Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1941

[p. 69]

Boekbespreking

H. Godthelp en A.F. Mirande. - Het Dietse lied van de middeleeuwen. - Wereldbibliotheek, N.V. Amsterdam. W. 336 blz. Ingenaaid, F. 2.25, geb. f. 3.

Dit werk is geen verhandeling over het Dietsche lied der middeleeuwen, maar een bloemlezing, een keur, verzameld en gerangschikt en van een zeer beknopte inleiding voorzien. Het woord lied wordt in een zeer ruime beteekenis opgevat, zoodat het schijnt samen te vallen met lyriek; Bij meer dan een der hier opgenomen liederen mag men twijfelen of het ooit bestemd was om gezongen te worden; zelfs Vander Mollen Feeste van Antonis de Roovere komt hier er in voor, als lied op de uitersten.

De liederen zijn ingedeeld in adellijke, burgerlijke en geestelijke. In hun inleiding hebben de uitgevers zich hoofdzakelijk bemoeid deze indeeling te rechtvaardigen. Van de eigenaardige kaste-groepeering, zoo beweren zij, die in West-Europa, ook in ons land, de Middeleeuwsche maatschappij kenmerkte, adel, burgerij, monnikkenwezen, gebaseerd op de drie economisch-sociale eenheden, de burcht, de stad, het klooster, bestonden er ook drie duidelijk van elkaar verschillende levensattitudes, de ridderlijke, de burgerlijke, de monachische. Het is de oude standenindeeling van Kalff en Prinsen, die hier nogmaals opduikt, waarvan zelfs Prinsen ten slotte de onhoudbaarheid had ingezien en die hij dan, om ze niet geheel op te geven, daar zijn geschiedenis er op gebaseerd was, in een Gids-artikel tot drie levensattitudes had herleid. Ik zal geen woorden verliezen om ze hier nogmaals te weerleggen. Dat ze geen steek houdt, zou reeds kunnen blijken uit het eenvoudige feit, dat ze de groote verbondenheid der Middeleeuwen miskent in de eenheid van de christelijke cultuur, die alle standen doordrong. Ook bij Prinsen kwamen die levensattitudes ten slotte neer op de idealistische, de realistische en de geestelijke of mystieke, die perslot van rekening ook meer idealistisch, transcendentaal of realistisch kan georiënteerd zijn. Ze wordt trouwens weerlegd door de schikking der liederen in deze bloemlezing zelf. Wie zal b.v. Heer Halewijn, Heer Danielken, Tijsken van den Schilde gaan zoeken onder de adellijke liederen? Wat is adellijker dan Hadewijch? En die wordt natuurlijk onder de geestelijke liederen opgenomen. Het groote Gruuthuuse-handschrift was gewis een adellijk handschrift. Daar komt zoo nu wat van alles in voor. Maar in deze bloemlezing wordt de keur over adellijke en burgelijke liederen verdeeld; men had even goed er nog een paar geestelijke uit kunnen opnemen. En onder de geestelijke liederen zijn er sommige heel burgelijke en realistische.

Indien wij tegen deze indeeling opkomen, dan is het vooral, omdat zij een volslagen verkeerd beeld geeft van het lied en van de cultuur der Middeleeuwen. Ook omdat zoo alles wat dooreen wordt geworpen: romances, balladen en zuivere liederen; een lied van de hel is zelfs een zuivere romance. En ook omdat ze ons niets leert over ontwikkeling, verspreiding, dichters, enz. van deze liederen. Wij hadden reeds enkele goede bloemlezingen uit de Middeleeuwsche lyriek, te beginnen met die van J.F. Willems tot die van Th.F.C. Keuchenius en D.C. Tinbergen; en ik zie niet in, dat deze nieuwe een grooten vooruitgang beteekent op de laatst genoemde, die een zeer rijken schat van liederen, bijzonder goed gekozen en zorgvuldig gecommentariëerd en verklaard bevat.

De uitgevers van zulke bloemlezingen blijven ook doorgaans te zeer bij de bekende handschriften en drukken van de zestiende eeuw of bij de in de literatuurge-

[p. 70]

schiedenis behandelde lyrische dichters. Er zijn echter anonieme liederen van de dertiende eeuw af, die soms veel mooier zijn dan de hier verzamelde. Men kan ze vinden in N. de Pauw's Gedichten en Fragmenten, in het Vaderlandsch Museum, van C.P. Serrure en zelfs bij J.F. Willems. Hier ligt nog heel wat van ons nationaal lied, dat gewoonlijk in bloemlezingen en zefs in verhandelingen verwaarloosd wordt.

Deze bloemlezing wil een poging doen om iets uit een roemrijk verleden nader tot ons volk van heden te brengen, om het ook tot de groote massa van de belangstellenede leeken te laten doordringen. Wij willen hopen, dat dit hoogst lofwaardig doel hiermede wordt bereikt. Toch was het daarom niet noodig de spelling in de mate te moderniseeren zooals dit hier gedaan wordt. Misschien mocht ook wat meer verklaard worden.

Dr. J. VAN MIERLO S.J.

Marcel Coole: ‘Loutering’ Verzen. Uitgave Klaverendrie, Gent. 1941. 35 blz. 16 fr.

Het prospectus luidt: ‘In dezen bundel zijn uitsluitend mobilisatie- en oorlogsgedichten opgenomen die te velde en in het zuiden van Frankrijk werden geschreven’.

Het gebeurt verschillende malen, dat Coole een gedicht met een prachtigen aanhef begint, maar het ongeluk wil, dat hij het niet tot het einde toe op dezelfde hoogte kan houden. Omwille van het rijm veroorlooft hij zich gemeenplaatsen, die de waarde van zijn poëzie geweldig naar beneden halen. Men voelt in zijn werk bezieling en talent aan en ergert zich dan weer aan de gemakkelijkheid, waarmede de dichter zijn verzen voor mekaar brengt. Hij is te haastig, te onbeheerscht en niet geduldig genoeg, tot na veel pogen en zoeken, de woorden gevonden zijn, die juist en schoon zijn poëtische ontroering vertolken.

Een zijner treffendste gedichten is het vaarwel aan zijn vader, niettegenstaande de eindstrofe, die onze opmerkingen van hierboven maar al te nadrukkelijk beaamt:

‘Met eigen handen heb ik u gekist,
Mijn harte brak, maar sterk waren mijn armen,
Ik heb u nog één stond willen verwarmen
Vóór gij vertrokt naar 't land van eeuw'gen mist.

Ik heb nog ééns uw paarsen mond gekust,
Het was, als waart g'al jaren heengetogen,
Maar dóór de wimpers van uw armë oogen,
Heb ik u weer gezien op d'andre kust.

Gij waart weer jong trots uwen grijzen baard,
En uw gelaat was zacht, als dat der braven;
Ik heb u op een hoogen berg begraven
In wind en zon, omdat g'een dichter waart....’

A. DEMEDTS.

Theun de Vries ‘De Freule’ Novelle. Van Loghum Slaterus, Arnhem. 1940. 56 blz.

‘Deze novelle maakt deel uit van de kroniek van het geslacht Wiarda, waarin voorts nog de novelle “De Bijen zingen” en de romans “Stiefmoeder Aarde” en “Het Rad der Fortuin” verschenen zijn’.

De tijd van de handeling valt in de XVII eeuw. De landedelman Minne Wiarda

[p. 71]

heeft slechts twee dochters: Bely en Hester. De eerste is een echte vrouw, de tweede een half manwijf. Niemand vermoedt dat er een hart in haar klopt. En toch hecht zij zich op haar eigen wilde manier aan het onwettig kind van haar zuster; wanneer het wees geworden is, omringt zij het met al de zorg van haar woeste liefde. De jongen groeit op en wil naar het buitenland gaan studeeren. Eerst woont hij nog een feest op een der boerenhofsteden bij en danst met een jonge deerne. Zijn tante, die hem onopgemerkt gadeslaat en nu ziet dat het leven hem van haar wegdrijven moet, schiet er haar verstand bij in. Naar de zede van dien tijd, wordt zij ingemetseld. Aldus is het wanhopig triestige leven van de vrouw, die het moederschap miste en er niet buiten kon.

De Vries heeft er een beheerscht geschreven, sober en stoer stuk werk van gemaakt. Zijn eenige fout is, dat het zoo fragmentarisch aandoet, omdat men aanvolt dat aanhef en slot niet werkelijk het begin en het einde van de geschiedenis zijn.

A. DEMEDTS.