Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 91

[p. 61]

Boekbesprekingen

Joost van den Berckhoudt: ‘Het nabije Leven’. Roman. - Uitg. De Sleutel, Antwerpen. 176 blz. Gekartonneerd 98 fr.

Deze roman is niet wat men op grond van de eerste en beste hoofdstukken zou kunnen verwachten: een sterk verhaal, dat terzelfder tijd avontuurlijk en psychologisch, den gewonen en ook den intellectueelen lezer in spanning houdt. De persoon, in wien men de hoofdfiguur vermoedt, verdwijnt op zeker oogenblik van het tooneel, om plaats te maken voor een heele reeks menschen, die feitelijk niets met hem te zien hebben. De tweede helft van het boek sluit daardoor niet bij de eerste aan. Dat gebrek aan eenheid kan door den vlotten stijl en de aangename karakterteekening van Van den Berckhoudt niet verdoezeld worden en is oorzaak dat de roman niet geeft, wat het talent van den schrijver in het vooruitzicht stelde.

André DEMEDTS.

Johan Fabricius: ‘Nacht over Java’. Roman. - Uitg. A. Manteau, Brussel, 1945. 148 blz. Ingen. 100 fr. Geb. 125 fr.

Een Indo-kapitein, aan het hoofd van een groepje oud-soldaten en patriotten zet na de overweldiging van Java door de Japanners den strijd tegen de bezetters voort. Het is niet de eerste maal dat Fabricius bewijst zeer goed te weten, hoe hij zijn verhalen met een lach en een traan, een vleugje exotische kleur en een bedenkelijk minnarijtje, in den smaak van een bepaalde soort lezers moet doen vallen. Groote letterkundige of menschelijke waarde hoeft men in den roman niet te zoeken. Knap werk, maar onbezield.

André DEMEDTS.

Ach. Leysen: De Stoute Globe-Trotter. - Hernieuwen-Uitgaven, Roeselare.

Dit is een geromanceerd levensverhaal van den Vlaamschen zendeling Pater De Smet, een heldhaftige figuur, voor onze rijpere jeugd verteld. Wij kunnen dit boek slechts warm aanbevelen. Het is een verheugend teeken dat voor onze katholieke studeerende jeugd boeken als dit worden geschreven, waarin de idealistische bezieling niet aan wervellooze romantiek en leegen avontuurlust wordt verspild maar op de reëele levensbestemming en levensvorming van den jongen mensch ingrijpen kan. Het werk van Achiel Leysen is idealistisch en meteen, in den concreetsten zin, opvoedend. Hij schrijft bovendien een vlekkelooze taal. Zijn verhalend proza is boeiend, soepel, gevoelig en vlot. Deze voorbeeldige stylistische afwerking is in onze katholieke jeugdboeken nog zulk een betrekkelijke zeldzaamheid, dat zij bijzondere aanbeveling verdient. De Hernieuwen-uitgaven mogen ons nog veel zulke jeugdboeken schenken.

ALB. W.

P. Geyl: O Vrijheid!... (Sonnetten). - Uitg. L.J.C. Boucher, 's Gravenhage.

Van 7 Okt. 1940 tot 14 Febr. 1944 bracht Prof. P. Geyl zijn kostbaren levenstijd in concentratie- en interneeringskampen door. Hij schreef daar een stapel sonnetten, waaruit hij hier een keuze publiceert. Hij laat aan deze gedichten een uitvoerige inleiding voorafgaan, waarin hij omstandig zijn persoonlijke belevingen vertelt. Wanneer men deze ervaringen vergelijkt met die van de honderdduizenden anoniemen, die onder de nazi-tyrannie folterend hebben geleden of in stilte een gruwzamen dood zijn ingegaan,

[p. 62]

kan men slechts besluiten dat Prof. Geyl het er - gelukkig - zeer goedkoop heeft afgebracht en dat er geen bijzondere noodzaak kan voorliggen om zulkaardige ervaringen wereldkundig te maken. Zijn sonnetten hebben vooral beteekenis als een persoonlijk levensdocument. De centrale beleving is die van den doelloos in het blinde wegvhetenden levenstijd. De levensvisie van Geyl schijnt elken metaphysischen achtergrond te missen. Weg en weer geslingerd tusschen elegisch heimwee en wrokkende opstandigheid, bezingt hij de thema's van de persoonlijke vrijheidsliefde en den aesthetisch-erotischen levenslust. Elke duur is voor hem waan, de dood dekt alles toe, boven hem koepelt het zwarte en koele marmer van een hemel zonder God. Zelden doorbreken de mijmeringen van dezen geïnterneerde de grenzen van zijn individueel geval. Meestal zoekt hij, in en voor zichzelf, een evenwicht tusschen een koel stoïcisme en een dartelen epicuristischen levenslust. Slechts op zeldzame momenten schreit of juicht in hem de kommer om een boven-persoonlijke zaak: volk, land, menschheid, Recht en Trouw en Liefde.

Professor Geyl slaagt er af en toe in een werkelijk-goed gedicht te schrijven. Veruit de meeste van deze sonnetten zijn op maat en rijm gestelde stemmingen, zonder dichterlijke waarde, af en toe zelfs gekenmerkt door gewrongenheid en rhetoriek; doch ik heb toch ook voorzeker een tiental sonnetten aangestipt, die niet enkel door een oprechte menschelijke beroering maar ook door een zuivere dichterlijke bezieling werden gedicteerd. Met genoegen citeer ik een dezer gedichten, die er gerust mogen zijn:

Een oude brief; bleek, volgekrabbeld blad.
Eens uit mijn levend hart, dat bonsde en bloedde,
welden die woorden op. Mijn pijn en woede;
liefde en geluk; waar ik om dankte of bad; -

de tijdstroom sleepte 't mee en ik vergat.
Ben ik het, zo bedroefd, zo blij te moede?
Leer mij, ervaring, deze les ten goede:
ook 't leed van nu wordt of 't mij nooit bezat.

Mijn vingers spelen met het dun papier.
En in mijn hart voltrekt zich een diep wonder:
mijn heden gaat in mijn verleden onder;

als toen en nu, versmelten daar en hier.
De roos van Jericho ontluikt in 't nat
en ik ben één in wat ik heb en had.

ALB. W.

Anton van de Velde: De Rechtvaerdige Trou. Een Evocatie van het leven van Joost Van den Vondel. Twee deelen. - Uitg. Lannoo, Tielt.

Dit zeer omvangrijke boek is een geromanceerde biographie van Joost Van den Vondel. Van de Velde heeft zijn onderwerp serieus ingestudeerd en van historisch standpunt uit kan men tegen zijn schepping geen enkel ernstig bezwaar inbrengen. Voorzeker, men zou hier of daar over de interpretatie van een détail-gebeurtenis of de uitteekening van een bij-figuur kunnen twisten, maar dit raakt toch nooit de kern van het werk. De schrijver is er het best in geslaagd het bonte en wemelende leven van het 17^e-eeuwsche Amsterdam en van 's dichters onmiddellijke omgeving te schilderen. Maar, helaas, hij beperkte zich te zeer bij een levendige weergave van Vondels uiterlijk leven, zijn handel en wandel, terwijl hij de spanningen en den groei in zijn geestelijke figuur deels totaal verwaarloost, deels onvoldoende observeert. Zoo schenkt zijn vlot en onderhoudend-geschreven werk ons te veel milieu-schildering en oppervlakkige portretteering, en is het te weinig psychologisch-verantwoord. Van de Velde had geen oog voor den staêgen groei van Vondels groote ziel, voor de ontplooiing van dit innerlijk leven, over al de wendingen van een boeiende ontwikkeling heen, naar de indrukwekkende ruimte en diepte van een majestatisch levenethos. Voorzeker, gaandeweg - vooral in het tweede deel - poogt hij zich uit de atmosferische milieu-schildering los te werken om dieper te peilen, maar dan blijkt ook duidelijker de ontoereikendheid van zijn geestelijken blik om voor de monumentale en rijke levensgrootheid van den ouderen Vondel een bevredigend geestelijk beeld te teekenen. Ziedaar, mijn fundamenteel bezwaar tegen dit werk. Nog-

[p. 63]

maals wordt hier duidelijk dat Van de Velde als epicus een knap vakman is maar een oppervlakkig kunstenaar. Hier zooals elders, moet men hem als handig technicus van den roman loven, maar schiet hij, in zooverre de kunst een geestelijke levensherschepping eischt, jammerlijk te kort. Misschien is, naast zijn aanleg, juist het feit dat hij zóó knap is niet vreemd aan zijn verstoktheid in de oppervlakkige en zielkundig-ondiepe en geestelijk-onvolgroeide schrijverij. Hij is nu eenmaal met de routines van een prima-tooneelschrijver én -technicus aan het proza gegaan: hij denkt - en schrijft - in tooneelen (eens te meer in dit boek!), die hij soms verbazend-handig in- en aaneentimmeren kan, hij beschikt over een vlotten dialoog. En bovendien slaagt hij erin voor zijn romanhandeling treffende décors te scheppen. Dit zijn ook de drie voornaamste tooneeleigenschappen van zijn Vondel-evocatie: knappe compositie, vlotte dialoog en atmosferische milieu-schildering. Hier zooals elders liggen Van de Velde's eigenschappen als romancier bij de epische voorstelling en in veel te geringe mate bij de innerlijke gestalte-schepping zijner figuren. Hij heeft het leven van Vondel niet van binnen uit beleefd, niet diep in zichzelf her-leefd, maar het van buiten af bekeken. En zoo gaat het in zijn andere romans ook al te vaak. Hij schrijft geen boeken voor diep-inwendig, maar veeleer voor uitwendig gebruik. Hun tendenz is gezond en overvloedig, maar hun ethos - hun innerlijke levensdiepte - is gering.

Bij dit laatste werk van Van de Velde kan men zich - eens te meer - afvragen of zijn artistieke productie in den diepsten zin van het woord ‘écht’ is, existentieel, noodwendig gegroeid uit een eigen wezensnood en een onaflaatbaren-zuiveren scheppingsdwang. Ik kan niet anders dan dit betwijfelen. Zij is, voor een belangrijk deel, een handig en smaakvol maakwerk. Misschien zal Van de Velde eens dit eene kunstwerk scheppen, dat diep en totaal het zijne is en waarin wij den polsslag van den echten wezens- en scheppingsdwang voelen - wij wenschen hem dit hartelijk toe - maar intusschen is hij nog steeds een uitvoerend artist, die zijn scheppingstaken uitkiest en niet door zijn schepping werd gekozen. Hij moet zich losmaken van zijn wispelturig gevoels- en stemmingssubjectivisme, hij moet zijn centrifugalen en oppervlakkigen verbeeldingslust leeren disciplineeren. En dan moet hij - veel dieper dan stemming en fantasie - het rijk ontdekken van de ziel. Hij moet zich spiegelen aan Vondel, die ook van de rederijkerij naar de kunst is gegroeid, van het spel naar den ernst, van de ‘literatuur’ naar het Leven. Hij moet bij Vondel leeren de soberheid, de zelftucht, de levensechtheid, de ziele-diepte, het classieke evenwicht. Met deze ascese van menschelijken groei en geestelijke verdieping is de artistieke groei van Anton Van de Velde verbonden. Ziedaar de ernstige en harde conditio-sine-qua-non. En dan zal het gedaan zijn met dat speelsch en dartel vertoon van een schrijver, die ons soms eens charmeert en meestal grenzeloos embêteert maar nooit aangrijpt; gedaan met dien overvloedigen woorden-stortvloed van een kakelenden en taterenden retrozijn; gedaan ook met die precieuze en onechte maniërismen (er zijn er ook in dit boek; denk aan die pseudo-archaïsmen, waarmede hij het 17^e-eeuwsche Nederlandsch wil nabootsen!). Vondel was vijftig toen hij nog stond vóór zijn groote Taak, hij had toen de louterende smarten en tegenslagen van het leven geassimileerd en ook de experimenten van zijn artistieken groei doorgemaakt. Kortom, hij was volledig gerijpt. Het is, nu of nooit, voor Van de Velde ook de tijd van de volle menschelijke rijping. Indien dit gebeurt dan zal hij niet enkel een schrijver voor hoogere ontspanning blijven, een dilettantisch virtuoos, een idealistisch-opvoedend auteur voor de Katholieke rijpere jeugd, een schat voor onze katholieke volksbibliotheken, enz., maar dan wordt hij ook nog: een waarachtig en diep-menschelijk kunstenaar.

Moge deze confrontatie met hem, die de grootste van alle Nederlandsche dichters kón worden omdat hij boven alle Nederlanders uitsteeg door zijn machtige geestelijke figuur, zijn ruime en diepe en échte Humaniteit, aan Van de Velde goed hebben gedaan. Het is maar jammer dat wij er in dit werk nog zoo weinig van merken. Maar misschien komt het nog. We hopen het. Intusschen is de publicatie van dit werk,

[p. 64]

ondanks zijn gebreken, verdienstelijk omdat het, bij een momenteel tekort aan bereikbare Vondel-biografieën, de Vlamingen in staat stelt het leven van Vondel te leeren kennen en bewonderen. Zij gelieven daarna te grijpen naar de dieper-blikkende Vondel-levens van Barnouw en Sterck, naar de Portretten van Thijm en Molkenboer, naar de Vondelstudiën van Brom, Molkenboer e.a., die ook voor een breeder publiek zijn bestemd. En de hoofdzaak is dan dat zij leeren houden van het werk van den Dichter zelf: monument van verrukkelijke Nederlandsche taalpracht, van levensgrootheid en christen Humanisme.

ALBERT WESTERLINCK.