Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 91

[p. 273]

W.J. Elsman
De executie

Ze zaten in hun cellen. Het was nacht.

Het was de laatste nacht voor hen.

Christino Garcia, Demuyter, Perrier... om het even: we zullen ze niet bij hun namen noemen. Ze waren meer dan de mannen die die namen droegen. Ze waren gij en ik, wij allen te zamen, het volk: het strijdende en lijdende volk.

Van nummer Een tot Zes zaten ze in hun cellen.

De wakers stapten in de steenen gang. De electrische lampen brandden.

- Waker.

Lang had hij geaarzeld.

Zij waren immers uitgesproken. Zij hadden alles gezegd wat de eer hun toeliet. Men had ze aanhoord. Dat was het sterkst: men had ze aanhoord. Die ambtenaren, die militairen, die rechters. Tot allen hadden ze gesproken. Gesproken als tot een muur. Want hun woorden schenen in geen enkel gemoed, in geen enkel brein een weerslag te vinden.

Als gehoorzamend aan een blinde wetmatigheid, was hun lot, ijskoud en onafwendbaar, van aan de aanhouding tot aan het vonnis voortgeschreden. Zonder hinderpalen: den weg van het gerecht. Ze hadden alle phases van de procedure doorgemaakt, met afgemeten regelmaat. Ze werden uit hun cel gehaald, verschenen, werden teruggebracht, weer gehaald, verschenen weer.

Drie waren er die hadden voorbereid wat ze te zeggen hadden. In hun cel, alleen, hadden ze het voelen opwellen en hadden tot zichzelf gesproken. Hun zaak was de goede. Ze moest het er doorhalen, ook voor het gerecht. Zij hadden getrild, op weg van hun cel naar de rechters, als nerveuze vrouwen. Ze voelden zich zoo zuiver. Men zou het inzien.

Bij elke deur die openging hadden ze geslikt en met de tong de lippen bevochtigd. Zij zouden spreken, hun goede zaak verklaren. De deur ging open, maar het was nog een gang. Nog een deur, nog een gang. Telkens moesten ze slikken.

Ten slotte ging een deur open op een zaal waar rechters zaten. Ze werden op een bank geplaatst. Men vroeg hun naam en waar ze geboren waren. Ach, waar waren ze geboren. Ginds buiten in de vrijheid. Achter hoeveel

[p. 274]

deuren was de vrijheid? Waar mochten vader en moeder, of hun lief of vrouw nu zijn?

‘Waar hadden ze vergaderd? Waar werd het complot gesmeed?’ werd hun gevraagd. ‘En wie tot hun groep behoorde?’

Toen konden ze niet spreken. De heeren zagen groen.

Het was de twintigste maal dat hun die vraag gesteld werd. Maar niet altijd zoo zacht. Nummer-Zes, de dokter, was eens bijna bezweken. Ze hadden elkaar hooren kreunen. Van achter deuren telkens.

Toch waren er nog drie die geloofd hadden ten laatste te mogen spreken: dat zij het goede betrachtten en niet anders konden. Dat hun land in nood was, het hunne. Het land waarvoor zij instonden. Waar ze geboren waren, waar ze gespeeld hadden, gewerkt, lief gehad, gestreden. Hun lieve, goede land. Het land dat aan het volk behoorde. Het volk dat het gemaakt had wat het was en van wiens werk het moest bestaan...

Een rechter fluisterde een anderen iets in het oor en beiden lachten.

Nummer-Zooveels mond werd droog. Hij blikte naar zijn makkers. Die zaten op hun bank. Hun blik was reeds gebroken.

Niemand sprak nog. De zitting was opgeheven.

Zouden ze niet uitgesproken zijn!

En toch.

Straks sterven voor de vrijheid en het land: het was hun goed. Hun dood zou anderen opwekken. En allen die ze lief hadden en nu achterlieten zouden eens gelukkiger zijn.

Maar levend strijden, thans meer gesterkt dan vroeger. De hunnen weerzien. Te midden van het volk zijn. Indien er nog één greintje hoop bestaan kon!

Hij moest alles beproeven. Tot het laatste. Hij was ten andere Nummer-Een. De vijf anderen waren aan zijn lot verbonden.

Het was zeker dat in de stad de opstand gromde. Dat ginds buiten in vele kleine huizen in dezen nacht gewaakt werd. Het getrappel van een voorbijrijdenden troep paardenvolk drong soms tot in de cellen door. Een schot hier of daar was voldoende om het oproer in beweging te zetten.

En nu op het nippertje te moeten sterven, zoo dadelijk bij dageraad.

Nummer-Een was jong. Hij zou alles wagen. De wakers die geregeld voorbij de cellen trekken wonen toch ook ergens in de stad. Voor ze hun nachtdienst aanvingen zijn ze uit de stad gekomen. Daar hebben ze de stemming moeten voelen, de bedreiging. Geen van hen zal ooit generaal worden. Zij zullen waker blijven. Zij zullen op het einde van de maand met hun soldij naar huis gaan. Daar wacht hun de vrouw en de kinderen die van jaar tot jaar vermeerderen. Zij wonen in een straat met vele menschen. Na het werk steken de geburen de hoofden bijeen. Eén toont een dagblad, een ander mort. Wanneer een uniform door de straat komt zwijgen ze.

De waker leeft in die straat. Hij is ook een schamel mensch. Hij houdt

[p. 275]

van zijn leven en betracht meer voorspoed. Hij moet in den grond samenvoelen met de anderen.

Nummer-Een gaat de laatste kans wagen. Hij gaat den waker aanspreken, behoedzaam eerst. Om te toetsen of hij vatbaar is voor wat hij zich voorstelt.

Want moesten de wakers willen! Een wapen, een sleutel: wat is dat reeds veel in de handen van iemand die niet sterven wil. Mocht die laatste kans gelukken.

- Waker.

De waker is de cel bijna voorbij. Hij keert het hoofd om. Hij kijkt eerst naar de cel van Nummer-Twee, - daar schijnt hij niets ongewoons te bemerken - dan naar die van Nummer-Een. Nummer-Een staat aan de tralies. De waker blijft stilstaan en kijkt hem aan, gewoon van niet te spreken.

Nummer-Een aarzelt. Zijn hart krimpt ineen.

De blik van den waker is koel.

Nummer-Een roert niet. De waker wendt de oogen af. Hij denkt misschien dat hij verkeerd gehoord heeft en stapt verder.

Nummer-Eens hart bonst. Hij heeft niet gedurfd.

De eenige vraag om mee te beginnen had kunnen zijn: Wilt ge nog eens iets voor mij doen? De waker zou misschien niet eens geantwoord hebben. Was immers niet alles voor hen gedaan? Tot hun laatste wensch toe?

Men had het hun plechtig gevraagd. Ze stonden geboeid voor de tafel van een heerschap. Nummer-Een in het midden.

Men was van rechts begonnen.

Nummer-Zes, de dokter, die oud was en leed, had een glas water gevraagd. Zijn haar was dun en licht. Hij keek naar zijn te groote schoenen.

Vier barstte in snikken los en vroeg om zijn zoontje. Hij moest weggeleid worden.

Twee was de man met den mooi gesneden mond: hij vroeg een witte bloem om op te steken. Hij lachte nog met al de tanden bloot.

- En gij?

Nummer-Een keek even zijn makkers aan, liet op zijn antwoord wachten en zei dan luid:

- Geef mij het vaandel!

De makkers keken hem aan. Hun oogen glommen weer. Het heerschap wou een opmerking maken. Maar uit alle monden klonk opeens:

- Geef ons het vaandel!

Zij lachten met de tranen in de oogen.

Zij hadden het niet gekregen en hadden niets anders meer gewild.

Nummer-Een trachtte toch een inleiding te vinden om met den waker te spreken.

Toen de waker weer voorbijkwam raapte hij den moed te zamen en riep opnieuw zacht:

- Waker!

[p. 276]

De man draaide zich weer naar de cel en bleef voor de traliën staan.

- Waker, mogen we niets meer vragen?

De waker roerde niet.

- Waar woont gij, waker? Woont gij in de stad?

... Onbewogen staat hij voor de cel.

Nummer-Een denkt: ik geef het niet op.

- Hebt gij de paarden daarstraks gehoord? Waar reden ze heen?

Hij spreekt kalm en niet te luid.

De waker doet teeken naar een collega die nadert. De stappen versnellen niet eens, de twee mannen lijken van hout. Zij wisselen een blik van verstandhouding maar spreken niet.

- Daar broeit iets, waker, in de stad.

In de vijf andere cellen hebben ze zijn stem gehoord.

Aan al de traliën verschijnen handen. (Uitgenomen bij den dokter.)

Ze luisteren.

- Waker, help ons. Morgen zijn wij de sterksten. De opstand broeit. Hoort ge de schoten hier en daar. Uw huid staat ook op 't spel. Gij ziet misschien dezelfde laatste zon als wij. Vertrouw liever in ons. Vervoeg met ons degenen die te wachten staan.

In elke cel hangt een man tegen de traliën gedrukt. Hun hart wordt groot alleen door de taal die ze hooren.

De wakers zijn achteruit gegaan tot tegen den muur. Ze spreiden de beenen en kruisen de handen achter den rug. Eén kijkt op het uurwerk aan het einde van de gang. Dat kunnen de mannen in de cellen niet zien.

Het weze dan ook hopeloos, denkt Nummer-Een. Dit mogen mijn laatste woorden zijn.

- Vrienden. Wij hebben samen het goede betracht. Wij zullen samen heen gaan. Houdt de harten hoog. Wij vergaan. Maar vele anderen komen op, dichter reeds bij het doel. Gelooft dat onze vrienden waken in de stad. Dat allen met het hart bij ons zijn. En met de wapenen misschien. Waar valt het schot dat nu weerklinkt? Is de gebuur de straat overgestoken en in het groenselwinkeltje verdwenen. Dan zullen ze er met vijven buitenkomen. En loopen langs den muur tot aan den hoek. Daar staan de jongens uit de andere straat in de holten van de deuren. Kom aan! Twee rijen schuiven langs de huizen. Men loopt hier en daar nog binnen onderweg. Men klopt op de deuren. Overal komen ze talrijker de straat op. In stilte wordt een soldaat overmand en ergens binnen gesleept: een mitraillette meer. De andere vlucht. Een schot dan toch. Daarna weer stilte. Waar viel dat schot?...

De dag heeft in de hooge ramen boven de lampen zachtjesaan de traliën geteekend.

De cellen worden geopend. Zes mannen gaan naar den dood.

Ach, Nummer-Een, maak u niet meer druk: de wakers verroeren niet, de opstand is misschen nog ver, de dag breekt aan.

[p. 277]

Zij komen in de morgenlucht, als uit de aarde. Wat is de hemel groot. Dat is het eenige wat ze zien. De late sterren pinken nog. De wind fladdert. Geen schoten meer in de stad.

Wel schoten in hun hart.

De lichamen knakken neder.

Maar de schoten hebben verder gedragen. Over de stad, over het land, over de grenzen.

Wij hebben ze gehoord, Garcia, Demuyter, Perrier...

12 Maart 1946.