Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 92

[p. 215]

Frans van Boogaerdt
Twee proza-schetsen

I. De koffer

Het was op dien nieuwjaarsdag dat de straten glibberig lagen van den ijzel. Veel menschen trokken sokken over hun schoenen eer ze zich buiten waagden. Ik wil maar zeggen, dat er van mijnentwege een beetje moed en genegenheid noodig was om bij mijn vriend op nieuwjaarsbezoek te gaan. Te meer daar ik het dievelings behoorde te doen. Zijn vader had heel de bezetting door geld verdiend met den vijand, en bij mijn vader bestond voor dat kwaad geen vergeven of vergeten.

- Ge komt morgen toch? had mijn vriend me op oudejaarsavond gevraagd en dus ging ik maar naar het witte heerenhuis, behoedzaam om niet te vallen en een beetje warm in mijn hart.

Mijn vriend had lekker vuur op zijn kamer en daarbij rekende ik er op, dat hij iets zou bovenhalen om het nieuwe jaar te vieren. Ik stelde me zoo voor dat het er gezellig zou toegaan.

En inderdaad, het vuur gloeide en ronkte fel, maar wij dronken elkaar alle heil toe voor het nieuwe jaar met niet meer dan een kappertje dun en koud tafelbier.

En mijn vriend toonde mij het boek dat hij gekocht had met het nieuwjaarsgeld van zijn ouders. Ik bladerde er al in, terwijl hij mij vertelde, dat hij na den aankoop nog twee frank had overgehouden. Hij had dus niet meer dan tien frank gekregen.

Zijn oogen glinsterden toen ik bleef zwijgen. Ik durfde natuurlijk niet zeggen hoe bitter weinig ik dat nieuwjaarsgeschenk vond voor zoo'n rijken kerel. Maar ik begon te begrijpen hoe voordeelig het kon zijn niet tot de rijken te behooren omdat men dan meteen van het sparen ontslagen is.

Het boek was een bundel tooneelstukken en dus liep het gesprek verder over tooneel. Het vlotte niet bijzonder goed, spijts de roode kachel, het bier en onze pijp, want mijn vriend wou het gesprek altijd weer op den studentenbond krijgen. Dat onderwerp nu lag mij heelemaal niet, maar ten slotte kreeg de andere toch zijn zin en al heel spoedig zou ik te hooren krijgen waarom juist de studentenbond moest ter sprake komen.

[p. 216]

- Nu ligt het geld uit de kas veilig en wel geborgen, zei hij en wees naar den hoek.

Daar stond een logge, zwarte koffer in eik. Aan de verzorgde, met de hand gesmeede belegsels was klaar te zien, dat het meubel meer dan twee eeuwen oud was. Heel zeker een kostbaar stuk.

Mijn vriend was er al een paar keeren op gaan zitten om er mijn aandacht op te vestigen, maar ik had er geen oog voor gehad. Daarom was hij er dan maar zelf over begonnen.

- Ik vond het eergisteren op zolder, glunderde hij, tusschen anderen ouden rommel.

Tusschen anderen ouden rommel... Ik dacht aan mijn vader die zoo op antiquiteiten gesteld was en de schaarsche oude dingen die hij bezat, had moeten bedelen of koopen, terwijl ze hier blijkbaar voor het grijpen op den zolder lagen.

- Twee uur heb ik er aan gepoetst en geblonken. Al mijn broers en zusters heb ik er moeten bijhalen om hem naar beneden te sleuren. En toen hij hier stond, heb ik nog meer dan een uur gewerkt om hem open te krijgen.

Mijn vriend stond al recht, trok een zwaren hefboom van het deksel weg, schoof en wrong ergens aan het belegsel en hief met zware inspanning den koffer open.

Er stond niets méér in dan het traditioneele sigarenkistje waarin het kasgeld van den studentenbond werd bewaard.

Daarvoor dus was ik gekomen. Om den koffer te moeten bewonderen dien mijn vriend op zolder had ontdekt. En misschien zou ik wel mee gelukkig geweest zijn om die aanwinst, indien mijn vader niet zoo fel van antiquiteiten had gehouden en daarbij niet arm was geweest. Nu had ik kunnen schreien, want mijn vriendschap zat te diep om mijn afgunst in spot te ontladen.

- Hoe vindt ge dat ding?

Ik had er kunnen voor knielen om het donkere hout en het sierlijke beslag te streelen.

- Het is wat groot voor onze kas, kreeg ik er alleen maar schamper uit.

- Ja, ik vraag me af waarmee mijn voorouders dat vulden.

Dat wist ik wel. Met het geld van de bezetters van toen. Het antwoord brandde in mijn mond. Ik ging naar het venster en keek neer op de grauwe, kouwelijke achterbuurt die op den tuin van het heerenhuis uitzag. Aan die vunzige armtierigheid was duidelijk te zien ten koste van wat zoo'n koffer gevuld geraakt.

Nooit ben ik nog naar de kamer van mijn vriend teruggekeerd. Wanneer hij me daartoe praamde, glimlachte ik bitter en smalend. Ik zag hem op den koffer zitten, achteloos zitten op het koperen beslag. Het werkte op mij als een uitdaging en te gelijk voelde ik een onbestemde wroeging als deed ik mijn vader in iets tekort.

Een paar jaar later stierf mijn vader en verliet ik voor goed de stad. Ik herinner me niet, dat ik nog ooit aan den koffer heb teruggedacht tot ik eer-

[p. 217]

gisteren nacht van mijn vriend heb gedroomd. Hij was gestorven en lag in den koffer. Ofschoon het deksel gesloten was, kon ik het lijk duidelijk zien. Het had alleen maar een kort wit hemd aan en het haar op de magere beenen stond gelijk stoppels overeind.

Waarom heb ik nu, na twintig jaar, van hem gedroomd en zóó gedroomd? Louter omdat het leven mij niet milder geweest is dan het mijn vader was en ik intusschen heb leeren begrijpen wat ik op dien verren nieuwjaarsdag vermoedde: wat rijkdom is?

II. Alle kans is geen geluk

Met vier mannen zaten wij in de tram, elk egoïstisch in een hoek gedrongen achter een krant. Het was alles zeer nieuw: de eerste trams die sedert de verovering van de stad weer reden en de eerste krant die van de pers was gekomen. 's Middags waren we nog te voet naar het werk gestapt, met die drukkende vraag op ons hart: wat zal het worden? Nu hadden wij de oude, vertrouwde tram terug om naar huis te rijden, en ook weer een krant. Dat verklaart onze geslotenheid en de zwijgzaamheid waarmee we ons ieder in een hoek hadden teruggetrokken.

Onderweg was een vrouw midden op de bank tegenover mij komen zitten. Wanneer nam ik haar op met die onvergetelijke verrassing die haar beeld vast en diep in mijn herinnering heeft gesneden? Was het in de bocht toen de tram zoo vervaarlijk slingerde of pas nadat de krant gelezen was en ik die nog slechts voor mijn oogen hield om haar blik te ontgaan?

Haar blik die vochtig was en star, met een zachte, deemoedige hulpeloosheid er in, en dan plots, doch heel even slechts, brandde. Traag wendde zij het hoofd van den eenen hoek naar den anderen. Een krant zonk kwansuis naar beneden, twee blikken ontmoetten elkaar, de benieuwdheid en de machtelooze smeekende begeerte. Toen rees weer de krant en de vrouw wendde het hoofd naar een anderen hoek en een andere krant.

Straks zou het weer mijn beurt zijn. Intusschen keek ik haar na. Zij leek wel een doodgewoon burgervrouwtje, met een te hoekig en te landelijk bruin gelaat, en een kleed uit een blauwe stof die ik niet kan velen omdat ze te grof geribd en te ruig is. Nog eenmaal wou ik haar oogen zien. Was het waanzin bij haar en zouden wij hier dadelijk een scène beleven? Toen ik voelde, dat ik weer aan de beurt kwam, keek ik van mijn krant op. Zij staarde me aan gelijk daar straks, met diezelfde felle en onschoone, maar smeekende passie. Het was niet verleidelijk, enkel meelijwekkend.

Ik hoopte dat de binnentredende conducteur afleiding zou brengen voor ons vieren. Hij was voor haar slechts een man meer om in de oogen te zien en het stomme spel met de blikken en de kranten ging voort. Elk zijn beurt.

[p. 218]

Zij stapte de eerste uit en toen keken we elkaar opgelucht aan en werden met een gevoel van bevrijding de kranten neergelegd. Een heer trad naar buiten om uit de beklemming te ontkomen, de twee anderen wisselden een pijnlijken glimlach. De conducteur wou me iets zeggen, doch toen hij zag dat ik ook zonder woorden zijn deernis begreep, knikte hij alleen maar nadenkend en zuchtte zwaar. Daarmee was uiting gegeven aan den huiver waarmee wij stuurloos en onwennig in die beroerde dagen ons allen van het avontuur hadden afgekeerd. Wij vonden het zóó al erg genoeg.

Ik heb haar vrij spoedig na dien tramrit een paar keeren teruggezien in het park. Een eerste maal stapte ze met een hondje aan het leidsel. Het stond haar niet. Gelijk een blinde liet ze zich door het dier voortsnokken. Uit de manier waarop ze het hoofd afwendde, begreep ik dat ze mij herkend had.

Den volgenden keer zat ze tegen een man in khaki-uniform aangedrongen. Hij was te lang en te jong voor haar. Iemand knipte spottend een oogje naar mij, toen we vlak bij dat liefdetooneel elkaar kruisten. Zij zag het niet, zag niets, verloren als ze zat in haar geluk.

Later heb ik haar een kinderwagen zien voortduwen en nu loopt ze met een dochtertje aan de hand. Ze draagt nog hetzelfde blauwe kleed, in heur haar vlekt een grijze lok en haar gelaat is nog donkerder en grover geworden. Haar blik is rustig en hard gelijk hij pleegt te zijn bij ouder wordende moeders die zich voor hun kind met verbetenheid door het leven slaan.

Herkent ze me nog als een van de vier? Die troostelooze Juni-avond is zoo ver, verzwolgen door den zwaren tijd en de vreugdige dagen er na.

Laatst stond ik op het punt haar bij het uitstijgen te helpen, want ze was zwaar geladen en haar kind durfde niet alleen van de tram. Ik zou gezegd hebben: ‘Komaan, mevrouw!’ of zooiets.

Ik deed het niet. Niemand heeft dien verren avond den loop der dingen gewijzigd, de tijd en onze harten waren er niet naar. Waarom zou ik nu, in betere dagen, gevaar willen loopen door een herinnering den milden gang en de goede orde van het leven te verstoren?