Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 107

[p. 607]

Boekbesprekingen

Moderne schelmenroman?

Remco Campert: Het Leven is verrukkuluk - Literaire reuzenpocket 24 - Uitgeverij De Bezige Bij, 1962.

Dit is de eerste gepubliceerde roman van Remco Campert, wiens gebundelde gedichten en verhalen een vrij goed onthaal genoten. En ook over deze roman las ik een paar lovende besprekingen, ofschoon ik me best kan voorstellen dat er een boel mensen zullen zijn die er zich grondig zullen aan ergeren. Niet om strikt literaire redenen overigens, maar om de vrij scabreuze inhoud en om de nonchalante, van goed noch kwaad bewuste manier waarop deze met zwier en onmiskenbaar talent wordt aan de man gebracht. Want Remco Campert kàn schrijven. Het is best mogelijk dat zijn proza zoals het in zijn boek tot ons komt, het eindresultaat is van een moeizame en langdurige worsteling met de taal (zulke dingen kan men nooit met zekerheid uit de definitieve tekst afleiden), maar het laat in elk geval de indruk na van een lenige en dartele spontaneïteit, die met een m.i. bedrieglijke spaarzaamheid van middelen een maximum aan effect bereikt. Met ‘spontaneïteit’ is natuurlijk niet alles gezegd; het is slechts de eerste totaalindruk die men van dit proza opdoet: de impressie dat hier iemand moeiteloos en voor zijn louter plezier een hoop dingen zit te vertellen die er eigenlijk niet toe doen en die ons volstrekt niet zouden interesseren, ware het niet dat de stem van de verteller ons weerhoudt er vandoor te gaan. Let men nauwkeuriger op, dan zal men spoedig ontdekken dat er onder dat rustig taalgekabbel in mineur een veelheid van spanningen leeft waar het de schrijver eigenlijk is om te doen geweest, maar die hij nergens de zacht verende gang van zijn lichtvoetig parlando laat verbreken. Hetgeen betekent dat dit schijnbaar vrij toonloze verhaal met grote zelfbeheersing geschreven is, en dat de bewogenheid die het heeft gevoed, slechts tot uiting komt in ondergrondse en subtiel gedoseerde reflecties die meer leven in de toon dan in de woorden of uitspraken. Laten we ons niet misleiden door de bijdegrondse stof en de weinig stichtelijke mentaliteit en handelingen der personages, dan blijkt het geestelijk saldo van het geval ook hier een gelaten besef van machteloosheid te zijn om de bolster der eenzaamheid te doorbreken en naar een ander ik een brug te slaan.

Dat deze ‘kern van de zaak’ door Remco Campert intussen zichtbaar wordt gemaakt aan de hand van een intrige die in feite alleen maar een aaneenschakeling is van amorele en immorele situaties en handelingen, en door middel van personages die de teleurgang van het burgerlijk fatsoen incarneren, is blijkbaar wel een teken des tijds en niet helemaal vrij van een zekere pose die tegenwoordig opgeld doet.

Toch valt het iemand die tot een vroegere generatie behoort en voor wie kunst en literatuur moeilijk verenigbaar zijn met de wijze van leven en zijn dezer nauwelijks volwassen buitenbeenders, moeilijk om voldoende belangstelling op te brengen voor dergelijke personages, in dewelke een levenshouding aan bod komt die vroeger eenvoudig geen stem had in de literatuur. Althans niet in die zin, zoals tegenwoordig, dat wat zij denken en zeggen en doen, tevens aanvaarde levensnorm is. Vroeger was een schelm een schelm, iemand die buiten de norm stond en dat ook wist. Thans is iemand die het volkomen normaal vindt dat zijn instinct alleen normatief is en daar naar leeft, met alle consequenties van dien, en

[p. 608]

die zulks bovendien als zijn goed recht erkend wil zien, blijkbaar geen schelm meer. Wie uit die andere, vooroorlogse wereld stamt, toen vrij algemeen erkende geestelijke waarden het leven nog beheersten en het doel en richting gaven, kan daar moeilijk aan wennen en er geen interesse voor opbrengen.

BERT RANKE.

Engelen zonder vleugels

Gerdy Pendèl: Zonder vleugels en andere verhalen. - Literaire pocketserie 71. - Uitg. De Bezige Bij, Amsterdam, 1961.

In het laatste verhaal dat aan deze bundel meteen zijn titel leende, worden de belevenissen verteld van een op aarde verdwaalde engel wien men zijn vleugels afgeschroefd heeft en die mét deze attributen tevens zijn geheugen is kwijtgespeeld, zodat hij als een gedesoriënteerde heimatloze vrij hulpeloos in dit ondermaanse rondklungelt. Aangezien echter vage reminiscenties aan de hogere sferen van zijn ‘land van herkomst’ hem met altruïstische impulsen blijven bestoken, impulsen waaraan hij met meer goedgelovig idealisme dan aardse realiteitszin gehoorzaamt, ligt het voor de hand dat hij door allerhande baatzuchtige berekenaars zal worden misbruikt, en dat hij ten slotte aan zijn wereldvreemde mensenliefde zal ten onder gaan.

Met een beetje goede wil zou men dit aardige en goed geschreven verhaal als geestelijke coëfficient kunnen stellen bij al de andere verhalen van het boekje, dat summa summarum de zoveelste illustratie brengt van een zeer modern en nogal graag beleden levensgevoel, namelijk dat de mens in hoge mate ontoereikend is om er op deze aarde wat behoorlijks van te maken. In weerwil van zijn zuiverste aspiraties, stoot hij zich voortdurend tot bloedens toe aan de hoekigheid der begripsloze anderen, en het blijkt steeds opnieuw onmogelijk het leven onder de knie te krijgen.

Het is een goed punt voor de nog jonge schrijfster dat ze deze centrale beleving in al haar verhalen voelbaar heeft weten temaken door de ver-beelding, zonder haar toevlucht te moeten nemen tot beschouwing of betoog. Ze doet het trouwens met veel zin voor psychologische nuancering en in een stijl die door zijn nochtans beheerste gevoeligheid haar existentieel geëngageerd zijn verraadt. Wat niet betekent dat deze bundel verhalen het monolithisch getuigenis is van een volgroeide literaire persoonlijkheid. Dat is in een verhalenbundel van een jonge auteur trouwens zelden. Alvorens een schrijver zijn definitieve literaire gestalte heeft gevonden, weerspiegelen zijn kortere stukken meestal zijn tasten naar dé adequate uitdrukkingsvorm. Maar hoe verscheiden en ongelijk het resultaat daarvan in Zonder vleugels ook is, iéts is er in al deze verhalen dat onmiskenbaar een talent verraadt waarmee men graag opnieuw geconfronteerd wil worden. Soms is het in de atmosfeer, soms in de visie, soms ook in een treffende verwoording of alleen maar in de klankkleur van de vertellende stem. Hoé het zich verder ontwikkelen zal en welke de uiteindelijke gestalte zal zijn van deze dertigjarige schrijfster die reeds in 1956 de Reina Prinsen Geerligs-prijs voor haar debuut met de korte roman Ik ga weg tot ziens ontving, valt vooralsnog niet te zeggen. Daarvoor vertoont haar werk nog te veel schatplichtigheid aan wat ik samenvattend het arsenaal van ons tijdsklimaat zou willen noemen. Dat het daarnaast echter in voldoende mate blijk geeft van een aantrekkelijke oorspronkelijkheid in haar bezeten zijn door het verschijnsel mens, lijkt me wel een ernstige waarborg voor de toekomst.

BERT RANKE.