Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1941

[p. 348]

Kroniek der poëzie
door Pieter G. Buckinx
Vlaamsche oorlogspoëzie

Naar aanleiding van:
M. Rutten. ALTENGRABOW.
Uitg. De Bladen voor de Poezie, Mechelen. 1941.
P. De Vree. DE LOUTERING.
Uitg. De Bladen voor de Poezie. Mechelen. 1941.
M. Coole. LOUTERING.
Uitg. Klaverendrie. Gent. 1941.

Men kan bezwaarlijk zeggen dat de mobilisatie- en de oorlogsperiode in de Vlaamsche poëzie op bijzonder-karakteristieke wijze tot uiting is gekomen. De dichtbundels die ik hier bespreek, en die te velde, in Frankrijk of in de gevangeniskampen werden geschreven, getuigen slechts zelden van een vernieuwde mentaliteit, laat staan van de vernieuwde vizie op het leven en de wereld die deze periode voor gevolg had.

Ik weet het wel, het plotse wegrukken uit den kring der beminden, het verdriet en het heimwee dat hiermee gepaard gaat en het hopelooze, vaak oppervlakkige leven midden de massa, kan ook de zinnen derwijze verdooven dat men niet langer in staat blijkt noch de uiterlijke wereld, noch de innerlijke gevoelens in zich op te nemen en met volkomen helderheid te doorschouwen. Voor gevoelige geesten (en dichters zijn dit ongetwijfeld) moet het een koorts zijn geweest die het lucide denken onmogelijk heeft gemaakt. Vandaar de kreunende, zich steeds herhalende toon in de verzen van Rutten; vandaar het opvallend gemis aan vergeestelijking en verdieping in de ‘Soldatenliedjes’ van Buyle en Johan Daisne.

Ook wij hebben dezen schok, deze koorts gekend die alle bespiegelende beschouwing uitschakelt en de zinnen verdooft. Er zijn maanden van rust en volkomen stilte noodig geweest eer de geest opnieuw

[p. 349]

uit deze nevels ontwaakte. Maar het heeft in ons de overtuiging gesterkt dat

Dichten moet uut herten vri

Comen ende uut claren sinne,

en dat poëzie, zooals trouwens alle kunsten, zonder bespiegelende beschouwing en doorzielde vergeestelijking, zoogoed als volledig tot de onmogelijkheden behoort.

Het is opvallend hoe oppervlakkig, hoe onbeholpen van vorm en inhoud de poëzie gebleven is die Mathieu Rutten in ‘Altengrabow’ bundelde. Het bleef alles bij uiterlijkheden, zonder kleur, zonder gloed.

Dit is een uur voor u, mijn vrouw,
van mij, uw man, die u dit wijd
uit uren die hij donker slijt
en die zijn uren van veel rouw...

Al twijfelen wij geenszins aan de innerlijke noodzaak waaruit deze gedichten ontstonden, toch meenen wij dat Rutten deze verzen te vroeg heeft geschreven, vooraleer zij volledig tot rijpheid waren gekomen. De kommervolle eenzaamheid in het gevangeniskamp en het verlangen naar zijn vrouw, zijn kind en zijn land, is nergens verdiepte innigheid van gevoel geworden. Af en toe zelfs werd zijn weeke klaagtoon haast banaal van uitdrukking en zoo onecht van toon dat wij geneigd zijn te twijfelen aan zijn talent als dichter.

_**_*

Het is toevallig dat Paul De Vree en Marcel Coole de gedichten die in deze oorlogsperiode ontstonden onder den titel ‘De Loutering’ hebben gebundeld. Maar het is beteekenisvol voor de mentaliteit die ‘achteraf’ geschapen werd. Het is het geloof in de loutering door het vuur en de bewustwording dat een oude wereld ten onder ging. Noch het een, noch het ander echter spreekt duidelijk uit deze verzen. Bij De Vree hebben de oorlogsgebeurtenissen trouwens geen diepe sporen nagelaten. Zijn werk bleef helder en sereen en vol uiterlijke bekoring, zoodat het zoogoed als in niets verschilt van zijn vorige bundels. Er is dezelfde gereserveerdheid ten

[p. 350]

opzichte van het persoonlijk gevoelsleven, er is dezelfde sterke beheersching van taal en rythme. Paul De Vree behoort trouwens tot diegenen die liever hun heil zoeken in de ijle en onaardsche stilte van een droomland dan in het pathetisch geronk van een geforceerde realiteit. Het is dan ook vanzelfsprekend dat hij deze realiteit slechts toevallig in zijn werk betrekt. Slechts daar, waar hij de gebeurtenissen rechtstreeks inwerken laat, zooals in het laatste gedicht dat op den vooravond van den slag aan de Schelde geschreven werd en dat een rauwen snik geworden is, ontzonk hem alle poëtische kracht en werd hij zoo week-sentimenteel dat wij hem als dichter bezwaarlijk volgen kunnen.

Als ik niet weerkeer, ween dan niet.

Ik leef nog steeds in mijn gedichten,

verwarmen zullen u de wangen van mijn lied

en teeder als weleer mijn oogen daaruit lichten.

En niets verlang ik meer

op het graniet der zerk:

‘Ondanks veel zorg, ondanks veel zeer,

wekt hij weer leven met zijn werk’.

Dergelijke inzinkingen echter zijn bij De Vree uitertst zeldzaam. Ook in deze oorlogsverzen bewijst hij dat hij in staat is een zuiver poëtische atmosfeer te suggereeren en dat hij over een rijk en levenskrachtig talent beschikt.

Rechtstreekscher door de oorlogsneurose geïnspireerd, en tevens volkscher en inniger van toon, is de oorlogspoëzie van Marcel Coole. Deze dichter, die reeds zijn talent bevestigde in het kleine maar definitieve bundeltje ‘Moederschap’, bewijst ook hier dat hij, ondanks de tekortkomingen, een geboren dichter is. In deze verzen, die als het ware het dramatisch verhaal zijn van den soldaat, volgen wij Coole op zijn droeven tocht door Vlaanderen en Frankrijk. Vooral de verzen van den gemobiliseerde zijn, in hun schijnbare berusting, soms ontroerend van eenvoud. Zoo volgend gedicht aan de vrouwen.

Onwezenlijk is nu de glimlach van de vrouwen,
hun mond is als een late roos in d'eerste sneeuw,
zij zijn als naar het binnenland gevluchte meeuw -
en die zich hongrig komen warmen aan de schouwen.

[p. 351]

 

Zij tooien onze kinderen met bonte strikken

 

en steken zelf-gemaakte bloemen in hun haar

 

om schoon voor ons te zijn, en met een zacht gebaar

 

weten z'een teeder woord te toovren uit hun snikken.

 

 

 

Zij stelpen 't vragen onzer monden met een zoen,

 

en willen niet dat wij beseffen wat zij derven

 

en hoe zij, eenzaam, elken avond bijna sterven

 

wanneer zij, hunkerend, de blinden toe gaan doen.

Tragischer en eenzamer en donkerder van ellende zijn de laatste gedichten uit dezen bundel waarin Coole zijn tocht door Frankrijk verhaalt, met de ontmoeting der vluchtelingen en der Vlaamcshe jeugd die naar het Zuiden toog. Ook de verzen aan zijn vader die hij ginder stervend weervond en begraven heeft op eenen hoogen berg in wind en zon, zijn ontroerend in hun diep-menschelijke smart.

Ik weet het, niet alle verzen die in ‘Loutering’ werden opgenomen zijn gaaf en voldragen. Coole laat zich nog al te vaak verleiden door een gewild-volksche, al te goedkoope beeldspraak die zijn vers slechts ontsieren kan. Ook zijn vorm weet hij niet steeds volkomen te beheerschen. Dit alles neemt echter niet weg dat hij haast de eenige is die een behoorlijk en ontroerend oorlogsgedicht te schrijven wist en dat enkele dezer verzen ook in de toekomst nog gehoor zullen vinden.