Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1940

[p. 303]

Gestalten in 't verleden
door M.E. Belpaire

XXIII

Donderdag 1 Juni 1916 was 't het feest van Ons Heer-Hemelvaart.

Pas twee dagen later vernamen wij dat dien dag een groote zeeslag geleverd werd in de Noordzee, tusschen Engelschen en Duitschers, en het werd slechts langzameerhand duidelijk dat de Engelschen eene groote overwinning hadden behaald. De slag was reeds op Woensdag 31 Mei, te 5 uur 's namiddags begonnen, om slechts te eindigen den Donderdagmorgen. De groote oorlogsschepen Pommern, Frauenlob, Lutzau, Westphalen en nog een ander werden tot zinken gebracht. Bovendien zou nog een twintigtal torpedobooten en onderduikers gekelderd geweest zijn. Wij konden het in den beginne bezwaarlijk gelooven.

Te Verdun werd nog altijd even verwoed gevochten en de Duitschers maakten lichte vorderingen, zonder evenwel een beslissende overwinning te kunnen afdwingen. Er werd verteld dat de geallieerden op 't einde van de maand een algemeen offensief zouden ontketenen.

Ons dagelijksch leven ging zijn gang. Toen we op 31 Mei Jules Belpaire gingen bezoeken in den Océan, troffen wij er den Koning aan die aalmoezenier Rooses was komen decoreeren. De Vorst was zoo vriendelijk naar mij en de heele familie Belpaire te informeeren, een belangstelling die, komend van iemand die heldenmoed en eenvoud in zoo hooge mate paarde, me dubbel trof.

Paul de Brouwer, bestuurder van de bloeiende uitgeverij Desclée-de Brouwer, die evenals zijn broer Charles vrijwillig dienst genomen had, kwam ons den Zondag 4 Juni voor den

[p. 304]

eersten keer bezoeken. Beiden waren de neven van Deken de Brouwer van Yperen die dienstdoende bisschop was in het onbezette gebied, terwijl hunne zuster Marie met mijn neef Joseph Mansion, hoogleeraar te Luik, gehuwd was.

Den volgenden dag kregen wij bezoek van Dr. Rulot en met hem bespraken wij de middelen om in den moreelen nood der nurses te voorzien. Niet enkel onder de mannelijke bevolking immers bracht de oorlog ontreddering. De vrouwen stonden in even groot of nog grooter gevaar én door den aard zelf hunner sterkere gevoeligheid én door de plicht van toewijding aan de gekwetsten.

Het groote Russische offensief werd in de eerste Junidagen in Galicië ingezet. Men kondigde reeds 15.000 krijgsgevangenen aan, en dat was pas een begin. Maar een gevoelige ramp trof de geallieerden door de dood van Lord Kitchener. Den 6 Juni was hij op ‘The Hampshire’ ingescheept om met den Tsar, in Rusland, gewichtige oorlogsproblemen te gaan bespreken. Werd het schip getorpedeerd? Of liep het op een mijn? In elk geval, het verging, en de rouw in Engeland was algemeen over 't verlies van den beroemden veldheer en staatsman. De ramp geschiedde ten Westen der Orckneyseilanden. Heel de staf kwam met den genereaal om. Wie weet welke wending de gebeurtenissen hadden genomen, had hij Rusland kunnen bereiken. De Russische successen duurden evenwel voort, want reeds den 7 Juni klom het getal krijgsgevangenen tot 25.000, waaronder 480 officieren, honderd kanonnen, machiengeweren, enz. Een dag later luidde het bericht: 40.000 gevangenen, 900 officieren en den 10 Juni: 64.000 soldaten en 1100 officieren. Een heele divisie, met de generalen erbij, had zich overgegeven aan Generaal Broussiloff, den overwinnaar. Den 14 Juni sprak men van 114.000 krijgsgevangenen met 1700 officieren. Den 16en van 150.000 mannen en 2487 officieren. Welke hoop kon men bij zulk nieuws niet koesteren, en hoe werd die later verijdeld! Te Verdun, integendeel waren de Duitschers er in geslaagd het fort van Vaux in te nemen. Terwijl wij, met spanning, deze verre gebeurtenissen volgden, werd onze aandacht opgevorderd door een anderen strijd, dichter bij; den onverkwikke-

[p. 305]

lijken strijd in de Vlaamsche rangen zelf. Niet enkel aan 't front was er verdeeldheid ontstaan, ook in het bezette gebied, eilaas! Maar ik wil mij bepalen tot wat wij in eigen persoon beleefden.

Alles speelde zich af rond De Belgische Standaard, die wezenlijk in die dagen een teeken van tegenspraak werd. Twee richtingen stonden tegenover elkaar - zooals trouwens in 't overige des lands, en ook thans nog - de Vlamingen die hun rechtmatige eischen wilden bekomen langs wettelijke wegen, aan den anderen kant, de ongeduldigen, die de moeilijkheden van den toestand wilden uitbaten om tot een spoediger oplossing te geraken. Hoe menigmaal heb ik in die dagen niet gewaarschuwd tegen zekere strijdmethodes: ‘Gij zijt bezig met de Vlaamsche Beweging in den grond te boren!’

Vlamingen van alle richting en schakeering kwamen naar Swiss Cottage toe, zoowel de Beukelaer en Schaepdrijver, als Aalmoezeniers Nobels, Meulepas of Van den Heuvel. Het mikpunt bleef De Belgische Standaard die de eenen als orgaan in handen wilden krijgen, terwijl de handen die hem vasthielden niet wilden lossen.

P. Ildefons was er 't ergste aan toe. Hem wilde men verwijderen en over de grens dringen, om de baan vrij te hebben. Daarom zou hij verdacht gemaakt worden bij de geestelijke overheid. Ja, daartoe verlaagden zich de belagers van De Belgische Standaard, en de pijnlijke strijd duurde weken, maanden... tot op den duur de geestelijke overheid de heele zaak aan mezelf overliet. Doch wat al kommer en last intusschen!

Men zal licht begrijpen dat ik niet in de bijzonderheden kan treden van dezen innerlijken strijd. Heelemaal kan men hem echter niet in de vergetelheid laten zinken, daar nu nog dezelfde tweespalt duurt, met even noodlottige gevolgen. Veel gemakkelijker zou het zijn de spons over alles te vagen, doch in sommige gevallen is te groote gereserveerdheid zwakheid en medeplichtigheid.

Wij ondervonden niet enkel tegenstand tegen De Belgische Standaard, maar ook in onze werken. De Belgische Standaard, beweerde men, moest het orgaan zijn van de burgerlijke be-

[p. 306]

volking, maar strijders alleen zouden tot de strijders spreken. Insgelijks zou de verzedelijkende actie uitgaan van S.K.V.H. die zijn zetel had te Veurne, en in De Panne zouden wij ons nog enkel richten tot de vrouwen. Intusschen had S.K.V.H. al de plannen overgenomen door onze vereeniging ontworpen: studiekringen, bibliotheken, enz. Tot bewijs dat De Belgische Standaard toch dienst bewees, mag vermeld worden dat juist een tiende leeszaal werd geopend.

De Russische overwinningen in Galicië hadden optimistische stemming verwekt. De Araben stonden op tegen de Turken, door Duitschland ondersteund. De Slag van de Somme was aan den gang en scheen in 't begin goed succes te hebben. Men was vol hoop en illusie, maar nog meer dan twee jaar zouden verloopen, voor de eindbeslissing kwam.

Onze jonge vriend, Paul Piérard, werd den 26 Juni in de loopgraven door een kogel getroffen. Pas den 3 Juli kregen wij er bericht van. Nog jaarlijks gedenk ik den lieven jongen, vol jeugdig leven, vol geestdrift voor de kunst.

Den weg naar den Océan hadden wij dikwijls genomen, terwijl Jules er lag. Nu kwam een andere kennis in zijn plaats. De arme Mrs. Innes Taylor had zich afgebeuld in haar liefdewerk te Veurne. Gedurig stond zij Dr. Daels ter zijde die vol goedheid was voor de armenbevolking der stad. Zij hielp in alle omstandigheden; bij kraambedden, enz. Zoo raakten hare krachten echter ondermijnd. Zij bezeerde zich aan een vinger en een hevige ontsteking was het gevolg. Tegen wil en dank moest zij zich toch laten verzorgen en naar den Océan overbrengen. Haar toestand was bedenkelijk en zij lag er verscheidene weken. Haar geliefd Veurne verliet ze niet zonder hartzeer en enkel door 't pramen van Georges Van Severen die ze aanzette om naar Swiss Cottage te komen, gaf zij toe.

Georges bleef onze geregelde bezoeker en door hem hoorden wij van de ergerlijke feiten, in de krijgsraden, waar Vlaamsche jongens terecht stonden voor officieren die hunne taal niet machtig waren. Door Georges ook hadden wij kennis gemaakt met den heer Claeys, rechter te Veurne, een bezadigd man, liberaal van opinie, maar zonder sectarisme, Vlaamschvoelend, doch niet echt flamingant. Een oprecht man, op wiens

[p. 307]

woord kon gesteund worden. Wij zagen hem veel in die dagen en werden door hem ingelicht over die krijgsraden, waar gelukkig, na eenigen tijd, civiele rechters werden bijgevoegd. Wat hij ons vertelde, is haast niet om te gelooven. De militaire overheid had bij het losbreken van den oorlog alles in handen gekregen en regeerde zonder kontrool; hard en zonder maat.

Zoo vertelde rechter Claeys ons van graaf de L., een jongen van twintig jaar die op staanden voet gefusilleerd werd wegens een oogenblik zwichtens, alhoewel hij vroeger gedecoreerd werd voor zijn heldhaftig gedrag. Een ander feit: een jonge korporaal was onder den slag aan den IJzer op de vlucht gegaan; tegengehouden bekent hij zijn schuld en betreurt ze. Toch wordt hij gefusilleerd. De krijgsrechters kenden slechts één straf: de doodstraf, en pasten ze onverbiddelijk toe. Dank aan de benoeming van rechter Claeys kwam de Krijgsraad echter stilaan tot een mildere opvatting.

Deze feiten door rechter Claeys aangehaald hadden geen rechtstreeks verband met den Vlaamschen strijd. Zij troffen den geest van het militair oppergezag alleen. Doch tegenover de Vlaamsche gedachte gaf het blijk van nog sterker onbegrip en moedwil.

Den 17 Juli bracht Minister Carton de Wiart op bezoek op Swiss Cottage den Franschen schrijver René Bazin, die 't Belgisch front kwam bezichtigen. Wij kenden hem van voor den oorlog en hij was al even sympathiek en vriendelijk als naar gewoonte, maar de omstandigheden waren zoo veranderd. Literatuur en kunst schenen ons nu zoo ver te liggen. De bezorgdheid was elders. De fijne Fransche auteur boeide ons niet zoozeer als onze Vlaamsche jongens.

Denzelfden dag ontvingen we het bezoek van Mevrouw Delehaye, zuster van Yvan Gilkin, den dichter der Jeune Belgique; zij verkeerde in de wereld van artisten en letterkundigen, en zou ons later zeer behulpzaam zijn bij 't inrichten van tentoonstellingen en concerten. In haar ruime villa logeerden vele Belgische officieren, zoodat zij op de hoogte was van wat men in die kringen vertelde en van 't nieuws uit Brussel. Mevrouw Carton de Wiart kwam ons ook eenige

[p. 308]

dagen later bezoeken en door deze schrandere vrouw hoorden wij eveneens wat in het Brusselsche omging. De zomer wierp intusschen weer zijn bloemenmantel op het zand der duinen en in de agendas van Juf. Duykers verschenen de bevriende namen: ‘Il y a des tapis de ces légères fleurs jaunes que j'appelle du serpolet; elles sont magnifiques cette année, vigoureuses, énormes, elles embaument. Il y a du thym aussi; des centaurées roses; de splendides compagnons blancs, quelques lysimaques et salicaires, une multitude de petites pensées, des soucis et des fleurs dans toutes les teintes des jaunes... partout des masses de grandes graminées très légères, d'un brun rougeâtre: c'est ravissant et bienfaisant! Mais le canon tonne fort.’