Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 107

[p. 378]

Boekbesprekingen

Sociale roman van Germonprez

Fred Germonprez heeft vooral met zijn romans Island, Iseland en De Moerduivels, die dank zij verschillende vertalingen ver over onze grenzen bekend zijn, naam gemaakt als boeiend verteller, die bij voorkeur sociale onderwerpen behandelt en meer bepaald de ‘struggle for life’ van wroetende, verongelijkte of misdeelde kleine lieden. Voor zijn nieuwe roman Hanen en Kraaiepoten (Leuven, De Clauwaert, 1961, 229 blz.) koos hij andermaal een sociaal conflict aan de Frans-Belgische grens tot onderwerp, nl. de overheveling van de spinnerij ‘La Moderne’, op Belgisch grondgebied (te Moeskroen?) gevestigd, naar Noord-Frankrijk. De actie van een paar koene syndicale leiders ten spijt, worden de arbeiders en arbeidsters van ‘La Moderne’ gedwongen een contract te tekenen voor ‘La Filature du Nord’. Almachtige patroons doen hun staking op een sisser uitlopen. Een gekozene des volks, senator Debeer, zelf zoon van een fabrieksarbeider, is niet bij machte voor hen meer los te krijgen van het Franse patronaat dan een vernederende tegemoetkoming van... vier frank per dag. Moe getergd en van pure ellende hervatten de Westvlaamse stakers het werk als grensarbeiders.

Tussen dit sociaal conflict heeft Germonprez een liefdesverhaal geweven. Het werkmeisje Lene, naar haar zin al te schroomvallig bemind door de jonge syndicalist Velghe, alias ‘de pater’, vergooit zich aan een vrachtrijder die met de bazen heult, en wordt op gruwelijke wijze gedood. Het pleit voor het episch talent van Germonprez, dat hij deze amoureuze intrige volkomen parallel met zijn hoofdgegeven heeft ontwikkeld. De dood van Lene komt op het ogenblik dat de stakers door de bazen worden genekt. Zo wordt deze goed ineengestoken, maar zeer sombere geschiedenis van verdrukking, barre misère, machteloze opstand, haat, drift en kuiperijen afgerond met een dubbelzware finale.

Zoals bekend, munten Germonprez' romans niet uit door stilistische kwaliteiten. Dit is evenmin het geval voor Hanen en Kraaiepoten. Hij vertelt wel met zwier een steeds boeiende, hier en daar pikante en op het einde zelfs vrij sensationele geschiedenis. Hij toont hier vooral een edel en strijdvaardig medevoelen met de verdrukte arbeidersklasse uit zijn streek. De auteur staat aan de zijde van de stakers, dat voelt men op elke bladzijde; en hij spaart zijn misprijzen niet voor de ‘ratten’ en de bazen, noch zijn sarcasme t.o.v. politieke paljassen als senator Debeer.

Dit hartversterkend pleidooi voor de meest berooiden in de maatschappij lijkt mij het aantrekkelijkste aspect in deze roman, die m.i. in zijn geheel toch ietwat verouderd aandoet. Niet alleen wat betreft stijl en inkleding, die - naar mijn smaak - soms naar het melodramatische zwemen, maar ook wat betreft de grove tegenstelling tussen patronaat en proletariaat, die hier werkelijk door een met prikkeldraad bezette fabrieksmuur gescheiden worden. Wellicht werd de auteur hier toch iets te ver geleid door zijn medeleven en daarmee gepaard gaand sarcasme. Het komt mij onwaarschijnlijk voor dat men op onze dagen in het parlement nog meer belangstelling zou tonen voor een wijziging van de wet op de hanengevechten dan voor de kraaiepoten die Westvlaamse stakers op de verkeerswegen naar Frankrijk strooien! Of gaat het daar dan toch nog zó ouderwets aan toe?...

M. JANSSENS.

[p. 379]

Een oorlogsroman

A. Viruly's roman Weerzien bij Passchendaele (Amsterdam, De Bezige Bij, 1961, 140 blz.) trekt vooral de aandacht door zijn eigenaardige structuur, waarin het gebruik van de tijd een belangrijke rol speelt. Op de keper beschouwd zou het romangegeven vrij dun en wellicht onwaarschijnlijk uitgevallen zijn, ware het rechtlijnig verteld geworden. Een 17-jarige Hollandse jongen Alex ontmoet in 1917 op Walcheren het Engels meisje Marilyn. Haar vader sneuvelt bij Passendale. Na 25 jaar zien Alex en Marilyn in 1942 elkaar toevallig weer in een station voor wintersport bij Quebec, waar Alex, kapitein in het luchtleger, enkele dagen vakantie neemt. Beiden zijn intussen getrouwd, maar de roes van het weerzien verbreekt alle bindingen. In 1960 gaat Alex in op een uitnodiging van Marilyn, die terug in Europa vertoeft, om elkaar nog eens weer te zien te Ieper en te Passendale. Daarna rijden ze samen naar de Noordfranse kust, waar Alex kennis maakt met Marilyns echtgenoot John, die in 1942 te Dieppe verminkt werd. Na Marilyns vertrek blijft Alex (de ik-verhaler) nog een vijftal dagen te Saint-Valéry-sur-Somme, waar hij het verhaal van hun ontmoetingen teboekstelt en zich aldus vrij schrijft ‘van druk en melancholie en twijfels’.

De auteur heeft echter de kronologische opeenvolging van deze ontmoetingen door elkaar gegooid. De tocht van de ik-verhaler van Holland naar Noord-Frankrijk over Ieper en Passendale vormt het stramien van de roman. Door middel van lange flash-backs last hij de ontmoetingen van 1917 en 1942 in en licht hij ons ook in omtrent zijn eigen kleurloos huwelijksleven. Geleidelijk aan tekent het verleden van beide hoofdfiguren zich af. De opzet van dit verhaal is precies het tegenwoordig-stellen van een verleden tijd, die vooral Marilyn voor goed heeft getekend. Om dit bitter verleden opnieuw te kunnen beleven komen zij naar Ieper. Het heden biedt beiden enkel een kortstondige bedwelming, die niet doet vergeten en de onherroepelijke scheiding alleen maar pijnlijker maakt; de toekomst is voor beiden uitzichtsloos.

Geleidelijk aan doorziet de lezer ook, waarom dit weerzien van twee mensen, die elkaar beminnen, zo wrang moet zijn, ondanks de ogenblikken van verrukking. Alex en Marilyn zijn zich bewust van een gemis dat niet meer goed te maken is en waarvan ze vooral niet weten waarom het er moest zijn. Reeds in 1942 waren ze tot het besef gekomen dat hun vrijheid slechts illusie was, m.a.w. dat hun leven niet anders had kùnnen verlopen dan het verlopen is. Het laatste weerzien te Ieper doet hen de ‘zinloze’ scheiding des te scherper aanvoelen. Twee absurde oorlogen hadden het levenslustige meisje Marilyn, die Alex' vrouw had kunnen zijn, zó murw geslagen, dat zij de ‘absurde’ keuze deed, zich levenslang voor haar verminkte echtgenoot op te offeren. Wat ons uit Viruly's kronologische legpuzzle vooral bijblijft, is dan ook het schrikwekkende beeld van de innerlijke verwoestingen die het oorlogsgeweld aanrichten kan.

M. JANSSENS.

Een alpenroman

Men moet over heel wat leesavonden beschikken om S. Vestdijks romanproduktie, die M. Gijsen niet ten onrechte ‘torrentieel’ heeft genoemd, te kunnen bijhouden. Op de laatste bladzijde van Een Alpenroman (Amsterdam, De Bezige Bij, 1961, 404 blz.) vernemen wij dat de auteur op drie maand tijd met deze lijvige geschiedenis klaar kwam. Het is ongetwijfeld een prestatie, ook voor een doorwinterd schrijver, temeer daar deze roman beslist de moeite loont, én om zijn onderwerp én om zijn uitwerking. Vestdijks stijl komt hier en daar wel wat losjes en gewoon-babbelend voor - hoe kan het allemaal zo geconcentreerd en bewerkt zijn bij zo'n massale produktie? Maar de auteur bezit voldoende stielvaardigheid en mensenkennis om de lezer met langeafstandsromans als deze te blijven boeien.

Een Alpenroman beschrijft de ontwikkeling van een lesbische verhouding tussen een

[p. 380]

Hollandse hartpatiënte, mevrouw Lucie Ebbinge, die een paar weken vakantie neemt in een Beiers kuuroord Gertesbad, en het meisje Anna Brandner, kelnerin in het hotel waar Lucie verblijft. Rond dit innerlijk hoofdgebeuren plaatste Vestdijk een aantal nevenfiguren, die als toeschouwers of als medespelers, soms ook als tegenspelers het ontluiken van die bevreemdende vrouwenvriendschap psychologisch aanvaardbaar maken. Beide hoofdfiguren zijn in hun normaal sexueel leven op een dood punt gekomen: Lucie met haar man, Anna met haar verloofde, de brutale en sluwe alpenbewoner Moderegger. Als moeder is Lucie eveneens uitgeleefd; zij ontvlucht zelfs haar dochter Babs, die haar en haar hartkwaal bemoedert. Op een flirt kijkt ze meewarig neer - hetgeen zeer duidelijk blijkt uit de tragikomische episode met de twee alpinisten in het eerste deel van de roman. Een avontuur met de Münchense arts Ponn, een jeugdvriend, die haar in Gertesbad komt opzoeken, lokt haar evenmin. Haar schoonzoon Charles, die van Babs wil scheiden en dreigt zijn geld uit de zaak van Ebbinge terug te trekken, komt haar in Gertesbad oneerbare en vernederende voorstellen doen. Rond Lucie staan alle sexuele verhoudingen scheef; er ligt een drukkende, moeë onvoldaanheid over haar leven.

En dan komt zij, alleen, in de bergen, nog in de volle kracht van de jaren, vrij ademend op haar tochten. En dan staat op een morgen het alpenkind Anna op haar kamer, met haar schitterende blauwe ogen, even moe én vurig-verlangend naar de totale bevrediging als Lucie zelf... Het lokkende én dreigende alpendecor is het symbool van het wellustig getarte gevaar.

Tactvol, zonder goed- of afkeuring ontleedt Vestdijk dit vreemde zielsgebeuren. Het tegennatuurlijke ervan wordt gedempt door een zekere weemoed en aarzelende schroomvalligheid, die beide vrouwen voortdurend bevangt. Tegen hun diepste weten in belijden zij moedig aan elkaar dat zij iets zuivers bedrijven, dat niemand ooit besmeuren zal. Door een geheimzinnige kracht worden zij naar elkaar gedreven en op het einde van de roman, als alles kort tevoren onherroepelijk verloren scheen, vinden zij toch mekaar terug in Lucie's huis. De grootste verdienste van deze psychologische roman ligt m.i. in het feit dat hij ons op intelligente, boeiende en discrete wijze confronteert met een raadselachtige afwijking in de vrouwelijke psyche.

M. JANSSENS.