Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1937

[p. 81]

[1937/2]

De kring sluit toe!
door Alfons Walschap m.s.c.

I

De mensch, de aarde, het woud, de moerassen en de stroom: het leven hier op aarde.

De voorvaderen: zij komen van ginder, van ginder ergens anders; zij zijn niet van hier! Zij werden opgejaagd, opgedreven, door oorlog, ziekte, dood. Men stond hun naar het leven; de mensch vlucht maar voor het aanschijn van de dood.

Zij kwamen hier, sloegen een bres in de natuur, ontnamen het woud dit stukje aarde, en bouwden er hun dorp.

Het dorp, het ligt hier; het is een rustplaats op aarde, een schuiloord voor vandaag. Voor morgen? Wie wéét? Wij weten het niet!

Het ligt hier bij dage en bij nacht, in zon, storm en regen; in alle weer en wind, zooals elk ander ding en wezen. Klein, schuw, nietig in dat groote woud, tegen dat rot moeras aan; wat verder trekt de stroom, groot, sterk, hoogmoedig en wild!

Het woud is vol verlokking, verleiding en gevaar, wij zullen tot hem niet ingaan dan listig en schuw; sterk gewapend om al wat ons van tusschen zijn hout en groen beloert, te verschalken, te verrassen en te dooden, voor zooverre dat in onze macht ligt.

Het moeras is valsch en vol verraad!

De stroom is vol bedrog!

Maar woud, stroom, moeras en aarde, al zijn ze wars en weigerig met hun goed, wild, visch en vruchten, zij geven ons om van te leven, zij zijn ons bestaan hier op aarde, zij zijn ons goed en in zekere mate ons geluk.

Alles is goed en slecht!

Ook de mensch!

Zien wij ons eigen gemoed?

Wij zien ons eigen gemoed, en sluiten de oogen en onzen mond.

[p. 82]

Dit alles kan men in dit dorp zien en beleven!

Hier is de mensch en zijn leven op aarde!

Hier is geboorte, ziekte, ouderdom en dood. Hier is begin en einde van mensch, plant en dier. Voor elke plant die vergaat, is er een ander gewas dat te groeien begint. De aarde vangt de neerzwijmelende stengels en blad, maar ook de verdorde bloem met zaad.

Voor elk dier dat valt springt er een ander in zijn spoor, en voor elke mensch die sterft is er ergens een vrouw die zich neerlegt om te baren!

Het leven staat niet stil!

Het is als de stroom, altijd nieuw en ander water, maar altijd één en dezelfde stroom!

Het is als het woud verrotting en groei, dood en leven, begin en einde.

De ouderen worden moe, verdwijnen, de jongeren komen op en aan, men wordt opgeschoven, men neemt uwe plaatsen in, men kan sterven en gaan.

Gaat het niet vlug genoeg?

Daar zijn de geesten, daar is de ziekte, daar zijn de machten sterker dan wij zelf, die wij niet kennen noch begrijpen!

Dan worden wij met dorp en wat er in leeft opgeruimd. Duistere machten bespringen en moorden ons uit, en wat er overblijft wordt opgejaagd en opgedreven als troepen dieren in het woud als de mpela komt: het hoog water.

Verzet er u niet tegen!

Tegenover dit alles vermag de mensch, vermag het menschdom niets. Men gaat er aan ten onder, men verliest, verdwijnt, vergaat.

Zooals Ilumbe!

Ilumbe de vrouw van Mombo!

Zij komt vandaag maar niet uit hare tuinen terug, het is al laat, de zon valt achter het woud, de donkerte is daar, de avend en de nacht.

Dagen reeds speurde Mombo haar na. Een vrouw is wel standvastig in hare liefde maar zij is niet trouw.

Vol achterdocht en van jaloersheid gestoken zoekt hij naar zekerheid. Mombo is een man: hij gaat haar na. Hij gaat

[p. 83]

Ilumbe na. Hij is vol slechte voornemens! Hij kan nu pijl en boog hier uit de hoek nemen en haar beminde dooden op afstand. Hij wil niet! Hij zal hem neersteken van nabij, onder haar oogen. Mombo voelt het mes in zijn gordel. Hij voelt zijne spieren. Hij voelt zijn groote kracht. Hij gaat veerkrachtig en gezwind. Haat geeft moed en lust. Haat geeft spoed.

Mombo gaat nu dwars door het dorp. De blikken zijn op hem gericht, maar hij gaat aan de oogen der menschen voorbij. Het zand knarst onder zijne voeten. Ach, neen, hij spreekt de menschen niet aan, hij zegt hun niets. Ofschoon er heel wat zegbaars hem op de lippen ligt. Zijn neusvleugels trillen, zijn oog wordt donker en koud, zij krijgen de kleur van de stroom vóór een onweer. De woorden branden hem op de tong, ach, midden in het dorp hier zou hij wel kunnen los barsten, maar hij gaat door. Men zal wel hooren wat hij gaat doen. Men zal misschien opgeschrikt worden door een plotse schreeuw. Men zal zich afvragen: wat is dat. Hij zal zeggen ‘ik heb mijner vrouw beminde neergestoken’.

Mombo dringt tot Ilumbe's tuinen door, geruischloos. Wil hij een dier snappen? Hij lacht: een dier! Men ziet zijne tanden, zoo, ja zoo grijnst hij nu hij daar zoo tusschen de struiken sluipt.

Van verre ziet hij hare mand.

De mand is gevuld. Wat toeft Ilumbe nog?

Psst!

Hij heeft haar hoofd gezien, Ilumbe ligt ten gronde.

Mombo sluipt nabij.

Ilumbe is daar alleen. Zij ligt daar koud en stijf. Zij ligt daar dood. Dood op een hoopje blaren!

Een groot geschreeuw gaat op, Mombo huilt naast zijne vrouw, daar is geen geweld aan haar gepleegd, zij ligt hier ineengekrompen van een inwendige pijn!

Jammerend en klagend neemt Mombo zijn doode vrouw van de grond, en loopt er mee naar de menschen. Ach wat een zware, droeve vracht.

Daar legt hij haar aan de voeten van Usasa, hare moeder.

‘Ziet’ huilt hij, ‘ziet wat ik in mijne tuinen vind. Ik vond daar mijn vrouw Ilumbe.’

[p. 84]

Usasa stort jankend op het lijk.

De menschen komen bij.

Gehuil, geschreeuw, gejank!

Zoo vondt men dus Ilumbe! Dood in hare tuinen.

Het was maar een begin!

Ilumbe was de eerste, de rest zou volgen.

En de rest volgde ook!

Drie dagen later vond men aldus een andere vrouw, en nog drie dagen later Botanema, de eenige dochter van Nkoi: Nkoi-imote.

Met ontsteltenis stelde men vast dat er telkens drie dagen tusschen pooze was geweest. Men kan dit onachtzaam voorbij gaan. Inderdaad men kan zoo dwaas zijn als de man Ikotama, en zeggen dat dit van geen of geen beteekenis is. Maar men sterft toch zoo maar niet in zijne tuinen als men er gezond naartoe gaat. Dat kan eenmaal gebeuren! Maar daar ligt Ilumbe. Na haar ligt daar onverwacht die andere vrouw. Na deze werd Botanema gevonden. Neen men kan altijd sterven; de dood bekent geen tijd of maan of dag of jaar!

De toovenaren zwegen!

Men droeg hun geschenken.

De eerste dag: niets.

Geschenken.

De tweede dag: niets.

Geschenken.

De derde dag: het is het werk der geesten, het is een straf der geesten: het is één bepaalde geest. Hij vraagt om de drie dagen eene vrouw!

‘En vandaag? Vandaag is het de derde dag.’

De vraag is nog niet koud of daar gaat een doodsgejammer op aan den versten uithoek van het dorp: Bondole de vrouw van Mboyo, huilt van een plotse pijn in hals en achterhoofd, zij zegt dat zij gaat sterven.

In de nacht krimpt haar lichaam in een zware kramp ineen.

Bondole sterft!

En den daaropvolgenden derden dag zaten al de vrouwen van het dorp, stijf van schrik en angst tegen den hutwand aangedrukt. Haar tanden klapperden, haar handen beefden

[p. 85]

in hun schoot, haar oogen verdonkerden van angstige verwachting.

Wie zou het zijn?

Wie ging hier nu ineenkrimpen, en sterven voor den voet.

Een vrouw! Om de drie dagen eene vrouw!

De mannen beloerden hunne vrouwen! Ieder oogenblik verwachtten zij zich er aan, dat deze plots omvallen zou, waar zij daar zat en ‘ik bén het’ zou roepen.

Niemand viel om, niemand riep!

De kinderen wisten niet wat er gaande was. Midden die doodsche stilte zaten zij angstig en dwaas hunne moeders te bezien.

Begon er één van schrik te schreien, dan begon men het te paaien en te vleien met een goedheid en een zoo schoone woorden als het tot deze nog nooit had gehoord. Men mocht de geesten niet vergrammen door kindergeschrei. Waar een kind is, is eene moeder, is eene vrouw. Laat ons de vrouwen bergen!

De lucht, de omgeving was sterk geladen van de macht der geesten.

Tegen het middaguur: geen doode!

Maar tegen avend aan begon een oude vrouw vol angsten idioot te grinneken en te lachen.

Een andere raapte men krankzinnig uit een bezwijming op.

En een derde razend.

Toen men haar binden wou vluchtte zij recht voor zich uit, het donker moeras in. Aan haar gehuil dat al maar zwakker werd hoorde men hoe ver ze was.

Zij verzakte, verzonk, stikte, verdronk.

Het weegeklaag geraakte niet meer van tusschen de huizen, voortdurend barstten er nieuwe beweeners los in hun eentonig geklaag, met kleine tusschenpoozen werd op de doffe lokole het dorre doodenbericht geslagen.

Het was een droeve, droeve tijd.

De menschen leefden onzeker en verdwaasd, als in een nieuw en ander bestaan. Men had het gevoel er te veel te zijn. De weinige banden die ons hier binden dreigden ieder oogen-

[p. 86]

blik te lossen of te springen. Eenieder dacht: als ik het maar niet ben! Men vroeg zich af: nu ik?

En na de wrange angsten om de nabije dood, zocht men de wraak, dat zoet genot, dat ons doorsteekt van een zoo wild en woeste vreugd. Wraak is een diep, maar wel kortstondig genot.

De nachten werden onveilig.

Toovenaren waarden behoedzaam rond.

Rijkelijk betaald was hunne wetenschap niet dralend: Voor iedere doode vrouw verdween er een mensch.

Een keerde er van de jacht niet meer terug.

Een tweede werd gevonden met een vergiftigde pijl in den rug: die hem vond om vijf uur in de namiddag zag hem nog juist de laatste gulp bloed opgeven.

Een derde verdween met prauw en al op den stroom.

Een vierde stierf vergiftigd, men zag het aan een donkerblauw schuim dat opborrelde aan zijn linker mondhoek.

Een vijfde stierf zoo maar, maar het was Nkoi-imoto's vijand en dus voor iedereen wel meer dan duidelijk.

Ook Nkoi-imoto zelf was er mee tevreden!

Men leefde zoo los, en zoo naast elkander dat men niet meer van eene gemeenschap menschen spreken kon.

Alles werd verkeerd verstaan, uitgelegd en zoo opgenomen. Een eenvoudig simpel woord kon aanleiding worden tot een verwoed gevecht. Tusschen elke twee menschen groeide die klove van nijd en achterdocht. Die geen doode had dacht zich van eenieder belaagd en beloert. Die wel een doode had aanzag eenieder voor de vermoedelijke dader.

Een diersch ‘qui vive’ hitste eenieder tegen eenieder op.

Elk geluid kreeg een eigen beteekenis, was een bericht. Elk gebaar hoe onschuldig en spontaan werd verkeerd verklaard.

De woorden verliezen hun gewone beteekenis. Men zoekt er een andere zin aan te geven.

De menschen verstaan elkander niet meer!

Een vreemde man en vrouw!

Zij kwamen in het dorp, en door de donkerte verrast vroegen zij de gastvrijheid voor één nacht.

Zij zijn nooit verder gegaan. Zij kwamen nimmer toe. Hier

[p. 87]

eindigde hun tocht. Eenieder wist het, maar ook eenieder zweeg.

Toen kwam uit dat zij bevrienden hadden gedood.

En de straf bleef niet uit.

Een ware afslachting volgde nu! De ziekte barstte uit aan de vier hoeken te gelijk. Mannen, vrouwen, jong en oud, zonder onderscheid van ouderdom of geslacht, stierven tot met twee, drie tegelijk.

Gansche huisgezinnen stierven uit.

Wat zeg ik: de familie van Nkoi verdween van de aarde.

Men kloeg van een razende pijn in het achterhoofd, en bezweek enkele oogenblikken daarna in een stijve, stijve kramp.

De zieken raasden van de pijn!

De gezonden zaten daar op hunne beurt te wachten.

Ze konden plots met een ruk opstaan en afwezig staan luisteren. Men had het gevoel aangeroepen te zijn. Waar gesproken wordt zegt iemand ‘zwijgt’. En waar men zwijgt denkt men: hier krijgt het iemand. Hij voelt het komen. Ieder oogenblik verwachtte men het bekende, maar zoo noodlottig klopje-in-de-nek te krijgen, of wat hooger op het achterhoofd.

Hier is de dood permentelijk aanwezig. Men kan hem buiten langs den weg ontmoeten. Hij wacht u achter de hut. Hij talmt nog even, maar ieder oogenblik kan hij uit het struikgewas op u toe treden ‘leg u maar neer, ik ben hier!’

Zonder ordewoord of een of andere bepaalde afspraak kwam men des nachts bijeen in het woud! Men voerde er dolle en obsene dansen uit. Onbekende, wilde, nieuwe dansen van een driestheid tot op heden ongeëvenaard.

Beschaamd stortte men zich in dat duivels gewarrel en getier en misgreep zich 't is aan eender wie. Daar waren vrouwen waar geen mensch meer in te bespeuren was, mannen stampten en snoven als dieren.

Een verdwazend uitputten van dat lichaam door de dood beloerd, benijd, begeerd, bedreigd.

De nachten sprongen op verschrikt, niet van een menschelijk gezang, maar van een dierlijk angstgeluid, van een ge-

[p. 88]

huilde wanhoop, van een verklankte razernij en broust.

Van een delirium.

Men wou de ziekte verschalken!

Men wou bewijzen dat men nog sterk, nog kloek, nog krachtig was en gezond: ziet, ik ben niet ziek.

De offers vielen met korte doffe slagen.

In een van die razende nachten vol waan en geluid, midden een hoop dansende vrouwen en mannen, oververhit en diersch, sloeg de hoofdtoovenaar plots ten gronde. Zijn lichaam spande zich als een boog op achterhoofd en hielen. Zijn mond trok open en scheef. Zijn oogen draaiden binnenwaarts. De ontstelde menigte zag zijn open mond blauw worden en purper, het lichaam ontspannen, daarna weer ineenkrimpen. Twee snokjes met de linkerhand zijn het einde. Hij sterft.

Zwijgend gaat men vandaan, men neemt wat men heeft en gaat.

Waar naartoe?

Nummer één achterna!

Het dorp loopt leeg.

Als de laatste mensch hier gestorven is roepend om zijne vrienden die allang weg zijn en ver, dan treedt hier de stilte weer in!

De stilte van woud, moeras en stroom!

De stilte van de aarde.

Dag voor dag, stap voor stap komt het woud weer naderbij.

Nieuwe heesters en struiken groeien haastig en weelderig op. Grijpkruit en klimplanten haalden de huizen, het werk der menschen neer, en overgroeiden het, maakten alles weer gelijk aan de rest van het woud, aan de natuur.

De natuur!

De kring sluit toe!