Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 95

[p. 198]

Dr Theo Bogaerts
De Vlamingen en het Algemeen Beschaafd
Zal Benelux een kentering inluiden?

Oscar Wilde schreef eens, dat de Engelsen en de Amerikanen alles met elkaar gemeen hebben behalve de taal. Neemt men de volgende geschiedenis tot maatstaf, dan zal men de paradox van de Engelse auteur mogelijk ook willen toepassen op de Vlamingen en de Nederlanders.

Een Belgische parlementaire commissie hechtte voor enkele maanden haar goedkeuring aan het ontwerp voor de oprichting van de Raad van Europa. Een Vlaams volksvertegenwoordiger nam echter aanstoot aan de Nederlandse vertaling van het ontwerp. Deze tekst was volgens hem gebrekkig en onduidelijk. Geen wonder, dat het lid der commissie grote ogen opzette, toen men hem de verzekering gaf, dat de vertaling regelrecht uit... Den Haag kwam. Bewijst dit feit niet, dat sommige Vlamingen zo zeer gewoon zijn aan de doorgaans slordige vertalingen, welke men te Brussel maakt van officiële, in het Frans geredigeerde stukken, dat zij een behoorlijke Nederlandse vertaling maar half begrijpen?

Het is een feit, dat de taal der overgrote meerderheid van hen, die straks in Benelux-verband hun toekomst tegemoet zullen gaan, vaak een storend gemis aan eenheid vertoont. Nagenoeg 14.500.000 Nederlanders en Vlamingen hebben er nochtans alle belang bij, dat hun taal in de ontworpen unie het prestige geniet, dat haar toekomt. Naast de unificatie van het economisch en het financieel beleid, van de sociale wetgeving, de onderwijskwesties, enz., is een, op begrip en respect voor de onderlinge verhoudingen gebaseerde, eenmaking van de taal van Nederlanders en Vlamingen in het kader van Benelux absoluut gewenst.

Van een grondige ontleding van deze belangrijke kwestie kan in het bestek van onze bijdrage geen sprake zijn. Hier en daar terloops wiedend in de Nederlandse taaltuin, geven we enkele losse beschouwingen en kanttekeningen. We beperken ons hierbij in hoofdzaak tot datgene, wat in het Vlaamse land voor verbetering vatbaar is.

Uit deze beperking leide men niet af, dat de Vlaming zijn Noorderburen in alles blindelings zou moeten navolgen en gehoorzamen! De Vlamingen

[p. 199]

weten, dat de hopeloze verwarring tussen de hij en zij woorden, tussen hen en hun en vormen als hij heb en we magge - om enkele typische voorbeelden te noemen van de taal, die men lang niet alleen in de Hollandse ‘volksklasse’ hoort - niet tot voorbeeld moeten strekken. De Vlaamse journalisten moeten zich niet inspireren op hun collega's uit het Noorden, die schrijven, dat Nederland zijn overzeese gebiedsdelen abandonneert, dat de Belgische Congo er goed voor staat, dat er ergens penicilline-droppings plaats hadden, enz. De Vlamingen zijn evenmin verplicht zich te onderwerpen aan de Hollanders, die mordicus beweren, dat woorden als verwittigen, bezigen, vermits, spijt(s), of de praeteritum-vormen zegde en durfde verkeerd zijn, omdat men ze in Nederland zelden of niet gebruikt.

Dit alles belet niet, dat de eenheid tussen de taal van Nederlanders en Vlamingen dikwijls ver zoek is. Er bestaan bijvoorbeeld nog steeds te veel woorden, die in het Vlaams en in het ‘algemeen beschaafd’ (we gebruiken deze benaming maar, ofschoon ze niet erg gelukkig is: dialect sprekenden zijn nog geen wilden) een verschillende betekenis hebben.

Zegt een Nederlander aan een Vlaamse moeder, dat haar jongetje aardig is, dan zal de dame dit gewoonlijk niet als een compliment opvatten. Het domste kind kan in Zuid-Nederland nog zeer wijs zijn, als het maar braaf is. De Hollander, die in een restaurant te Brussel spiering bestelt, krijgt geen vis, maar een portie gebraden vlees op zijn bord. Hollanders en Vlamingen zullen op verschillende wijze reageren op het bevel ‘Trek uw vest uit!’. Voor de Nederlanders zal het zinnetje ‘Hij is over twee dagen gestorven’ zeer enigmatisch klinken.

Verschillen van dit genre zijn legio. Zij mogen soms aanleiding geven tot grappige vergissingen; zij zijn echter tevens karakteristieke voorbeelden van de nodeloze verwarring, die in het Nederlandse taalgebied heerst.

De dialecten zijn een voorname hinderpaal voor de toenadering tussen de taal van de Nederlanders en die van de Vlamingen. Dialectologen kunnen op ons betrekkelijk klein taalgebied hun hart ophalen. De meeste Nederlanders, die het Vlaamse land bezoeken, zullen echter niet gemakkelijk snappen, wat woorden als gritsel, piepegaal, flikketeer, mellecoton, kalissie, nirken, enz. betekenen.

De dialecten zal men wel nooit uitroeien. Het is trouwens de vraag, of dit wel nodig is. Zij, die zich gewoonlijk van hun dialect bedienen, zouden evenwel daarnaast op bevredigende wijze het algemeen beschaafd moeten kunnen spreken en schrijven. Kan men dit mettertijd bereiken, dan is het probleem van de taaleenheid tussen Noord en Zuid practisch van de baan.

Nu ontveinze men zich niet, dat het bereiken van dit ideaal - dat zich nu nog eerder als een utopie laat aanzien - met heel wat moeilijkheden gepaard zal gaan. Zal de oudere generatie nog voor dit doel te winnen zijn? Met psychologische factoren moet ook rekening worden gehouden. Sommigen zullen hun dialect, bewust of onbewust, als een kostbaar, onaantastbaar erfgoed beschouwen. Anderen zullen hun gewestspraak uit eigenliefde, valse schaamte,

[p. 200]

gemakzucht, onverschilligheid of wegens andere redenen niet gemakkelijk verzaken. Men zou vanzelfsprekend nooit mogen insinueren, dat een dialect op zich zelf iets minderwaardigs zou zijn. Meer ontwikkelde weerbarstige naturen, die er niets voor voelen, zich door hun Noorderburen de les te laten opleggen, zou men er attent op kunnen maken, dat het Zuid-Nederlands een belangrijke invloed uitoefende op de wording van het algemeen beschaafd. We wezen er overigens al op, dat de verbreiding van een beschaafde omgangstaal in Vlaanderen absoluut niet mag ontaarden in een naäperij van alle Nederlandse taaleigenaardigheden.

De eenheid in het Nederlands taalgebied kan het best worden bevorderd, indien men terdege rekening houdt met de evolutie in het verleden en met de bestaande toestanden. Deze eenheid - die ondanks alles in werkelijkheid toch in zekere mate relatief zal blijven - zal wellicht veel gemakkelijker tot stand komen, indien er hier en daar een compromis wordt gesloten.

De eenheid moet beslist worden verwezenlijkt wat de uitspraak betreft, Iedereen zal toegeven, dat woorden die klinken als met (markt), kaas (kous), vier (vuur), eet (iets), enz., niet bevorderlijk zijn voor de vlotte omgang tussen Nederlanders en Vlamingen. Voor vele Vlamingen blijft er op dit gebied trouwens nog heel wat te leren. In Brabant vervallen sommigen, vooral jongere dames, in een ‘Hoogvlaams’, dat even geaffecteerd aandoet als het allerbeschaafdste Haags. Men denke intussen niet, dat alle Nederlanders zich bedienen van de enige correcte, ‘offisjele’ taal, of dat iedere Hollander er toe gerechtigd is, zich op het gebied van de uitspraak aan te stellen als een agent van ‘politsie’.

Eenheid is evenzeer vereist bij de toepassing der elementaire regels van grammatica en syntaxis. Fraaiigheden als wilt 'em niet komen?, hebde gij gezien wat dat dat is?, ik ga naar huis gaan, met wat doet 'em dat?, hij wordt rood zien, 'k hebbe-k-ik hem nooit niet gezien, gedijen nog steeds op buitensporige wijze in Vlaanderen. Honderden belgicismen zijn er schering en inslag. Menigmaal moet men hier niet spreken van dialectische eigenaardigheden, maar van slordigheid en gemis aan taalgevoel.

Ingewikkelder lijkt ons het vraagstuk van de eenheid in het woordgebruik. Moeten de Vlamingen zich schroomvallig beperken tot de woorden, welke momenteel in Nederland als algemeen beschaafd worden aangezien?

De Nederlandse minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen deelde onlangs in een nota aan de Eerste Kamer mede, dat een Nederlands-Belgische commissie met grote spoed werkt aan een nieuwe officiële woordenlijst van de Nederlandse taal. Volgens de minister werd er van Belgische zijde op aangedrongen, dat Vlaamse dialectische termen als Zuid-Nederlandse woorden in de officiële lijst zouden worden opgenomen.

Dit laatste initiatief kan gelukkige gevolgen hebben. Menige Vlaming, die zich al terdege zou hebben ingespannen om zijn uitspraak en zijn zinsbouw tot een algemeen beschaafd peil te verheffen, zou men stellig een hart onder de riem steken indien men hem nog enige restjes gunt van zijn particularisme.

[p. 201]

Een taal is een levend organisme. Een verruiming van haar woordenschat moet dan ook niet a priori worden veroordeeld. Een Hollands woord kan heel goed een Vlaams equivalent naast zich krijgen, zonder hierdoor tot verdwijning te worden gedoemd.

Het spreekt van zelf, dat een eventuele verruiming van de woordenschat van het Nederlands ten behoeve van de Vlamingen op bijzonder oordeelkundige wijze moet worden doorgevoerd. Het adopteren van zuiver Vlaamse woorden en uitdrukkingen is niet denkbaar zonder een zeer strenge schifting. Dialectische woorden, die een louter plaatselijk karakter dragen, zouden radicaal moeten worden afgewezen. O.i. zou de verruiming beperkt moeten blijven tot de woorden, welke nagenoeg in heel het Vlaamse land gangbaar zijn (bijv. hesp, puid, marbol, valling, kop, smoren, seffens ...). Meer dan eens geldt het hier overigens interessante overblijfselen van de Middelnederlandse taal. Moet men ten slotte meedogenloos zijn voor gezegden en spreekwoorden, die in Vlaanderen volledig ingeburgerd zijn, zoals: de pijp aan Marten geven, ontvangen worden als een hond in een kegelspel, al wat de klok slaat?

Zal de gewenste mate van taaleenheid tussen Noord en Zuid ooit worden bereikt? Vooralsnog koestere men niet te veel illusies. In verschillende opzichten valt er anders toch een verbetering waar te nemen. Wellicht zal deze verbetering zich na enkele generaties nog gevoelig accentueren. De algemeen beschaafde taal moet met alle mogelijke middelen worden gepropageerd. De vereniging voor een beschaafde omgangstaal levert op dit gebied lofwaardig werk. Het jongere geslacht zou vooral moeten worden bewerkt. Een voortreffelijk onderricht op school is hier onmisbaar. Van verscheidene zijden gaan thans stemmen op voor het gebruik van een fatsoenlijk Nederlands in het Vlaamse bedrijfsleven. Voor alles verlieze men niet uit het oog, dat het gebruik van het algemeen beschaafd niet beperkt mag blijven tot een kleine minderheid van ontwikkelden, maar dat het moet doordringen tot de grote massa. Een uitbreiding van het rechtstreekse contact tussen Vlamingen en Nederlanders kan enkel gunstige gevolgen hebben. In dit opzicht mag worden verwezen naar het gelukkig initiatief van het Comité voor Belgisch-Nederlands-Luxemburgse Samenwerking, dat de betrekkingen tussen Nederlandse en Belgische zustersteden bevorderde.

Goed voorgaan doet goed volgen. Bij de verspreiding van de algemeen beschaafde taal in Vlaanderen moeten het onderwijs, de pers, de radio en de officiële publicaties de toon aangeven. De vraag mag inmiddels worden gesteld of alles wel in orde is in de milieu's, waar men het goede voorbeeld zou verwachten.

Vele Vlamingen van meer gevorderde leeftijd ondervinden nog steeds de nadelen van het gebrekkig onderwijs in de moedertaal, dat zij vroeger ontvingen. Door de toepassing van de taalwetten en het stellen van strengere eisen aan het onderwijzend personeel is een merkbare verbetering ingetreden. Er zijn echter nog te veel onderwijzers en leraars in de officiële en de bijzondere scholen - zelfs onder hen, die de moedertaal doceren -, die niet

[p. 202]

bij machte zijn, zich in een fatsoenlijk Nederlands uit te drukken. Besteedt men in bloemlezingen soms niet te veel aandacht aan Vlaamse auteurs, die zeker grote artistieke verdiensten hebben, maar die door hun particularistische taal toch minder aangewezen zijn als lectuur in de klassen? Zijn de voortdurende vereenvoudigingen van het leerprogramma in staat de toenemende afstomping van het taalgevoel doeltreffend te bestrijden?

Nog niet zo lang geleden stond het proza van de Vlaamse pers doorgaans op een zeer laag peil. Verscheidene bladen hebben intussen absoluut lofwaardige en succesvolle inspanningen gedaan. Op de redactie van sommige bladen en weekbladen - we denken ook aan de geïllustreerde weekbladen voor kinderen - schijnt men echter nog te vrezen, dat de lezers een taal, die niet krioelt van dialectische eigenaardigheden en belgicismen als een puzzle zouden beschouwen. Gelukkig is deze interpretatie van de rol van de pers natuurlijk niet.

Het Nederlands, dat via de radio in onze huiskamers weerklinkt, is over het algemeen van een behoorlijk gehalte. Hinderlijk zijn evenwel enkele veelvuldig voorkomende fouten tegen de accentuatie, die vooral bij de lezing van de nieuwsberichten worden gemaakt, (bijv. ont'werp, onderhoud', des'kundige...) Af en toe sluipen ook nog enkele gallicismen (bijv. verzaken aan, zich verwachten aan) in de gesproken teksten. De betrokken diensten zouden er ook niet voor moeten terugdeinzen, op hun eigen houtje het Nederlands van sommige officiële communiqué's te verbeteren.

Men kan moeilijk verhinderen, dat iemand, die de zoetgevooisde taal van ‘Bruhhe’ spreekt, plaats neemt op de banken van de volksvertegenwoordigers, de senatoren of de ministers. De staat kan er echter wel voor zorgen, dat de officiële teksten, welke aan de openbaarheid worden prijsgegeven, in een fatsoenlijk Nederlands zijn opgesteld.

Het gebeurt herhaaldelijk, dat Nederlanders, die de teksten van het Staatsblad, de wetsontwerpen, de parlementaire kennisgevingen, enz. willen raadplegen, beroep moeten doen op de Franse tekst, omdat verscheidene details van de Nederlandse vertaling onduidelijk of zelfs voor verschillende interpretaties vatbaar zijn. Zij, die in contact komen met de diensten van mijnheer de minister, zullen vaststellen, dat men er dikwijls dezelfde stroeve, kunstmatige taal gebruikt. Dan spreken we niet eens van de brieven, waarin iemand ons bidt zijn verkleefde groeten te aanvaarden.

Men mag zich afvragen of een overleg tussen Noord en Zuid in het kader van Benelux niet aangewezen is om wat meer eenheid te scheppen in sommige terminologieën. Waarom heeft Nederland een minister van Verkeer en België een minister van Verkeerswezen? De Belgische minister van Ravitaillering of Bevoorrading had evengoed als zijn Nederlandse collega een departement van Voedselvoorziening kunnen beheren. Moet een arbeidsraad bij ons absoluut de pompeuze naam van werkrechtersraad behouden? Waarom worden de boden en bedienden in de Belgische ministeries tot deurwaarder gepromoveerd?

Een volledige gelijkmaking van de terminologieën zal, althans voorlopig,

[p. 203]

moeilijk kunnen worden doorgevoerd. Er bestaan nog altijd enkele essentiële verschillen tussen de administratie en het functionneren van zekere staatslichamen in Nederland en België. Dit laatste land voelt er momenteel bijvoorbeeld weinig voor, zijn kolonie aan te duiden met de benaming ‘overzeese gebiedsdelen’. België is bovendien een tweetalig land, zodat men wel verplicht is, in zekere mate rekening te houden met de traditionele Franse benamingen. De in Nederland gebruikelijke terminologieën kunnen hierdoor soms moeilijk als maatstaf worden genomen. Een Procureur des Konings zal voorlopig dus wel niet Officier van Justitie en een gouverneur van een provincie niet Commissaris des Konings worden genoemd. Woorden als schepene, prefect e.a. zullen wellicht ook wel zo stevig zijn vastgeankerd in het gebruik, dat een wijziging in een nabije toekomst is uitgesloten.

Een goede honderd jaar geleden stak de Vlaamse Beweging resoluut van wal onder de impulsie van filologen en letterkundigen. Misschien heeft men de Vlaamse kwestie onder de invloed van mooie romantische leuzen soms ten onrechte uitsluitend als een taalkwestie beschouwd. Het stipt naleven van ideale taalwetten zou nochtans wel een gunstig klimaat scheppen voor de verdere opgang van het Vlaamse volk. Men kan zich inmiddels afvragen of de Vlamingen niet vaak de hand in eigen boezem mogen steken. Zou het prestige van het Nederlands in België niet groter zijn geweest en zou men niet veel meer hebben bereikt, als de Vlamingen hun taal beter hadden gesproken en geschreven?

De resultaten van een voortgezette voorspoedige actie zullen zeker meer betekenis verwerven en wellicht ook hechtere waarborgen bieden voor de toekomst, wanneer de taalkennis van het Vlaamse volk een bevredigend peil zal hebben bereikt. De leuze ‘de taal is gans het volk’ maken we vooralsnog liever niet tot de onze. Het Vlaamse volk betekent stellig meer dan de onbeholpen taal, welke het nog veel te veel spreekt, zou laten vermoeden.

Het wordt inmiddels hoog tijd, dat de verbetering, welke men in beperkte kringen waarneemt, zich uitstrekke tot alle lagen der bevolking. Met de medewerking van bevoegde overheidspersonen bieden de aanstaande verwezenlijking van Benelux en de daaruit voortvloeiende nauwere betrekkingen tussen Vlamingen en Nederlanders een kans, die niet mag worden verkeken.