Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 96

[p. 203]

Oswald Valcmar
Grasmusstraat Nr 8

Tien huizen, een stumperig rijtje dat opkijkt tegen de spoordam. Banaal, kleintjes, niets. Alleen de naam is goed: Grasmusstraat, al kan geen mens weten waarom de straat juist zo heet. De rest is ordinair. Het leven ook.

Eenmaal was er bijna iets, bijna schreven de kranten over ons straatje, maar... Enfin, er is niets van gekomen.

Alles bij mekaar genomen was het een zielig gevalletje: Bles die geklist wordt aan de grens, zijn twee maand uitzit en terugkeert...

Twee maand dus, dat er iemand gemist wordt in de palabers, en dan die plotse emotie van een man, die zat naar ons toe komt gelaveerd.

En wij die zeggen: ‘Ha! die bles!’, en hij die scheef glimlacht met een grijs gezicht, waarin zestig dagen eenzaamheid zitten, en een paar ogen, zwart-wit, als van een marionet. Hij ziet ons niet, ziet alleen de Nest, zegt bijna nuchter: ‘Nestje-jong, dat krijg je met intrest terug!’ en zeilt dan op huis aan...

Nee, meer is er niet gebeurd, je moet niet verder zoeken. Bles heeft zijn mes niet getrokken, noch Nest tegen de grond geslagen of zo, nee, hij was zelfs betrekkelijk fatsoenlijk voor een man in zijn geval. Zo vinden wij dat toch, en Nest misschien ook.

En voor de rest verschuift het leven weer traag en gewoon over de tien huizen en de spoordam, zonder emoties, of ongelukken, of van die verschrikkelijke dingen uit de krant.

Alleen sterft Hermina, de vrouw van Nest. Zo ineens... of liever, ze was al een tijdje ziek, maar aan doodgaan dacht geen mens. Een zware slag voor Nest, kan je denken. We moesten hem in de keuken houden en op een stoel duwen. Hij wou absoluut zelf zijn vrouw lijken, hij grauwde als een hond en beet naar onze handen, en schreeuwde iets tegen de deur met een hijgerige, gescheurde stem... Zoiets hadden we nog nooit gezien.

Achteraf zakte hij in mekaar als een handdoek, leek twintig jaar ouder. De lamp legde een metaalglans in zijn stoppelbaard. Zijn ogen stonden schuin.

Ach ja, als een mens verdriet heeft.

- ‘... Of iets anders!’ zegt Bles. We kijken hem aan, maar Bles heeft niets gezegd, Bles fixeert ergens iets op de spoordam.

[p. 204]

Die vent kan zo'n rare woorden in zijn mond hebben, en niet alléén Bles, ook de anderen. Er hangt in ons straatje een heimelijk gefluister, als een lichte mist, die je meer ruikt dan ziet. Er zou iets vreemds om dat sterven hangen, en als je bij Bles komt, kan die je zo glashard zeggen dat sterven en sterven twee is, en dat er zekere flesjes bestaan, die een mens een handje kunnen helpen om een ander mens, - je verstaat me? - om een ander mens tussen vier planken te krijgen, begrijp je? Ik heb niets gezegd, hoor, maar...

En hij lacht even, en achter die lach ligt een nomansland van geheimzinnigheid, die ons intrigeert.

Tussen dat gefluister en die halve woorden en die vele ‘maar's’ beweegt Nest van gisteren en verleden week, altijd eender, altijd rustig, een eeuwige metaalglans om zijn ongeschoren kin. Er is hem niets aan te zien: geen verdriet, ook niets anders... Eenmaal een lichte buitensporigheid, eenmaal is hij dronken: een gichelende, kwijlende, ouwe man. Soms een scheef loeren, van onderen uit, naar de onverschillige gestalten rondom hem...

Wij begrijpen er niets van en proberen alles te vergeten, ook die rare klap van Bles, want ze zeggen dat Bles nog gevrijd heeft met Hermina, zo dus...

Nu woont Nest alleen in nummer acht, sedert Hermina op het kerkhof ligt. Hij eet zijn brood en zijn waterpatatten met een sneetje spek, en hij slaapt... Of hij slaapt niet, want sedert zij weg is, is alles veranderd, is het net of de kast en de tafel en de portretten en al die dode dingen daar hem aanstaren en loeren op zijn handen en zijn hoofd en zijn slaap. De dromen, die zijn gedachten bevolken, vreten hem aan als zoutgeest, en hij kan ze niet wegkrijgen, hij trekt ze overal mee, ze volgen hem tot in de veilige donkerte onder de dekens, waar hij wegkruipt als een gekwetste kat. Nest wacht daar tot de morgen komt, en die komt, die komt altijd met een scheef ziekelijk licht, telkens trager en trager. Dan is er een nieuwe dag om de nacht te vergeten en weg te duwen achter het werk en een gazet en het luisteren naar het gedaas van de mannen 's avonds.

Hij zit dan tussen hen in, petieterig en onzichtbaar naast het rauwe bewegen van zware lijven. Hij luistert en laat zich omwinden door hun ruige stemmen en voelt zich dankbaar om iedere minuut die ze blijven. Tot er een rechtstaat, zijn broek opwipt en ‘goeie nacht’ bromt. Hij zou ze willen vasthouden en terugduwen in de kring, want telkens er een wegklompert, draagt hij een stukje mee van zijn rust en brengt de nacht dichterbij. Flup is de laatste, komt ook recht - zijn gewrichten knakken - zegt niets.

Dan zit hij alleen, een beetje verdwaasd, een beetje dof. In zijn rug de koelte van de muur en de stem van de Sjors, die nu de paternoster voorbidt. Hij hommelt mee... Dan niets meer. Het veld, de laatste trein, die de spoordam van de hemel snijdt... Daar wacht hij op om binnen te gaan. Hij gaat niet, hij schuift katachtig, de ogen stijfdicht, zijn bed in.

[p. 205]

En daar wachten op de slaap, die niet komt; op de rest, die komt altijd. Hij ligt dicht tegen de muur. Achter de muur liggen andere mensen, die hij horen wil en hun leven voelen, doch het zijn rustige, oude mensen, en telkens vindt hij alleen een tastbare stilte en zichzelf en het getrappel van zijn angst.

En Hermina...

Ze is er altijd. Hij ziet de kast en de muur en het kruis van het venster dwars door haar heen, maar toch is zij er. Hij zou ze zo kunnen aanraken. Hij hoort het geluid van haar stem niet, nee, ze komt recht in hem op, in zijn gedachten, in zijn hoofdkussen... Nu zegt ze: ‘Goeie dag!’ en hij houdt zich goed en zegt ‘Nacht!’, een bleke gicheling op zijn tanden om die lichte correctie, een glimlach die een grimas wordt.

Dat is het begin van iedere nacht... Nee, ze mankeert nooit, ze komt altijd, en met hààr dertig jaar samen-leven, en eten, en slapen, en dat vlammetje haat dat hen scheidde, en opwarmde, en boven water hield.

Het is begonnen toen ze vijf jaar getrouwd waren. Tussen haar en Bles, begrijp je? Bles was toen nog jong, Bles was een man waartegen je op kon zien, als 't moest over de kop van je eigen man heen, he, Hermina?, vooral als dat mannetje maar een schrompelig ding was, dat verloren hing in zijn broek en zijn jas, en zijn schuchterheid.

Het bracht geen krakende ruzie tussen hen, omdat het feitelijk allemaal niet erg duidelijk was, al wist iedereen het... Of denk je dat ik dat schamperig lachen niet doorhad?

Ze hebben er nooit over gepraat, het bleef tussen hen hangen als een vreemd iets, dat hun woorden en gedachten controleerde, en hen aftakelde.

Zo werden ze beiden oud, vroeg oud, want er kwamen geen kinderen. Voor hem was dat een slag; voor haar nog meer, een pijnlijk gemis dat haar kleiner maakte en in mekaar duwde, en bidden deed met halve woorden die ze moeilijk koos.

Ze hadden kunnen uit elkaar gaan - dat gebeurt immers veel, - en misschien hebben ze er beiden wel aan gedacht, als de ijlte van hun leven te luid tegen hun hoofd schreeuwde, maar het is er nooit van gekomen. Ze leefden verder, ze legden dag bij dag, een eindeloze rij netjes geschikt als dwarsbalken van een spoor. Jawel..., en zij liepen er op, naast elkaar.

Dat duurde tot verleden jaar.

‘...Tot December, fluistert Hermina. Ik was toen ziek. Ik bleef ziek. Ik bleef ziek, hehehe! Kijk me maar aan! Je zat dikwijls bij mijn bed, en je deed toen ook niets anders dan kijken, hard en vals, net of je me afwoog, of je probeerde het leven uit me weg te zuigen... Ik had schrik van je, of nee, alleen maar van je ogen die altijd piet op mijn hals stonden... Waarom deed je dat?

Ach ja, waarom deed hij dat? Als ze stil lag, leek het of er alleen dààr nog leven was... Een ader die klopte. Dat kloppen maakte hem gek en soms was er iets woests in zijn handen, en klauwden die in zijn zakken en

[p. 206]

wilden ze die ader stilleggen. Dan was alles uit, was alles weer simpel en eenvoudig en kon het leven herbegonnen worden... Vijf en vijftig is geen ouderdom...

Maar achter dat dol geransel van hete gedachten liep een mager stemmetje dat om voorzichtigheid schreeuwde en schril praatte over gendarmen en zoveel jaren dwangarbeid en zo...

Het moest zijn tijd gaan.

En het ging zijn tijd. Rustig, kalm, vreedzaam, zo kalm en rustig dat iedereen het gewoon vond als Hermina het eindelijk opgaf. Het mens lag immers al zo lang, en 't een bij 't ander gezegd, voor Nest was dat eigenlijk een verlossing, er is geen mens, die erg scheutig is op een vrouw, die vier maand probeert het hoekje om te gaan en het niet kan... En Bles... Bles is Bles, daaraan is niets te veranderen.

- ‘We moeten eerlijk zijn, Nest, voor jou was dat een verlossing, hé?’

Nest knikt, trekt zijn mager vogelhoofd tussen zijn schouders en vloekt huiverig om die verlossing... Vier maand heeft het geduurd voor ze weg wou, en toch is ze niet weg, toch staat ze iedere nacht vóór hem.

‘Pak je weg! Hermina! Wat moet je nog hier Laat me één keer slapen, één keer, Herminatje, vijf minuutjes...’

Ze glimlacht in het venster, ze lacht, een gat met drie gele tanden. Ik had ze moeten een gebit laten maken, denkt Nest. Waarom gaat ze nu niet heen? Waarop wacht ze?

Hij staart haar aan als een opgejaagde rat met schrille oogjes, die scheef staan van angst en niets zien en alleen maar wakker worden in de zon.

Zo is het dus weer morgen geworden.

Hij gooit zijn magere benen uit het bed, blijft sufferig zitten staren op de gele knobbels van zijn voeten, bedenkt iets..., kan niet meer achterhalen wat het was... De hele dag gaat het zo: zijn gedachten vloeien onder zijn handen weg, net of zijn kop lek is, en alles wegstroomt. Hij doet vreemde dingen. Hij koopt bloemen, staat een moment verdwaasd voor de kerkhofmuur... Verdomd! wat moet hij daarmee? Wordt wakker voor het graf van Hermina... Ach ja, die zullen wel voor jou zijn, asjeblief, veel geluk er mee... En hij gaat, een tikje draaierig van dat scherpe licht op de arduinen kruisen.

Thuis maakt hij de hele dag vuur in het stookhok. Hij doet het secuur: er moet geen mens weten wat Nest verbrandt.

's Avonds wast hij zich, scheert zijn baard en doet een proper hemd aan. Als hij tussen de anderen zit ruiken die de bruine zeep.

Het wordt een avond als alle avonden. Zij praten over de tour de France en hij luistert. En toch is het net of hij er niet bij is, of er iets tussen hem en het straatje staat, en hun stemmen grotesk tegen een ruit fladderen zonder hem te raken. En als er een rechtstaat is hij niet angstig, ook niet als de laatste wegsloft en de trein over de baan dondert...

[p. 207]

Hij klopt zijn pijp uit, luistert naar een ver blaffen ergens God-weet-waar, en gaat naar huis...

We hebben hem 's anderendaags gevonden. We zaten weer neergehurkt, en tussen Sjors en Victoor was er een klein leeg plekje. We merkten dat allemaal. We deden of we het niet zagen... Tussen onze woorden veel plekken stilte...

En dan zei Fee: ‘Waar is de Nest?’

En toen gingen we kijken... Bles zag hem eerst: hij liep tegen iets dat weg en weer bungelde, vloekte, klauwde achteruit naar de muur en maakte licht....