Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1939

[p. 206]

Zoo gaat het hier
door Gabrielle Demedts

De ahornen, achter ons huis, ruischten zoozeer dien nacht dat ze mij wakker hielden. Mijn hersens werkten aan een droom, vormden en hervormden hem. Ik was gelukkig en bedroefd tegelijk, beide zonder reden. Dewijl ik sinds jaren verlamd te bed lag kon mij bezwaarlijk iets overkomen zijn dat recht tot droomen gaf. Ik had de kamer heel den dag voor mij alleen, deed al niet veel anders dan naar het spel der vogels liggen kijken en hun zingen en zwijgen aanhooren en ook, zoo goed het ging, mijn stiefmoeders ongeduld en haar onverwachte vriendelijkheden verdragen.

Natuurlijk was ik zeer nieuwsgierig naar wat er in huis omging. Ik kende den oorsprong van elk geluid en het moest een zeer stil woord zijn dat mijn oor niet bereikte. Den avond tevoren had ik er een vreemde stem gehoord, een kennis uit den kindertijd naar ik verstond, en die nu toevallig in dezelfde fabriek werk had gekregen als mijn broer. Zij praatten over meester Abdonck, den kwaadste aller schoolmeesters, dien zijn leerlingen tot aan hun dood zouden gedenken, vanwege de litteekens die hij hen had bezorgd. Ook Marie Frutsaert kwam te berde, toen wij nog school liepen was er geen dag voorbij gegaan dat zij niet met den één of andere een kibbelpartij had gehad. Nu was zij broers lief geworden.

‘Nog zoo krikkel?’

Broer lachte. ‘Vertel liever iets over de uwe,’ zei hij.

‘Die ik niet heb.’

‘Die is verstandiger dan gij,’ moeide moeder er zich mee. ‘Gij zoudt beter eerst leeren pap eten zonder morsen.’

De bezoeker lachte en beweerde dat pap uit de mode was; maar broer lachte niet, stiefmoeder was er ook altijd bij als er ons te krenken viel.

[p. 207]

‘En waar zijn Jan en Celien?....’

‘Jan is soldaat en Celien....’

Broer maakte zijn zin niet af, het was ook niet noodig, moeder zette reeds met uitvoerige woorden het ontstaan en verloop mijner ziekte uiteen. Zij deed haar best om te fluisteren, maar het ging luid genoeg om voor een gewoon praten door te gaan. Zij besloot ermee dat zij geen hoop op mijn genezing had en dat zij zich dag en nacht voor mij afsloofde. (Ik hoopte dat mijn broer in stilte zat te grijnzen.)

Ik poogde tevergeefs de vreemde stem te herkennen. Het moest van iemand zijn die al heel lang uit ons midden verdwenen was. Ik hoorde hem opstaan, het verdroot me dat hij vertrekken ging. Plots schrok ik op, iemand stootte mijn deur open. Moeder, dacht ik; maar het was de bezoeker. De wanordelijke kamer maakte hem voorzeker verlegen, want hij bleef op den drempel staan.

‘Een kameraad uit de bewaarschool, Celien, kent gij mij nog?’

‘Juulke Maes toch niet?’

‘Jawel, Lientje Coremans,’ aapte hij mij na. ‘En tracht maar eens uit dat verdomde bed te komen, tegen de naaste week, of ik haal er u uit.’

Hij deed wel wat al te luidruchtig, vond ik. Maar het was waarschijnlijk om zichzelf moed in te spreken, even opvallend en onverwacht was de stilte daarna van zijn ‘slaap wel’. In mijn verbauwereerdheid vergat ik hem te antwoorden.

En daarmee werkte het ruischen der boomen samen om mij wondere droomen te bezorgen. Ge ziet, het had niets te beteekenen en ik wist dit zelf. Toch hechtte ik plots veel belang aan het gezegde van den dokter (toen hij het zegde had ik mijn best gedaan om het niet te hooren, troost voor een klein kind, had ik gedacht) ‘Het kan gebeuren dat een groot verdriet of een groote vreugde u plotseling geneest’.

Ja, waarom zou dat niet waar kunnen zijn? Maar, helaas, waar moest ik, arme, aan die groote dingen geraken? Klein en versnipperd was mijn vreugde: om een zonnestraal over den muur, om het lied van een kwajongen of een kinderlach ergens op straat; van kinderen hoorde ik echter het meest

[p. 208]

schreien. En verdriet? Ik beeldde mij in niet veel anders te hebben dan dat. Toch moest het ver van voldoende zijn, in plaats van mij op te richten drukte het mij terneer. Het was een hopeloos geval, zooals mijn moeder zei. Ik lachte luid over mijn dwaasheid, lachte dat de tranen mij in de oogen schoten. Maar dan kwamen Juul's woorden mij weer in den geest: ‘ik haal er u uit’, en mijn dwaasheid herbegon, al wist ik dat die woorden natuurlijk niets zouden uitrichten. Hij had even goed kunnen zeggen ‘ik maak u onsterfelijk’. Het zou alleen nog een tikje onwaarschijnlijker zijn geweest.

Pas tegen den morgen viel ik in slaap. De zon zat al hoog toen ik wakker schrok. Geweldige stemmen deden de keuken beven. Pannen en deksels rinkelden van ontzetting. De aarde beeft in België, dacht ik. Moeder was vader aan het uitmaken, en niet zonder reden naar ik hoorde; hij was pas thuis gekomen toen het tijd was om op te staan. ‘Dat komt er van als ge 't zoo gemakkelijk hebt. Ge weet puur niet wat gedaan met uw lui lijf. Als gij nog zegdet waar gij gezeten hebt.’ ‘Gaat u niet aan,’ beet vader terug. ‘En zegt ge dat ik lui ben? Kon ik maar lui zijn.’ Maar dat was geen ruziestem meer, maar een gebrokene. Ik hoorde de deur dichtslaan. Ik zag hem den tuin ingaan, naar de boomen toe. Eerst vlug, als had hij er iets te doen, toen veel langzamer. Ik weet niet wat hem bezielde, hij sloeg zijn armen om een boom heen en leunde er tegenaan met zijn gezicht. Schreide hij? Ik schaamde mij voor hem dat hij er niet aan dacht dat ik het zien kon. Ik sloot mijn oogen over de tranen die er waren in gekomen en die hen pijn deden.

‘Slaapt gij nu nog?’ hoorde ik moeder. ‘Ik wou dat ik ook zoo slapen kon. Maar gebaar het nu niet,’ viel zij plots uit ‘serpent waar ge ligt.’

Het was langen tijd geleden dat mij iets zoo diep had geraakt als dat woord nu, al was het bijlang de eerste keer niet dat het mij, als een opmontering en een blijk van opofferingsgezindheid, werd toegevoegd. Ik deed dan ook oogenblikkelijk de oogen open. Vader was niet meer te zien. Moeder had mijn eten mee. Ik moet heelemaal uit mijn evenwicht zijn geweest dien morgen, ik zag haar gore handen, er lag een

[p. 209]

grijs haar over mijn boterham gekronkeld en het ergerde mij niet. Het ergerde mij niet dat mijn keel zoo droog was dat ik alle moeite had er mijn eten door te krijgen, gedwee at ik alles op wat zij had meegebracht.

Later in den voormiddag kwam vader bij mij zitten, dat had hij in heel lang niet gedaan. Soms keek hij even om de deur, alleenlijk maar kijken, één enkele maal knikte hij er bij, maar verder ging het niet. Nu was hij daar naast mij komen zitten, met zijn gezicht naar het venster gekeerd. Ik wachtte op een woord dat niet kwam. Tot ik begreep dat ik het best zelf begon.

‘Hoelang staan die boomen daar al?’ vroeg ik.

Ik zag aan het optrekken van zijn wenkbrauwen dat hij aan het gebeuren van dien morgen dacht en dat ik het gezien moest hebben. Hij keek vlug naar mijn effen gezicht.

‘Ja, hoelang? Grootvader heeft ze nog geplant in zijn jongen tijd.’

Ik dacht maar aan dien éénen boom waaraan hij steun had gezocht, hij waarschijnlijk ook, want plots zei hij, als ondanks zichzelf:

‘Het was reeds klaar toen ik thuiskwam dezen ochtend.’

‘Ja. Elders geslapen?’

‘Met mijn hoofd in een bierplas, op een herbergtafel.’

‘Daar betert toch niets mee, vaderke. En moeder....’

‘Moeder, moeder, moeder,’ onderbrak hij mij woest. En dan veel stiller: ‘Voor uw moeder zou ik alles gedaan en alles gelaten hebben. Maar deze.... heeft geen hart.’

‘Wij zijn ook niet altijd zooals wij moesten zijn voor haar,’ opperde ik.

Wij zwegen een heele tijd. Hadden wij nog iets te zeggen? Ja, vader zei het terwijl hij heenging: ‘Had ik maar weer werk.’

En kon ik maar werken, dacht ik.

Vaders bitterheid en weemoed, beide, legden een band rond mijn gedachten. Ik vaagde het zweet van mijn voorhoofd alsof het daarmee van binnen verholpen zou kunnen worden. Ik beproefde het weer op Maes te denken, maar de droom van dien nacht was geheel vergaan. Alles zag er grauwer uit dan

[p. 210]

ooit tevoren. Ik trachtte te bidden, maar weet niet of ik één Onze Vader voleindigd heb.

Dagen gingen voorbij. Ik hoorde dat vader weer voor stoofhout zorgde en voor konijnenvoer. Moeder was minder barsch. Eens, dat ze met de postbode aan het bemind praten was geraakt, hoorde ik haar zeggen (waarschijnlijk op vaders drinken doelend): ‘Het is al de schuld van die werkloosheid. De menschen vreten zichzelf op.’

En gij vreet aan het laatste stuk dat misschien nog héél zou gebleven zijn, schoot het door mijn hoofd. Ik was boos op mezelf om dien venijnigen inval. Was zij niet, spijts al haar kribbigheid, goedwilliger dan ik?

Toen het weer donderdag werd, vroeg ik om in de keuken te mogen liggen. ‘Ik zie hier nooit iemand,’ zei ik.

‘Hoe zouden wij u daar leggen? Op den grond? En ge hebt niet eens een nachtkleed.’

Daar ik verder aandrong, kreeg haar stem al gauw de vereischte hoogte om door de heele buurt gehoord te worden. Vader kwam. Toen hij hoorde waar het om ging, schoot hij, tegen zijn gewoonte in, zeer beslist aan den arbeid. Jan's matras verhuisde naar de keuken. Moeder liep grommelend achter hem aan, maar hielp hem toch. Dan nam vader mij voorzichtig op en ik gerocht waar ik had gevraagd te mogen zijn. Het was lang geleden dat ik tusschen lakens had gelegen, misschien waren het wel de eenige die in huis waren. Verteederd streek ik ze glad. Met woorden bedanken werd hier zelden gedaan.

Ik zag dat moeder op haar gemak niet was onder het werk, mijn blikken volgden haar wellicht te veel. Toen mijn broer dien middag thuiskwam keek hij, onaangenaam verrast, naar mijn hoek. Ik sloot mijn oogen die weer pijn begonnen te doen, ik zag al zoo graag niets meer, maar het hooren kon ik niet ontgaan.

‘Het is hier maar een raar liggen waar iedereen kan binnenkomen,’ zei hij. ‘Als gij een kind waart, het zou er nog door kunnen. Ge laagt ook veel geruster in de kamer,’ voegde hij er, vergoelijkend, bij.

‘Maar....’ Mijn woorden stokten. Een hulpeloos gebaar

[p. 211]

moest het verder uitleggen.

‘Ze ligt hier goed,’ zei vader.

Maar ik lag daar niet goed meer. Pas was ik een oogenblik alleen; of het was gedaan met mijn zelfbeheersching. Ik schruwelde luid, bedwong mij dan weer, snikken oelden mijn keel toe. Was dit nu verdriet? Doch opstaan kon ik steeds niet. Opeens verlangde ik heel erg naar mijn vogeltjes in de ahornen.

's Avonds kwam Maes. Een paar oogenblikken stond hij mij aandachtig aan te zien.

‘Ik zou u nog goed herkend hebben,’ zei hij, ‘al was het honderd uren van hier en al zijt gij nog zoo stil, wat een heel verschil maakt bij vroeger. Gij waart een echte plaagsteert.’

‘Ja, toen kon ik u meester,’ lachte ik, ‘en nu....’

‘Kan ik u meester,’ voleindigde hij.

Broer gaf hem een stoel. Zij spraken over het werk, over den slechten draad die ze aan het verweven waren, die gedurig brak en die hen zoo weinig liet verdienen. Over oorlogsgeruchten en koersen. Ik luisterde rustig naar hun stemmen, naar Juul's klankvolle stem. Was ik dezelfde mensch die hier dezen namiddag lag? Die zachte, zinderende warmte die heel mijn wezen doortoog, hiet zij vreugde? Dat ik toch mijn beenen niet bewegen kon, verweet ik haar niet.

Het was niet de gewoonte bij ons handen te drukken, maar Maes drukte mijn hand eer hij wegging (daarover gaf moeder mij een prik 's anderen daags: het was zeker daarvoor dat gij in de keuken moest liggen?)

Maar mij bezeeren kon ze er niet mee, ze had gerust een mes mogen bezigen. Ik hoorde alleen wat Maes er, ontroerd en zoo warm, bij had gefluisterd: ‘slaap wel, kindje.’

Kindje, zong het in mij; kindje, kindje. En heel de week was er niets dat mij kon deren.

Vader haalde mij nu dagelijks in de keuken. Ik weet niet of het moeder of broer langer hinderde; ik merkte niets.

En weer kwam de donderdag. 's Middags was broer over zijn gewone tijd. Vader had op den uitkijk gestaan. Zij kwamen, opgewonden pratend, binnen.

‘Verschrikkelijk om dat mee te maken,’ zei broer, ‘had

[p. 212]

nog nooit iemand zien sterven. Wij fietsten nevenseen, die smerige auto had al de plaats van de wereld, maar hij moest natuurlijk gedeeltelijk op het grint rijden.’

Ik werd oplettend, ik vroeg: ‘Wat is er dan gebeurd?’

Broer begon zoo erbarmelijk te huilen dat hij niet antwoorden kon.

‘Maes onder een auto,’ zei vader.

Ik wist niet dat ik uit bed kwam. Ik schudde mijn broer door elkaar.

‘Kondt ge 't dan niet beletten? Waar is hij nu? Hebt gij hem alleen gelaten?’

Broer hield op met schreien. Ze troepten rond mij samen, de mond open van verbazing.

‘Let op, ge gaat vallen.’ Het was vader die mij in zijn armen greep en mij, weenend, door het huis heen en weer droeg.

Over mijn mond die kloeg: ‘Waarom kan ik nu loopen, ik wil niet meer. Laat mij nu dood gaan, leg mij bij hem....’ vielen zijn tranen zandkorrels over een open graf.