Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 102

[p. 65]

Stijn Streuvels
De gevarenis van Djooske Dekkers

Alle hout is geen timmerhout. Er zijn van die dingen, werkelijk gebeurd, die feller zijn dan de stoutste fantasie uitdenken kan; die, als men ze moest gedrukt te lezen krijgen, zouden aandoen als onwaarschijnlijk, aangedikt, uitgedacht, overdreven, - ze zijn te schoon om te gebruiken of te beschrijven.

Ik zit nu met zulk een geval.

Djooske Dekkers is een kort gestuikt, pezig oud ventje. Hij woont ginder vereenzaamd op de hoogte, heel alleen, in een huizekot dat op 't invallen staat, zonder mensch of beest, zonder boom of struik in den omtrek.

Ik ben zeker dat hij zijn eigen naam vergeten is of nooit gekend heeft. Zijn vader was stroodekker en zoo is Djooske in den omgang bekend als Djooske Dekkers. De oudste van zeven, acht knappers, al vroeg uit het nest geduwd om op zijn eigen den kost te gaan verdienen. En zoo is het heel zijn leven lang 't zelfde gebleven: hard werken voor de brokken.

Djooske heeft over de veertig keeren de campagne meegemaakt, gaan pikken naar Frankrijk, en hij zou het nog langer gedaan hebben, maar ze hebben Djooske ginder niet meer noodig: de pikmachienen doen het zonder hem.

Nu werkt hij als noodhulp hier en ginder bij de koeiboerkes en verricht er 't beulswerk. Met de spade staat hij nog zijn man tegen om 't even welken jonkheid. In den oogst pikt hij bij de boeren de vooreinden af. Want wie kan er nog pikken?

Als ik hem tegenkom houdt hij me staan met de vraag:

- Hoe oud zijde nu wel?

Djooske weet het; 't is maar een aanleiding om in den klap te komen.

Djooske zelf is vooraan in de tachtig, en daar we omtrent van 't zelfde jaar zijn, geeft dit hem een zekere astrantie van vertrouwelijkheid. Hij vraagt naar mijn lichaamlijken toestand en vermogens, en als ik mijn beklag doe geen zwaren arbeid meer te mogen verrichten, zonder dat 't naar mijn hoofd gaat, wijst Djooske met den vinger naar zijn hersenpan en zegt:

- Gij hebt met het hoofd gewerkt en dat verslijt meer dan werken met de handen.

Dan vertelt Djooske wat hij in zijn levensdagen heeft uitgericht en waartoe hij nog in staat is. Dat doet hij zonder beslag of er iets bijzonders van te maken.

[p. 66]

- Mijn pruim en de flesch. Dat houdt een mensch recht, beweert hij.

Djooske is een van de laatsten van het echte ras der taaie kampers, voor wie arbeid en werken iets is als ademhalen. Ze zijn op enkelen na uitgestorven en er komen geen nieuwe van dat soort meer bij.

Djooske is tevreden met zijn lot, opgewekt, onwetend van iets beters en nooit gedacht aan de mogelijkheid of verlangd naar geld of bezit - onbekommerd in de toekomst. Hetgeen hij wint moet effen aan op. Tabak en jenever. God schept de dag.

Als de voordeur van zijn kaveete openstaat is 't teeken dat Djooske thuis is. Maar dat komt zelden voor.

Als 't gebeurt dat ik langs daar op wandel ben, zal hij nooit laten mij binnen te roepen. Hij heeft geern aanspraak, doch niet gelijk met wie. Ge moet Djooske niet uitvragen over zijn doen en laten of hij wordt wantrouwig en blijft gesloten. Dingen uit zijn jong leven moet ge niet aanraken. Hij praat maar liever goed kome 't uit. Zijn gedachten draaien in een engen kring; buiten 't geen hem persoonlijk overkomen is, heeft Djooske geen inzicht, - dat laat hij onverlet. Over zijn wijf, die sedert lang dood en vergeten is, over de lastige jaren van den kinderkweek, gebrek, armoede, tegenslag, praat hij niet - dat alles is 't gewone verloop van 't leven, dingen eigen aan werkmenschen. De jongens en dochters zijn getrouwd, weg. Dat ook is de gang van 't leven. Gelijk 't meerendeel bij oude menschen is Djooske egocentrisch geworden, en het blijft bij zijn persoon en bij zijn werk. Dat is zijn eenige liefhebberij geweest: werken, beter en harder dan de beste, en zonder sleet! Ik geloof niet dat hij een cent over heeft, en waarom ook? Een sjiekske en een borrel maken zijn rijkdom uit. Zonderling, ik heb Djooske nooit zat gezien, of is hij misschien doordronken?

Onlangs nu heb ik Djooske thuisgevonden, en zonder eenig inzicht bij hem binnengetrokken. Hij zat op den grond, te prutsen aan een pik. Er haperde iets aan den steel.

- Gespleten, zegde hij, ik moet er een staaldraad omwinden. Dat ding heeft mij te veel dienst bewezen. Ik kan er niet van scheiden. Van de pikke zelf zijn er al eenige versleten en moeten vernieuwd worden, maar de steel, dat is nog altijd de eerste en dezelfde - die verslijt niet.

Als ik het nu niet met mijn eigen oogen gezien had, zou ik het niet kunnen gelooven en nog minder durven schrijven. Maar 't handvat van dien hardhouten steel, daar stonden de prentsels van vier vingers diep uitgehold, alsof ze er waren uitgesneden - het merkteeken van Djooskes greep, door het jarenlang gebruik. Het sloeg mij met verbazing... en eerbied, als voor een wonderheid - de hand van den werkman die prent geslagen had in zijn gereedschap.

- Djooske jongen, dat is een merkweerdigheid, ge moest dat ding als een trofee hier aan den wand hangen en door iedereen laten bewonderen. Het hoort in een museum te komen als een rariteit.

Djooske keek mij verwonderd aan, grijnslachte ongeloovig, wist niet wat ik bedoelde. Ik kon het hem met geen middels aan 't verstand brengen. Voor

[p. 67]

Djooske beteekende het een stuk alaam dat goeden dienst heeft verricht en ‘gehand’ was door het danig gebruik, en waaraan hij hield, als aan een oude kennis.

Het is misschien naar aanleiding van dat voorval te danken dat Djooske verder loskwam en aan 't vertellen ging.

- Ge moet weten, zegde hij, ik was maar twaalf jaar als ik den eersten keer ben meegetrokken met de bende om te pikken. Vroeger nog wel, maar dan was het om te binden. Preutsch omdat ik de jongste was, en of ze me geplaagd en geduveld hebben, die groote loeders! Later was dat uit, goed.

Ik hield me stil.

Het was meumelen dat hij deed, grommen, alsof hij bij zichzelf dingen uit een ver verleden ophaalde: tegenkomsten met boeren in Frankrijk, ruzie onder de makkers, drinkgelagen, vechtpartijen, tegenslag in 't werk, en thuisgekomen, mezerie van ander soort...

Het was intussen beginnen deemsteren en van Djooske zag ik nog enkel de zwarte schim tegen 't groezelig vensterraam. Hetgeen er uitkwam geleek een monologue intérieur. Ik geloof dat hij vergeten was dat er iemand naar hem te luisteren zat. Ik liet hem gaan en 't geen hij nu vertelde schrijf ik hier letterlijk over.

- ... We waren dit jaar met twaalf pikkers en alles was goed verloopen. Hij noemde ze mij één voor één:

Kadul, Padde Verduyn, De Kwak, Titeka, Snoefel, Kleerik, Trekpot, Krakebeen, Paplammer en Ko Kluyte.

- We zaten in de keete vergaard, te kijken naar Ko Kluyte die met de rotte koorts (typhus) lag. En hij vroeg maar gedurig naar een geestelijke om te biechten. Geen pastoor uren in 't ronde, en 't was nacht, en waar een te vinden die vlaamsch kon? Ko voelde dat het op een einde ging, dat hij op zijn reeuwstroo lag en het zou laten schieten. Hij vroeg noch naar wijf noch naar kinders, kermde en lag te zuchten. En al met eens kwam het er uit: ‘Ik mag met mijn zonden d'eeuwigheid niet ingaan, recht naar d'helle... Djoos, gij moet mij helpen, gij moet mijn biecht hooren!’ Biecht hooren, verdomme, dat was al een wreed dingen, en mag ik dat? Ko smeekte, sprak de schoonste woorden van de wereld, zoodat ik kompassie kreeg en van den nood een deugd maakte. Als Ko daar nu mee te verhelpen was, moest ik er mij maar in schikken. ‘Toe, mannen, zei ik, allemaal buiten, Ko ligt op sterven en wil biechten.’ Zoo gauw we alleen waren begon Ko een langen paternoster van zonden af te spinnen - er kwam geen eind aan, - het moet iets geweest zijn van al het kwaad dat hij in heel zijn leven misdaan had. Ik zat er bij te zweeten van angst en te wachten naar het einde. En in mijn alteratie heb ik niets onthouden van al 't geen Ko gebiecht heeft, want heel den tijd deed ik mijn best om niet te luisteren. Maar nu kwam het ergste: ik kende geen woord latijn en hoe moest ik nu die absolutie uitspreken waar alles aan gelegen was. Om hem maar gerust te stellen heb ik dan een groot kruisteeken gemaakt en plechtig de woorden uitgesproken: ‘Ko Kluyte, al uw zonden hebt gij met een recht herte

[p. 68]

en met berouw gebiecht - ze zijn u alle vergeven; ge moogt op Gods genade betrouwen en alzoo de eeuwigheid binnengaan. In den naam des Vaders en des Zoons, en des Heiligen Geest, Amen’. Ik zat al zoo zeer in den schrik als Ko zelf en haastte mij de mannen weer binnen te roepen. We hebben dan samen de gebeden der stervenden gelezen en nog een paternoster op den hoop toe. Ko heeft nog eenige uren met den rochel gelegen en tegen den morgen was hij naar pierland. Hij ligt ginder begraven. Als 't nu alles voorbij was, dan hebben de mannen met mij beginnen spotten. Ze wilden nu effen af allemaal hun biecht komen spreken; dat was uit zottigheid, de sloebers, ze hebben mij niet anders meer genoemd dan paster Djoos. Dat was nog 't ergste niet, maar er blijft me nog altijd iets knagen dat ik uit mijn gedacht niet kan krijgen: of ik met die biecht Ko in den hemel heb geholpen of in d'helle verdoemd, en of ik mij met die biecht zelf geen doodzonde of heiligschennis op mijn geweten heb gehaald?

Djooske zweeg, alsof hij over het geval bleef zitten nadenken.

Ik trachtte hem gerust te stellen in de overtuiging dat hij in nood een werk van bermhertigheid had gedaan - hem van een plicht had gekweten, met een goed inzicht en die biecht in de oogen van God voorzeker geldig zou aanveerd worden.

Djooske heeft mij daarop geen antwoord gegeven, sprakeloos blijven zitten.

Intussen was het geheel donker geworden. Ik ben in stilte vertrokken, al zoozeer onder den indruk als Djooske Dekkers zelf.

Ik wist niet dat er bij dat ventje gewetensproblemen mogelijk waren.

Dat is nu van dat soort beste, deugdelijk hout, maar niet geschikt om er mede te timmeren. Het is te schoon op zijn eigen. Er valt niets bij of af te doen.