Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1945

[p. 405]

Mr. Jan Valvekens
De rechtvaardige rechter

Van Eyck heeft de rechtvaardige Rechters in extase gezien, gezeten op feestelijke paarden, die komen aangestapt uit een droomschoon landschap vol zonneschijn.

Daumier betrapte de moderne rechters op heeterdaad: met zijn vlijmscherpe stift heeft hij de magistratuur van zijn tijd uitgebeeld in springlevende figuren, die op hetzelfde moment doen huiveren en glimlachen.

Wat een lange omweg, langs Van Eyck en Daumier, om te komen tot voor den zetel van August Van Cauwelaert, den rechtvaardigen Rechter, die steeds rechte paden bewandelde. Zijn hooge aristocratische gestalte zou wellicht Jan Van Eyck in bekoring hebben gebracht; maar Daumier, die nochtans niet licht verlegen zat, kon in zijn galerij van menschen in rechtersgewaad geen plaats vinden voor de innemende figuur van dezen man, die te rechtvaardig was als mensch en te grootmenschelijk als rechter, om tot eenig sarcasme aanleiding te geven.

In het wereldje van het Gerecht, waar zoovele stormen van menschelijke driften hoogtij vieren, waar zoovele meeningen van rechters en advokaten, aanleggers en verweerders tegen elkaar aanbotsen, in dit eenigszins eigenwijze midden, waar iedereen gelijk wil halen, daar werd de innemende verschijning van August Van Cauwelaert steeds met eerbied begroet.

Ongetwijfeld had hij als advokaat een schitterende carrière kunnen veroveren. De sierlijke welsprekendheid van zijn jeugd, zijn scherpe menschen-kennis op rijperen leeftijd, zijn trouw en eerlijk gemoed, zijn naam die klonk als een klok, hadden van hem op tijd en stond een der leidende figuren van de Antwerpsche Balie kunnen maken.. Hij was begonnen in de bekende studie van Mr. Hector Lebon, waar een tiental jaren te voren een andere hoogbegaafde jong-gestorven dichter, Omaar K. De Laey, ook zijn eerste stappen in de Gerechtelijke wereld had gezet.

Maar de oud-strijder kwam uit den oorlog met stuk-geschoten long en wist meteen dat het zware strijdvaardige leven van den advokaat voor hem uit was. Na een kort verblijf in het Vredegerecht te Kontich werd hij Rechter bij de Rechtbank van Eersten Aanleg te Antwerpen. En in die hoedanigheid werd hij soms aangesteld als bijzitter op het Assisenhof, waar de diepste menschelijke drama's zich onder zijn oogen afspeelden. Daar

[p. 406]

heeft de gestrenge Rechter wellicht meermaals den nobelen mensch en den gevoeligen dichter te hulp geroepen alvorens de geheimen van de schuldvraag te ontsluieren.

Enkele jaren nadien kwam het Voorzitterschap van de Politierechtbank beschikbaar: dit ambt werd aan Aug. Van Cauwelaert toegewezen. In de hiërarchie van het Gerecht was het geen bevordering. De Rechtbank van Eersten Aanleg zetelt inderdaad een trap hooger, doch het voorzitterschap van de Politierechtbank is een eigenaardige en zelfstandige post, die in gerechtelijke middens zéér op prijs wordt gesteld. Deze Voorzitter is een Vrederechter, die voor al de kantons van de stad Antwerpen kennis neemt van de gewone politie-overtredingen op haar grondgebied begaan. Hij staat dagelijks in contact met het kleine volkske, met de boemelaars en de ‘bits-kommers’ van den havenkant, met de ‘dames van Sint Andries’ die zoo gaarne doen aan haarkepluk, met chauffeurs en koetsiers die het rechte pad verlieten, kortom met heel de gamma van kleine misdrijven, die groote zaken zijn voor hen die ze moeten verantwoorden. De politierechter betrekt een vooruitgeschoven post, door het Gerecht opgesteld te midden van het volk.

Daar voelde August Van Cauwelaert zich in zijn element: zoodra zijn hooge gestalte verscheen, had de deurwaarder geen moeite om stilte te krijgen in de zaal. De Voorzitter kon het strenge gezag van het gerecht verzoenen met een milde menschelijkheid en was bij poozen goedlachsch en droog-humoristisch. Zijn voorganger had de reputatie een der oolijkste spotvogels van Antwerpen te zijn; maar zijn geestigheid, die hij zelfs op de zitting niet kon inhouden, was bijwijlen vettig en boersch. Niets van dit alles bij August Van Cauwelaert. Hij heeft den zetel van zijn kleine rechtbank steeds omhangen met den luister van een verheven persoonlijkheid, die altijd een nobel mensch bleef in zijn strenge toga.

Het had er weer bovenarms opgezeten in het Sint Andrieskwartier: twee goede klanten van de Politierechtbank hadden haarkepluk gedaan dat de haarspelden tot bij de buren vlogen. Hewel, zei de Voorzitter zoo streng mogelijk, wat is er nu weer gebeurd? - Ik heb bij Madame van boven een permanente gezet, gratis voor niet, meneer de vrederechter. En achter de brilglazen van den Rechter speelden twee snaaksche oogen en in zijn baard liep een zachte glimlach verloren. Had hij die vrouw maar kunnen vrijspreken!

Daarna kwam de zaak van de brutale koe van Hoboken. Die koe was uit de schrale weide gebroken, tot in het tuintje van den buurman. En gelijk een koe van Hoboken dat kan, had zij niet alleen de koolen afgevreten maar ook de bloemen platgetrapt. De tuinman schreeuwde moord en brand op de zitting. ‘Die leelijke koeboer moet betalen!’ De advokaat van de burgerlijke partij had dadelijk het pleit gewonnen: ‘Mijn kliënt doet lijk Willem Kloos, mijnheer de voorzitter:

[p. 407]

 

Hij weent om bloemen in den knop gebroken

 

En vóór den uchtend van haar bloei vergaan...’

***

‘Ieder leven heeft zijn lot, zijn zending en zijn bestemming. Ieder leven weeft zijn eigen deel, en breekt de draad opeens, en valt de slag der spoel plots stil, de wever heeft zijn taak voltooid en krijgt zijn passend loon. Geen echter kent den duur vooraf waarvoor de Meester hem huurt; wij kunnen alleen zeggen: gelukkig die zijn spoel tot den laatsten draad mag slaan.’ Zoo schreef August Van Cauwelaert zelf over Karel van de Woestijne. Zijn weefstuk was nog niet af, toen de groote Rechter hem riep. Maar voor dien rechterstoel is August Van Cauwelaert verschenen in den glans van de plichtbewuste trouw en den grootmenschelijken eenvoud, waarmede hij zijn eigen openbaar leven heeft geadeld.