Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1941

[p. 601]

Kroniek der poëzie
door Pieter G. Buckinx

Luc. Indestege: Orpheus en Eurudike. Uitg. De Bladen voor de Poëzie, Mechelen. 1941. Jan Melis: Intocht. id. B. Peleman: Gestalten uit den vuurdoop. ‘Wiek op’ Brugge 1941.

Alhoewel Luc Indestege de expressionistische beweging van den aanvang af heeft meegemaakt, (hij werd geboren in 1901) heeft hij zich nooit door deze beweging op sleeptouw laten nemen, ja, men zou zelfs kunnen beweren dat deze beweging op dezen bescheiden en stillen Limburger nooit invloed wist uit te oefenen.

In zijn eersten dichtbundel ‘Vale Dicere’ die in 1932 verscheen, treffen wij reeds enkele gedichten aan die volledig los staan van hun tijd en die opnieuw de eeuwige bronnen zoeken van leven, liefde en dood.

Er is in deze verzen een terugkeer merkbaar naar den innerlijken mensch die weer gelooft in God en in het leven. Maar er is tevens, naast een verrassende muzikaliteit en een streven naar een beheerschten vorm, een diepe weemoed in deze verzen aanwezig, een donker verdriet om alles wat voorbijgaat en sterft.

O Gij die onze schreden leidt,
blijf bij ons nu de nacht gaat komen,
hij houdt zijn onrust en zijn droomen
voor ons bereid.

Luc Indestege behoort tot de ‘stille’ dichters die door een innerlijke onrust worden verteerd en deze onrust ontvluchten in een leven van droom en verleden. Hij is in den grond een romantikus, gevoelig en kwetsbaar, maar tevens vol distinctie en aangeboren adel.

[p. 602]

Te laat geboren (of te vroeg? Wie zegt het ons?) kon zijn werk niet het succes oogsten waarop het recht had. Het was te stil en te eenzaam voor de luidruchtige jaren waarin het ontstond.

Hoe stil zijt gij; wat ik van u wil weten
moet ik verzinnen! Hoe ver blinkt uw oog
boven dit alles uit en hoe bedroog
zich toch mijn hart: alles van u te weten..

Alles is tusschen ons zoo vreemd en ver,
liefdes geduldig plegen een onvruchtbaar pogen...
bij elken toets zijt gij vooruitgevlogen
licht dat steeds aarzelt, flikkerende ster

die in den lentenacht verschiet. Hebt gij mij lief,
schoone, vreemde vriendin die mij geen toeven
gunt om u te prijzen?..

Men hoort de stem van Rilke achter deze woorden die vreemd en onwezenlijk blijven voortzingen in de ruimte. Ik heb Rilke genoemd, maar Indestege is hem in zoover ontgroeid dat hij zijn eigen stem en zijn persoonlijkheid gevonden heeft. In ‘Vale Dicere’ komen enkele gedichten voor die van een fijngevoelige voornaamheid zijn en die reeds den zuiveren dichter verraden.

Het duidelijkst echter komen de hoedanigheden van Indestege tot uiting in het episch gedicht ‘Orpheus en Eurudike’. Er gaat van dit verhalend gedicht dat ons aan Gorter en aan Verwey terugdenken doet (al is de spreektoon die tegelijk een helder zingen is, zoo ànders dan bij Gorter of Verwey) een ongewone poetische kracht uit. Het is vol verrassende, flitsende beelden die in hun heldere directheid een vreemde en onwezenlijke wereld oproepen. In deze wereld bewegen Orpheus en de blonde Eurudike. In deze wereld betrad Orpheus op een nacht het land ‘waar 't leven in de macht des doods gekeerd is’. En hoe ontheven aan alles is de ontmoeting met de geliefde.

Zij voelde zich zoo vrij en zoo ontheven

aan al... en toen zij spreken wilde in woorden

[p. 603]

 

wist zij niets meer van hun bediedenis,

 

en nu zij sprak, was 't of zij luistren kon

 

naar wat een andre stem voor haar vertelde:

 

Zie ik ben licht als een libel en zwevend

 

en om mij heen is heldre schijn van 's levens

 

zachte verzadiging, en in mij zelf

 

is rust: is dit gestorven zijn of is dit leven?

 

Maar gij, wie zijt gij? Orpheus zeker niet,

 

hem kende ik nooit aldus. Wie zijt gij? Kijk

 

mij aan dat ik u zie....

Met dit wonderbare gedicht, dat een klein sieraad is en eenig in de jonge Vlaamsche litteratuur, bevestigt Luc Indestege voorgoed zijn faam als dichter. Ondanks de kleine gebreken, zal dit episch lied blijven voortleven zoolang er in deze lage landen bij de zee menschen gevonden worden die nog in staat zijn te bewonderen en lief te hebben.

Alhoewel verwant met Greshoff en Minne, bezit Jan Melis een sterke romantische geaardheid die zijn vers, ondanks de tekortkomingen, steeds beminnelijk maakt. Deden zijn vroegere gedichten, waarin de spot op groteske wijze de tragiek van het leven onthulde, ons vaak denken aan de maskers van Ensor en Cantens, de gedichten die Melis thans in ‘Intocht’ bundelde herinneren ons aan de treffende natuurtafereeltjes van dien anderen Limburger, Arnold Sauwen.

Deze gedichten zijn louter picturaal, maar als dusdanig niet zonder bekoring. Zij roepen tevens het land op waar Melis geboren werd en de menschen die er leven en liefhebben. Het dorp, de heide, de koeienhoedster en de oude boerin worden met preciese en scherpe trekken uitgebeeld. Deze schilderijtjes echter, hoe technisch knap zij ook zijn, doen wel eens aan ‘zichtkaarten’ denken, er is niet steeds het noodzakelijk spel van licht en donker dat zelfs het meest bij de grond-sche onderwerp in een eeuwige klaarte zet.

Jan Melis is ons dan ook het liefst - en als dichter het meest genietbaar - waar hij zijn eigen aard is trouw gebleven en zijn persoonlijk gevoelsleven eenvoudig en direct uitspreekt. Zoo in den cyclus ‘Vlucht’ die de beste verzen uit dezen bundel bevat. Hier is geestelijke diepte en innerlijke beheersching aanwezig; hier ontmoeten wij Melis als

[p. 604]

een bescheiden maar uiterst gevoelig romanticus die achter speelsche beelden en woorden zijn diepen levenswemoed verbergt. Hier, en hier alleen, bereikt Melis de vergeestelijking die voor de poëzie, zooals trouwens voor alle kunsten, onontbeerlijk is.

Het slagwoord ‘volksverbonden’ kunst dat in de laatste maanden in Vlaanderen niet van de lucht was, heeft heel wat dichters op een dwaalspoor gebracht. En niet alleen de aankomende jongeren, die nog geen persoonlijk inzicht hadden verworven in wat wij het wezen der poëzie zullen noemen, ook dichters die reeds blijk hadden gegeven dat zij over meer dan gewoon talent beschikten, hebben zich op sleeptouw laten nemen door een ‘begrip’ dat al te vaak verkeerdelijk en onbezonnen werd geinterpreteerd. Ook Bert Peleman behoort tot deze laatsten.

Sinds het verschijnen van den niet onbelangrijken dichtbundel ‘Variante voor Harp’ heeft Peleman een enorme werkkracht aan den dag gelegd. Dat deze verbazende, laat ons zeggen, deze geforceerde werkkracht, die hem spoedig een benijdenswaardige populariteit bezorgde, de normale ontwikkeling van zijn jong talent bezwaarlijk in de hand kon werken, hoeft haast niet gezegd. De poetische motieven die ongetwijfeld in ‘Variante voor Harp’ aanwezig waren en die voornamelijk tot uitdrukking kwamen in de barokke gedichten die door de schilderijen van De Troyer en Permeke werden geinspireerd, worden in ‘Gestalten uit den Vuurdoop’ zoo tot in den treure toe opgewarmd en herkauwd dat men ontgoocheld dezen bundel terzij legt met een gevoel van afkeer voor wat hier als poëzie wordt opgedischt.

Deze verzen hebben zelden een ‘innerlijken inhoud’, zij zijn haast uitsluitend op de actualiteit en op het uiterlijke ingesteld. Hun theatrale opgeschroefdheid maakt hen zoo pathetisch en zoo leeg, zoo banaal en zoo onbeholpen dat hier bezwaarlijk nog van poëzie kan gesproken worden. Ook het beeld dat Peleman van het Vlaamsche volk geeft is volkomen valsch en berekend op een decoratieve fantastistiek die hier een zinlooze en wansmakelijke woordenpraal ge-

[p. 605]

worden is. Dat Peleman hier nog steeds goochelt met ‘drieste hengsten’, ‘drieste duimen’, ‘drieste schepen’, ‘sonore kalveren’, ‘wreede banen’ en ‘drachtige schapen’ om van het ziedend lijf der moederzeug nog te zwijgen, zegt op zichzelf reeds genoeg. Dat hij verder het Vlaamsche volk karakteriseert als een volk dat voortdurend vloekt en spuwt en zuipt, getuigt niet alleen van zijn smaak maar tevens van zijn totaal gemis aan dieper inzicht.

Met dezen bundel bewijst Peleman zichzelf en Vlaanderen een slechten dienst. Het beetje talent waarover hij beschikt en dat in het gedicht ‘Vespers in de krijgsgevangenen-kapel’ nog even doorklinkt, verknoeide hij hier op een wijze die ons alleen met spijt vervullen kan.