Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1940

[p. 485]

Kroniek van het proza
Frans Carolina Ridwit
door Paul de Vree

Met den besten wil van de wereld bezield weet ge na 't lezen van een boek van Ridwit niet wàt hij met schrijven voorheeft. Hij vertelt, vertelt veelal goed, raakt dingen aan die belangwekkend zijn, evokeert (als heimat-verwante is dit te controleeren, plaatsen en typen op treffende wijze en komt er niet toe zijn ‘réussites’ meer draagwijdte te geven dan hun afzonderlijk, alleenstaand en doorgaans anecdotisch geval meebrengt. Men staat niet onkundig perplex, men vraagt zich doodeenvoudig af: waartoe en waarom? Het is duidelijk, dat ik door deze vaststelling onomwonden op de halfslachtigheid van Ridwit's romans doel, om niet van geslachteloosheid te spreken. Zij zweven tusschen feuilleton en document, tusschen heimat- en cosmopolitische literatuur, zijn te episch van factuur om inpressionistisch aan te doen, te statisch om een expressionistischen indruk achter te laten, te detailziek en mooi gewild om als zakelijk beschouwd te worden, te onevenwichtig, beter te dooreengeschud om als synthetisch te kunnen doorgaan. Tekort aan tendenz (dat dit nù gebeurt!), mangel aan overzicht en harmonie, gemis van technische klaarheid, eenvoud en hoogere ratio, waardoor zoowel ‘De man van den weg’ als ‘Landrotten’ zijn doelwit mist: een boek dat moést geschreven worden, een boek dat representatief is.

Dit is des te pijnlijker, omdat Ridwit zeer schoone kaarten in handen, m.a.w. schoon spel heeft. Hij komt er echter niet toe het opwindend en meevoerend te exploiteeren. Taalzuiverheid, taalvermogen, plastische kracht, durf, verteltalent,

[p. 486]

fantasie, opmerkingsgave, hij bezit dit alles in meer of mindere mate en toch is dit ontoereikend om er maar even geestdriftig of emotioneel voldaan door te worden, om méér achter het niet onhandig voorgestelde wereldje te vinden.

Komt er op een oogenblik de gedachte aan ‘aparte atmosfeer’ te binnen, dan zullen een zekere grijsheid in toon, herhaling en monotonie er de impressie van bederven. Dringt er iets ijls in de intermezzo's door, dan wordt het dra befloersd door het banaalste moralisme of het onmogelijkste samengaan van physische wangedrochtelijkheid met goedkoope emotie: sentimentaliteit.

Dan wordt de eenige verklaring die ik voor Ridwit vinden kan: een verliefdheid voor een bepaalde strook land en water en een medeleven met de bewoners van deze, nl. den linkeroever van de Schelde voor Antwerpen. Een jeugdig kuieren of pleisteren aldaar is, meen ik, overgegaan tot een hang naar de eigenaardige en tot nog toe vergeten physionomie van dien hoek der wereldhaven, is een metikuleuze aandacht geworden voor de geheimzinnigheid van dien zelfkant, waarop de metropool haar afval, haar outlaws en haar onvruchtbaarheid werpt. Die verliefdheid is hij voor heiliger gaan nemen dan wàt ook daarnaast, het accidenteel-bijzondere is hem vóór het geweldige, problematische en gecompliceerde van het stadsleven (en van het leven tout court) gegaan, zóó dat een ruimer visie en een synthetischer greep hem verijdeld werd. Hij is zich met de verbitterende verlatenheid van een stroomoever en de opstandige drift van paria's een levensleer gaan opbouwen waarneven maatschappelijke orde en civilisatie in het niet wegzinken. Een warme en bewonderende sympathie is in hem gegroeid voor de laatste en de laagst gevallene avonturiers of voor de minsten der van 't leven bedeelden. Maar dàt juist aanvaardt men niet: de algemeengeldigheid van de daaraan vastgeknoopte filosofie, die daarbij minder van de vermeende helden, dan van den schrijver zelf komt: een a posteriori geformuleerde wereld: verachting. Ridwit heeft meteen iets van de Hamsunsche zwervers in zijn gestalten willen overhevelen. Daardoor stort het geheel onhoudbaar in (innerlijke zachtheid en droomneiging verdragen de ruwheid

[p. 487]

niet waaraan de schrijver in hooge mate uiting geeft), en blijven slechts brokstukken van levens hangen in een halo van waterlicht. Het wordt een raadsel waartoe de goede inborst van enkele personages dient (Lucas, vader Monte, Dictus, Tobby). Wat Ridwit met zijn zwervers en landrotten bedoelt, kan hij wellicht zichzelf voor oogen stellen, maar het is verre van bepaald en uitgedrukt in zijn ficties. Komt dit niet door een uitgesproken nukkigheid of dwarskoppigheid die hem belet van de randgebieden weg in het volle leven zijn tent op te slaan.

Met ‘De man van den weg’ heeft hij reeds veel vooruitgang gemaakt. Vergeleken bij ‘Landrotten’ is de gang van het verhaal bijna lichtvoetig. Maar ook in deze geschiedenis overtreft de instinctieve nevenfiguur Gielen den humeurigen Dictus, zooals in zijn eerste werk de volbloed Learco de teemerige siameesche broeders Lucas en vader Monte overklast. Hier ligt nogmaals een bewijs voor de discordantie in de verhalen.