Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1945

[p. 439]

In Memoriam Prof. Dr. Jac. Van Ginneken
door Dr. J.L. Pauwels

Was hij reeds 68 toen hij ons, onlangs, ontviel? We moeten het wel geloven, want op het titelblad van de lijvige Mélanges de Linguistique et de philologie, aan Van Ginneken aangeboden op zijn zestigste verjaardag door het puik der Europese taalgeleerden, prijkt het jaartal 1937. De bibliografie van den jubilaris beslaat in dat boek niet minder dan 34 bladzijden! En sedert 1937 verscheen er genoeg van zijn hand om nogmaals een aantal bladzijden te vullen. Het zou dus onbegonnen werk zijn hier een volledig beeld te willen ophangen van de bedrijvigheid van den afgestorvene. Wie enig idee heeft van de omvang en de kwaliteit van zijn wetenschappelijke taalkundige prestaties zou menen dat hij volstrekt al zijn tijd daaraan moet gewijd hebben. Dat blijkt echter volstrekt niet het geval te zijn. Jac. van Ginneken was en bleef in de eerste plaats priester, die God en zijn geloof diende met zijn overtuigend woord van op kansel en spreekgestoelte, en met zijn vaardige, scherpe pen in talloze apologetische brochures en andere godsdienstige publicaties.

Het lag voor de hand dat hij zich aangetrokken gevoelde tot het in zijn land ontstane Middeleeuwse werk De Navolging van Christus, na de Bijbel het meest gelezen en meest vertaalde werk, dat daarenboven blijkbaar een grote invloed heeft uitgeoefend op den stichter van zijn orde, den heiligen Ignatius van Loyola. In 1929 gaf hij dan ook een lijvig boekdeel uit De Navolging van Christus of het dagboek van Geert Groote in den oorspronkelijken tekst hersteld en met de oudste Latijnsche vertaling vergeleken, welk werk na de karrevrachten literatuur die in de loop der laatste eeuwen reeds verschenen betreffende de Imitatio Christi, toch zoveel interessants bijbracht over het ontstaan en het auteurschap van het beroemde boek, dat pater J. Malaise, professor aan de universiteit van San-Fransisco, er een Engelse vertaling van bezorgde. Ook onze kon. Vlaamse Academie liet een werk van zijn hand over hetzelfde onderwerp verschijnen: Op zoek naar den oudsten tekst en den waren schrijver van het eerste boek der Navolging van Christus (1929).

Vooral als taalgeleerde verwierf Jac. van Ginneken een wereldfaam. Alle aspecten van de taal boezemden hem belang in. Het eerste belangrijke werk van zijn hand verscheen in het Zuidnederlandse tijdschrift Leuvensche Bij-

[p. 440]

dragen: Grondbeginselen der psychologische Taalwetenschap (1904). Het werd gevolgd door een lange en bonte reeks van publicaties die handelen over woordkunst, letterkunde, geschiedenis van de letterkunde, Reinaartproblemen, onderwijs van het Nederlands en van vreemde talen, Oosterse talen, genealogische taalwetenschap, sociologische taalstructuur, vergelijkende taalkunde, esthetica en taalpsychologie, spraakkunst, historische spraakkunst, fonetiek en fonologie, dialectstudie, namenkunde, pedagogiek, algemeen beschaafd Nederlands, taalzuivering, spelling, kindertaal, gebarentaal, gevoelstaal, accent, beeldspraak, opstellen, mimiek, voordrachtkunst, enz., enz. Onmogelijk ook maar het voornaamste hieruit op te noemen. In de Katholieke encyclopedie en in het door hem gestichte tijdschrift Onze Taaltuin schreef hij tientallen van belangwekkende bijdragen, die uitmunten door originele vondsten, gedurfde hypothesen, onvermoede confrontaties, vergelijkingen en aanknopingspunten, en even onverwachte afleidingen en conclusies. Want dit is wel een der meest opvallende kenmerken in het geweldige oeuvre van Van Ginneken: zijn drang naar het synthetiseren, naar het opbouwen van grootse constructies, waarbij zijn fantasie geen moeite had om de stukken die in het geheel nog ontbraken, aan te vullen door soms gewaagde hypothesen. Zijn solide kennis van alle taalkundige disciplines, het gemak en de vlugheid waarmee hij de nieuwste theorieën die buiten onze grenzen het licht zagen, op onze Nederlandse taal en taalkunde toepaste, stempelden hem tot een baanbreker van de taalwetenschap. Hij zag trouwens de Nederlandse filologie als een onderdeeltje van de Europese, van de wereldwetenschap. Het was dan ook geen wonder dat hij voorzitter werd van het internationaal congres van fonetische wetenschappen te Londen (1936).

Ten bewijze van de grootse visie van Van Ginneken zouden we hier kunnen aanhalen hoe hij getracht heeft uit enkele taalverschijnselen een heel stuk voorgeschiedenis van de mensenrassen die in onze streken elkaar hebben opgevolgd, te reconstrueren. Men leze hierover vooral zijn werk Ras en Taal (1935). En al moge misschien later blijken dat sommige van zijn theorieën, als die over het praeslavisch substraat b.v., voorbarig zijn geweest, toch zal niemand ooit de scherpzinnigheid en de schranderheid ontkennen waarmee zijn gedurfde hypothesen werden opgebouwd!

Het was onvermijdelijk dat Van Ginneken in zijn wetenschappelijke ijver grootse plannen koesterde, te groots dan dat hij ze zou kunnen tot een goed einde brengen. Aldus ontwierp hij een Verzameling van historische dialect-bloemlezingen De Nederlandsche dialecten in den loop der eeuwen, waarvan er echter slechts één deel verscheen, (J. Jacobs, Het Westvlaamsch van de oudste tijden tot heden, 1927!) En zijn Leergang der Nederlandsche Taal, met daarin de buitengewoon interessante werken De roman van een Kleuter en De Regenboogkleuren van Nederlands Taal (met J. Endepols) is ook nooit uitgegroeid tot wat hij er had willen van maken.

Van Ginneken had temperament. Als hij iets verdedigde of... bekampte, deed hij het met hart en ziel, b.v. op het gebied van de spelling. En zijn boek

[p. 441]

Grondbeginselen van de schrijfwijze der Nederlandsche Taal (1931) lokte dan ook heel wat tegenspraak uit.

In alles wat hij bestudeerde zocht hij naar de diepere kern der dingen, wat tot uiting komt in het motto van zijn tijdschrift Onze Taaltuin: ἡ ᾳ. Immer was hij de kampioen van de primauteit van de geest, die graag sprak en schreef over persoonlijkheid: hij zelf was immers een persoonlijkheid van allereerste rang. God geve ons nog vele mannen van dat formaat, ons geloof, onze Nederlandse cultuur en de wetenschap ten bate!