Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1940

[p. 468]

Verdronken klokken
door Gabrielle Demedts

Mark Vandenbosch schreed vlug over straat. Een twintigeeuwer met een bril, en oogen waarvan je niet wist of ze je zagen. Hij liep daar nu tusschen menschen die hij kende, waaronder ik die met hem nog op hetzelfde kantoor had gewerkt, met aldoor dat effen gezicht en soms een vage werktuigelijke groet. Het kon mij natuurlijk niet schelen. Waarom liep ik dan te brommen als het mij niet schelen kon? Ik grijnsde tegen een politieagent die dat beantwoordde met een zeer vriendelijken, nogal aanmatigenden groet. Daar had je 't al. Ik had reeds opgemerkt dat, als ik Vandenbosch had ontmoet, het een ongeluksdag werd. ‘Araignée du matin - chagrin’ zouden we op school hebben gezegd. Hij had in elk geval niet het uitzicht van een spin. Maar het was best mogelijk dat hij er een beetje den aard van had. Met een onschuldig air spannen de spinnen hun net, je merkt niet dat ze een doel hebben. Aan Vandenbosch merkte je ook nooit dat hij een doel had. Misschien had hij wel geen doel. Maar het was genoeg dat ik hem van ver zag komen om erop te gaan denken hoe oud ik werd, wat mij altijd zenuwachtig maakte. Op zoo'n dag was ook dien molensteen aan mijn hals komen hangen in den persoon van Jef Vlierens, den nieuwen kantoorklerk van mijn baas. Om de waarheid niet te kort te doen moet ik echter zeggen dat hij niet op een molensteen leek. Hij was erg sportief en allerminst zwaar. En dat was juist wat mij bezwaarde, er woog niets aan hem, noch hoofd, noch hart, vreesde ik; maar ik kon me vergissen. Op een dag dan, dat ik de kwestie van mijn zeven-en-twintig jaar weer aan het malen en het hermalen was geweest en ik met slappe voeten het kantoor was binnen gekomen, had signor Vlierens zich achter de deur verscholen en mij verrast met een gloed-

[p. 469]

volle liefdesverklaring in den vorm van een omarming en kussen. Ik had me los gemaakt maar was te zeer afwezig geweest om me ernstig kwaad te kunnen maken. En nu verbeeldde hij zich dat ik zijn ‘vurige’ liefde beantwoordde. Het gedacht aan mijn toekomstige grijze haren was er de schuld van dat ik het hem gelooven liet. Die molensteen had echter de eigenschap al slijtend zwaarder en hinderlijker te worden. Maar de grondoorzaak van alle kwaad lag bij Mark Vandenbosch. Waarom had hij niets meer gezegd sinds dien verren dag vier jaar geleden? Hij had me in symbolische bewoordingen over zijn liefde gesproken. Ik was er niet op ingegaan, ik had zeker verwacht dat hij het wel eens wat klaarder herhalen zou. Hij had het niet gedaan. Van dan dateerde ook het dragen van dien hatelijken bril, waardoor je niet wist of hij je zag of niet. Maar het kon me niet schelen, Mark Vandenbosch.

Toen ik dien dag op kantoor kwam, kuste ik Jef eens goed terug en beloofde hem dien avond mee te gaan dansen, waar hij al dikwijls om gevraagd had zonder het te verkrijgen. Een poosje later, onder mijn werk, bedacht ik dat de dag weer goed op gang was om me poetsen te bakken. Ik en dansen? Nooit van gehouden. Het paste me als een puid een paar laarzen. Maar ik wilde mijn woord niet eten. En dien avond gingen we dan. Vóór we binnentraden weerstond ik niet aan den schielijken drang eens om te zien en daar liep me zoo waar Mark voor de voeten. En hij herkende me, ik durf erop zweren dat hij me herkende dien keer. Maar ik deed of ik hem niet zag en boog me naar Jef, die iets kleiner was dan ik, om hem een vriendelijkheid te zeggen zonder zin.

Mijn molensteen was licht als een vlinder dien avond. Je merkte dat hij daar meer was geweest. Hij trok me mee en we geraakten tusschen de anderen in. Ik kwam in een halve roes door de muziek en mijn eigen dansend bewegen. Het werkte zoo op me in dat ik een oogenblik vergeten kon waar ik was. Maar géén oogenblik was ik verliefd op den man met wien ik danste. Hij was als zand, hij was als vlietend water: licht, licht. Ik danste en mijn geest zwierf door een onbekend droomland, haast onbewust van zichzelf.

[p. 470]

Toen werd ik moe en het dansen verloor gaandeweg van zijn bekoring. We hielden op.

‘Ik zou nu liefst naar huis gaan,’ zei ik.

‘Dans je niet meer? Het is nog zoo vroeg.’

‘Liever niet.’

Maar hij keek zoo beteuterd en ontgoocheld dat ik zei dat, als hij daar zoo voor was, hij het niet moest laten nog wat met een ander te dansen. Ik had het nauwelijks uitgesproken als hij reeds omgekeerd was en weg. Had ik misschien toch verwacht dat hij me naar huis zou hebben gebracht? Het was of ik nu zelf ontgoocheld was.

Jef Vlierens danste met een aschblond juffertje, rank en zeer bewegelijk. Af en toe zag ik zijn gezicht, het straalde. Na drie dansen kwam hij terug.

‘We gaan nu heen, niet?’ zei ik vriendelijk.

‘Best!’ zuchtte hij.

Als we buitenkwamen keek ik op mijn uurwerk, elf uur, reeds drie uren dat we binnen waren geweest. Maar wie liep er aan de overzijde der nauwe straat? Bedroog ik me niet?

‘Dat is Mark Vandenbosch die nog op ons kantoor heeft gewerkt,’ zei ik tegen Jef.

‘Is dat geen dichter of zoo iets?’

Het kwam in mijn gedacht te zeggen: ‘Het interesseert mij niet wat hij is,’ maar de woorden wilden me over de lippen niet.

Hoe vlug we gingen, Mark ging nog vlugger. Hij sloeg den hoek om en verdween. Dat heette wel toeval dat hij, juist op hetzelfde uur, als wij weer buitenkwamen, hier ook weer langs keerde. Of had hij soms op mij gewacht? Ik wist plots heel goed waar mijn hart zich bevond door de pijnlijke beweging die het maakte.

's Anderen daags, ik zag Mark Vandenbosch niet. Het duurde verscheidene dagen eer ik hem weer ontmoette. Herkende hij me, of herkende hij me niet? Hij zag er even veraf uit als altijd. Groette hij me, of groette hij me niet? Het kan me niet schelen, wilde ik voor de zooveelste maal bij mezelf herhalen, maar schielijk sprong een traan langs mijn gezicht

[p. 471]

en heel mijn aandacht ging er nu naar toch geen aandacht te trekken.

Op kantoor vroeg ik onverschillig weg: ‘Wanneer trouw jij nu, Jef?’

‘Trouwen?’ verwonderde hij zich. ‘Het is het verste van mijn gedacht. Maar een beetje flirt met een lief meisje is niet om te versmaden. Of... wil jij soms... meer?’

Hij keek me vorschend en met slecht verborgen spot aan. Maar ik deed mijn oogen half toe en lachte hem uit.

‘Wat verbeeld jij je? Zóó'n manneke.’

Inwendig was ik woedend. Had je nog ooit, een beetje flirt met een lief meisje was niet slecht. Toen ik echter opkeek zag ik dat ik me toch goed gewroken had. Ik had hem op zijn wonde plek getroffen. Als alle mannen had hij met de kinderen gemeen dat hij graag voor groot aangezien werd. Hij had de lippen vast op elkaar geklemd en opende die van den heelen dag niet meer om tegen mij te praten.

Had ik soms ook nog medelijden met hem gehad om zijn liefde, nu kon ik gerust zijn, zij was al even licht als hijzelf heelemaal was.

Het was eigenaardig, maar nu zei ik niet: het kan me niet schelen. Het was me zoo onverschillig dat ik er zelfs niet op dacht of het me schelen kon. Dat was toch al iets, ik geraakte van Jef af zonder mezelf verwijten te moeten doen. Maar wat had ik dan bedoeld met mijn vraag: wanneer trouw jij nu? Had ik er waarlijk op gedacht desnoods met hem te trouwen om me te wreken op Vandenbosch? Kom, nu was ik vrij.

De dagen gingen voorbij, iedere dag even nieuw, maar ook weer eender. Het weder kon anders zijn, mijn stemming en mijn kleeren anders, maar het waren dezelfde menschen die ik zag, hetzelfde werk dat me wachtte, en een uitzicht was er niet. Ik merkte niet aan mezelf dat ik veranderde maar zekeren dag liet de spiegel me zien dat ik rimpeltjes gekregen had tusschen mijn oogen en over mijn neus heen, en mijn mondhoeken lijnden lager. Dat zag ik niet graag, het deed me pijn. Maar het was als niets vergeleken bij datgene wat ik in mijn oogen ontdekte ‘de spiegels der ziel’. Al het blije,

[p. 472]

verwachtingsvolle was eruit verdwenen en wat er wel in te vinden was, ik durfde het haast voor mezelf niet verklaren: een oud mensch keek me aan, glansloos, afgesloten van het leven. Er is nu nog maar een zaak te kort, spotte ik, dat jij erin gaat berusten. O maar dat was nog de jeugd in mij die me dat deed zeggen. Smalen op berusting, als was dat het laatste van alle goed dat je wenschen zou, is dat niet altijd een teeken van jeugd geweest?

Ik had me nooit veel met verzen ingelaten, maar ik was nieuwsgierig naar wat Vandenbosch zooal zou dichten. Zou het te verstaan zijn voor een gewoon mensch? Ik offerde enkele franken op om me het nuttelooste te koopen dat er bestaat: een verzenbundel. Hij heette: ‘Een ver Land’. Die titel leek mij goed gekozen als Mark daarmee zichzelf bedoelde (maar hij zou wel geen rekening hebben gehouden met zijn houding tegenover de menschen, dichters spreken een andere taal dan wij immers). Nu zag ik er tegenop hem te beginnen lezen. Was ik bang van hetgeen erin stond, of van wat er niet in stond? Ik legde hem daar. Als ik neerslachtig was troostte ik er me mee dat hij er nu toch was. Straks als ik thuiskwam zou ik hem lezen. Ik was als een hongerlijder die zich paait met een reserve waarvan hij niets gebruiken durft. En tenslotte op een regenzondag, als ging het om leven of dood, maakte ik een kruisteeken en sloeg hem open. Ik las hier en daar en verstond natuurlijk niets. Dan bedwong ik mijn ongeduld en mijn angst en begon met het begin. Ik moest dikwijls herlezen eer ik die nieuwe taal begreep, maar langzamerhand kwam ik erin. Ik vergat zelfs dat ik er iets in zocht, zoo geraakte ik erin verdiept. Het ging over een ver land, de dingen schenen er een ander uitzicht te hebben dan hier, toch was het een land dat ik kende. Een ander sprak erin uit wat ik gedacht en verlangd had, onbewust misschien, maar dat ik nu duidelijk herkennen kon. Ik betrapte er mezelf op dat ik over het boek heen naar een verre verte zat te zien. Ik was als een andere sfeer binnengetreden en een verlangen om goed en schoon te zijn ging mij vervullen.

Dien avond kon ik met een glimlach mijn eerste grijs haar

[p. 473]

aanzien, maar graag had ik het nog altijd niet, hoor!

Ik wist niet of dat bij dit boek toekwam, maar veel dingen ontgingen me nu als ik over straat liep. Zoo zou ik met geen mogelijkheid hebben kunnen verklaren wat Van Liefde voor het nieuwe seizoen geëtaleerd had, noch wat hoedje Bertje Coolens, mijn oud schoolkameraadje, droeg toen ik haar dezen morgen ontmoette. Wat ik wel had gemerkt was dat ze er erg mat uitzag. Gebrek aan zon, of een teveel? Vroeger ware ik achteloos voorbij gegaan. Nu was ik, extra vriendelijk, een paar minuten met haar blijven praten, had haar gevraagd of zij er niets voor voelde Zondag wat te gaan wandelen samen; hetgeen ze vlug aanvaardde als bang dat ik er niet verder zou hebben op aangedrongen. Dus toch een gemis?

Dag na dag ging ik op hetzelfde uur naar het kantoor, maar Vandenbosch zag ik niet. Was hij ontslagen geworden uit zijn werk? Had hij elders iets gekregen? Of was hij misschien ziek? Dit laatste scheen mij op den duur het waarschijnlijkste toe. Ik meende me te herinneren dat hij in den laatsten tijd minder vlug had geloopen en had hij er ook niet bleeker en afgetrokkener uitgezien dan ooit? Ik werd zoo ongerust dat ik ertoe besloot hierover navraag te doen. 's Nachts droomde ik ervan dat hij ziek was en me roepen liet. Wat romantisch gedoe was mij dat. Maar ik kon me zoo goed niet meer voor den aap houden als ik placht, zoo goed niet meer loochenen dat er mij iets scheelde.

Bertje Coolens woonde, o gelukkig toeval, in dezelfde straat als Vandenbosch.

‘Hebben ze daar ook zoo den griep in uw straat?’ vroeg ik haar, toen we dien Zondag de brug overstapten.

‘Weet van niets? Zijn er bij u zieken?’

‘Gisteren meende ik in den winkel zooiets te hooren,’ zei ik vaag; maar zoo kwam ik geen stap verder.

Na praten, zwijgen en weer praten over zaken waar ik mijn aandacht niet bij had, beproefde ik het anders.

‘Die dichter daar in je straat, heet hij niet Vandenbosch? Hij heeft nog op ons kantoor gewerkt. Hoe maakt hij het nog?’

‘Zou je gelooven dat ik het niet weet? Ik zal er eens naar

[p. 474]

vragen als je daar belang in stelt.’

Vroeger zou ik hebben gezegd: zooveel belang stel ik daar nu niet in. Nu stemde ik er met mijn zwijgen mee in.

Op den duur liepen we gearmd, Bertje Coolens en ik. Ik geraakte in de stemming die na dagen van spanning dikwijls intreden kan, ik lachte om een niet. De plechtstatigheid van een voorbijganger en de gejaagdheid van een ander waren al redens genoeg. Ik raadde ernaar waarop ze op dat oogenblik dachten en had zulke wonderlijk gekke invallen dat we midden op straat in lachen uitbarstten. Dan werden we weer stil, onze eigen luidruchtigheid bevreemdde ons.

Alles bij elkaar was dit nog zoo'n kwade namiddag niet. We beloofden elkander meer te ontmoeten. ‘Tot Zondag,’ zeiden we toen we scheidden.

Hoe zou ik het die lange week uithouden vóór ik iets over Mark vernemen kon? Daarbij kwam nog dat Bertje het gemakkelijk vergeten kon ondertusschen.

Den Donderdag was het toeval me echter gunstig genoeg haar op mijn paden te brengen. En het was alsof ze aangevoeld had waarmede ik zoo inzat, ze voorkwam mijn vraag.

‘Je dichter moet ziek zijn naar ik hoor. Ik weet echter niet of het heel ernstig is.’

Dat was een uitzonderlijk trage dag voor me. Toen het eindelijk avond werd toog ik op weg. Ik had dien dag in mijn gedachten wel honderdmaal dien weg afgelegd. Nu ging ik, zonder erbij te denken, de Lange Beekstraat door, de Poortstraat in tot aan nummer 14 en belde. Van de oude vrouw die opendeed moest ik hooren dat Mark vandaag naar het hospitaal werd gevoerd.

Dien avond kon ik mijn angst eindelijk stillen door het bidden van een eindelooze reeks Onze Vaders.

's Anderen daags 's middags, ik at heel vlug en reed met de tram naar het ziekenhuis om er heel rap te kunnen zijn. Ik noemde het dan ook effenaf een onmenschelijke handelwijze dat ze mij daar lieten wachten. Eindelijk werd me den weg gewezen en met knikkende knieën schoof ik langs de rijen bedden tot ik zijn naam ontdekte.

Ik zou niet kunnen zeggen hoe hij daar lag, het doet zoo

[p. 475]

vreemd als je iemand die je steeds boven je hebt gevoeld daar machteloos neer ziet liggen. Er lag zoo 'n vriendelijke gerustheid in zijn woorden: ‘Ben jij daar, Liefste?’ dat mijn oogen seffens vol tranen stonden. Er vielen er op de hand die hij me reikte en ik kuste ze weg. Maar neen, ik kuste zijn handen niet om mijn tranen te verdoezelen. Ik voelde me zoo één en bekend met hem dat ik niets verbergen moest. Hij vertelde me dat ik niet onverwacht kwam, dat een zieke zich zooveel durft te verbeelden.

‘En nu heb ik erbij geleerd dat men niet altijd vergeefsch hoopt in 't leven. Maar nu moet je me eens aanzien: heb je erg veel medelijden met me?’

Slechts nadien heb ik gedacht dat hij half gevreesd moet hebben dat ik hem uit medelijden kon hebben opgezocht.

Ik had alle moeite om hem verstaanbaar te antwoorden dat het zoozeer op geluk geleek wat ik voelde en dat hij nu zeker gauw genezen zou. Al de ongeschreide tranen van mijn heele leven waren op gang naar mijn oogen en ik kon ze niet tegenhouden.

‘Wat ben jij heel anders dan jij je toonde. Maar ik wist dat jij zóó waart. Alleen wist ik niet dat je ooit voor mij zoo zoudt kunnen zijn.’

Ik lag met mijn hoofd op het kussen, hij streek mijn haar uit mijn gezicht en zijn hand kwam om mijn hand liggen, vast en teeder tegelijk. Zóó had ik een eeuwigheid willen doorbrengen, vredig en zoo veilig en voldaan als ik me voelde onder zijn oogen, die me eindelijk weer aanzagen.

Als in een droom ben ik dien namiddag naar het kantoor gegaan, natuurlijk te laat. Anders zou me dat hebben gegriefd. Ik had er altijd van gehouden op tijd te zijn en had dat ook anderen voorgehouden. Jef liet dan ook de gelegenheid niet voorbijgaan zonder me op het uur attent te maken. Ik zei vriendelijk dat hij gelijk had en dat ik dien avond zooveel langer zou werken.

Maar het was erg dat de uren zoolang duurden eer ik weer bij Mark kon zijn en dat het middaguur zoo vlug ging. Hij is dan ook niet binst dat middaguur gestorven. Maar op een uur dat ik er niet was. Ik weet niet welk, ik verstond niet

[p. 476]

wat ze me daarover zegden. Ik weet nog alleen dat zijn lieve, innige handen kouder dan koud waren aan mijn mond.

Ach, de dagen duren zoolang eer een weerzien komen kan en ik ben ook niet zoo zeker of ik niet vergeefsch daarop hoop. Weet niemand een middel daartegen?