Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1935

[p. 476]

Boekbespreking

Robert Dumoulin: Les journées de septembre 1830 à Bruxelles et en Province. Etude critique d'après les sources. Mémoire couronné par l'académie de Belgique (Liège, Faculté de philosophie et lettres, 1934. 280 bldz.

We krijgen hier een ernstige historische studie op de Septemberdagen te Brussel 1830. Waar de titel er aan toevoegt ‘et en province’, komen we echter in verzet. De enkele bladzijden die aan de provinciesteden gewijd zijn, - en dan is daar nog het land, - zijn onvoldoende. Maar eens dit gezegd, hebben we niet meer dan lof voor dit eerlijk boek, dat bovendien getuigt van veel vlijt en van een zeer ernstig naspeuren van de bronnen. De analytische bibliographie die een 60 blz. beslaat is een werk op zich zelf geworden, - en nog heeft de schrijver hier niet naar volledigheid willen streven. We meenen ten andere dat dit voor één man niet doenbaar is. Onze twee boekdeelen Antwerpen in 1830 (bij de 600 blz.) zijn den schrijver onbekend gebleven. Maar nog eens, het ging zoo zeer niet om de provincie. Om dit werk te beoordeelen dient men bij het ware onderwerp te blijven 17-24 September 1830 te Brussel. En voor dit onderwerp is het een standaardwerk dat ons is geleverd, en dat we niet meer zouden willen missen, dat ook niemand meer voorbij kan wie over die dagen iets zeggen wil of een nieuwe synthese wil wagen. Omtrent het bekende twistpunt, - in hoeverre vreemden, Franschen, aan de Septemberdagen zouden hebben deelgenomen, - krijgen we hier volle en afdoende klaarheid. Er is daar fel overdreven geworden; de Septemberdagen waren door en door ‘Belgisch’. Ook de legende van een ‘sociale opstand’ wordt hier tot zijn beperkten historischen grondslag teruggebracht. Integendeel treden thans elementen naar voren die vroeger veel minder opgemerkt waren, zoo b.v. de actie van zekere geestelijkheid. Op de vraag of men hier een aanhechting bij Frankrijk zocht, wordt ons ook veel materiaal tot klaar antwoord bijgebracht. Het is erg opvallend hoe de geschiedenis van 1830 vlug en diepgaand is verkleurd geworden door de politiek der volgende jaren; het was volstrekt noodig, - zooals Dumoulin het hier heeft gedaan, - zich bij de schriften en de getuigenissen van dien tijd zelf te houden, en zich op hoede te stellen voor de latere, om een goed en juist oordeel te kunnen maken van het gebeurde. Den schrijver weze oprecht geluk gewenscht om zijn degelijk werk.

F.C.

Dr. Jan Romein: De lage landen bij de zee. Geïllustreerde geschiedenis van het Nederlandsche volk, van Duinkerken tot Delfzijl. Met een voorwoord van prof. Kernkamp, met bijdragen van Dr. Bouman, Dr. Noordenbos, Dr. van Roosbroeck en Herman Vos. - Uitgever W. De Haan, Utrecht, 1934. - 712 blz. zeer rijk geïllustreerd.

Een beschavingsgeschiedenis van het Nederlandsche volk, op de meest aantrekkelijke wijze aangeboden. De eerste critiek er op komt van den schrijver zelf in

[p. 477]

zijn voorwoord: die beschavingsgeschiedenis is hem ‘veel te kort’. Inderdaad er ware nog oneindig veel aan toe te voegen, en ons Vlaanderen door de eeuwen heen, tweemaal uitgegeven met zoo verschillenden tekst laat terecht aanvoelen hoeveel meer men in een soortgelijke ‘geschiedenis’ inschuiven kan: daar kan geen enkel uitgever tegen op. Maar waar we wel de aandacht op vestigen moeten, is toch dat dit boek, ondanks den besten wil van den schrijver die zich zelfs de beschrijving heeft verzekerd van twee Zuid-Nederlanders, al te ‘Noordelijk’ blijft om waarlijk algemeen-Nederlandsch te zijn. Waar het gaat over ‘de bronnen van onze kennis’ krijgen we b.v. de portretten van Wagenaar, Kluit, Bilderdijk, enz. Er is geen enkel Vlaming ontdekt geworden voor die portrettengalerij. Er leefde toch eenmaal een Jan Frans Willems b.v. die de Rijmkronijk uitgaf en de Brabantsche Yeesten, en een Belgisch Museum vol geschiedenis. David, De Ram, De Smedt (met zijn uitgaven der Kronijken van Vlaanderen) tellen nog minder mede. De oudere Bollandisten worden vernoemd, van de nieuwere weet men niets, al zitten ze misschien een tijdlang in het Vlaamsche Tongerloo. Het tweede kapittel De grond waarop wij staan begint evenmin ‘van Duinkerken’ zooals de titel beloofde, maar is heel en al bij Noord-Nederland beperkt zooals ten andere het landkaartje het brutaal laat uitkomen. Dat is zeker niet met opzet gedaan, en we verstaan dat het een schrijver moeilijk is zich in de officieele uigaven van twee verschillende landen evenzeer in te werken, maar we kunnen het feit toch niet voorbij zonder miskenning van ons zelve. Bepaald zwak is het vijfde kapittel over de twaalfde tot de vijftiende eeuw, getiteld Feodale versnippering. De landkaart op blz. 94, - die moet dienen voor de periode 1100-1428 - is volstrekt onvoldoende, en is, met de toevoeging dezer datums, volstrekt onbegrijpelijk. De belangrijke samenhang Gelre-Frankrijk, waardoor de strijd tegen Brabant duidelijk wordt, en nog zoo veel meer, is bepaald verwaarloosd. En de Dietsche Blijde Inkomst-akte van hertogin Johanna wordt ons hier bekend gemaakt als ‘de z.g. Joyeuse Entrée’. Er is zelfs geen franskiljon in Vlaanderen die zich daar aan bezondigen zou. De kapittels over de jongere tijden, - zeggen we het maar aanstonds, - zijn veel sterker gebouwd, en verdienen herhaaldelijk een ernstig inachtnemen; maar het Noord-Nederlandsche standpunt spreekt zich hier nu des te vrijer uit daar men het Zuid-Nederlandsche voor deze periode aan een paar Zuid-Nederlandsche specialisten heeft toevertrouwd. Door Dr. Robert van Roosbroeck is behandeld: Vlaanderen en Brabant in de XVIIe en de XVIIIe eeuw. Het is een lezenswaardige synthese, die echter voor belangrijke gedeelten niet genoeg op oorspronkelijke opzoekingen steunen kon om zich vrij te maken van nog tal heerschende dwangbegrippen zooals omtrent de achterlijkheid van ons land op intellectueel gebied: oude anticlericale, meestal Hollandsche, poespas die niet rijmt met ons Zuidersch post-humanisme. Ook een gebrekkig begrip van wat historie is heeft onze voorgangers uit de eerste periode der Vlaamsche beweging al te veel minachting op de geslachten dezer eeuwen doen werpen: nu doet het ons pijnlijk aan, nu we beter met deze eeuwen bekend geraken. Van Herman Vos krijgen we een kapittel over De Vlaamsche Beweging in haar historische ontwikkeling. Dit schijnt in het boek zoowat de Zuid-Nederlandsche tegenhanger te moeten zijn van de vele Noord-Nederlandsche kapittels over Burgerdom, modernisme en socialisme. Het is wel teekenend, en er komt scherp bij uit hoe een Noord-Nederlander als Jan Romein het Zuiden, het Vlaamsche Zuiden ziet. Daar waar hij werkelijk zin toont te hebben voor de beschavingsgeschiedenis van het Noorden, heeft hij voor het Zuiden niets meer noodig

[p. 478]

dan een schets van de Vlaamsche Beweging, al heet dit de geschiedenis van het Nederlandsche volk van Duinkerken tot Delfzijl. Dit nu terzijde gelaten en de bladzijden van Herman Vos als een afzonderlijk werk beschouwd, is er wederom veel goeds te zeggen. Natuurlijk wordt hier Vlaanderen in de bekende eeuwen een ‘achterlijk gebied’ omdat met het taaletiket niet werd uitgepakt. Des te lezenswaardiger is echter de synthese die de schrijver teekent van de Vlaamsche beweging in de XIXe eeuw. De laatste bladzijden trachten een geschiedenis te schrijven van een tijdvak dat misschien nog niet genoeg op afstand is geraakt om het in historie vast te leggen. In meer dan één regel komt hier de partij-man naar voren; we krijgen hier zelfs een eerste geschiedenis van de frontpartij tot aan het vertrek van Herman Vos. Wat er allemaal in een verkorte beschavingsgeschiedenis van het Nederlandsche volk te pas komt!

Vergeten we niet te zeggen dat het boek rijk geïllustreerd en prachtig uitgegeven is. De uitgever heeft er een salonboek van gemaakt. Een studie- of consultatieboek is het echter niet. Sommige synthesissen zijn het lezen en het herlezen waard, maar men moet dan nog in de bedoelde perioden en kapittels thuis zijn, om er het goede uit te halen.

F.P.

Dr. A.M. Meerloo: ‘Over wortels en vertakkingen van het angstgevoel’. - De Vrije Bladen n^r 10 jrg., 11 Oktober 1934; 30 bldz.

Een zware, psychologische ontleding van het wezen, de oorsprong en de gevolgen van dat zonderlinge gevoel: de angst.

Er zouden onder filosofen wel eenige uurtjes te verpraten vallen over uitspraken die daar, soms kortweg als inzet of besluit van een paar bladzijden staan gelibelleerd, zooals: ‘De angst voor den twijfel maakt de principieele scepticus’ - ‘De angst voor het volle en rijke en ongebonden leven voert tot askese’ - ‘Vroeger was het de biechtvader, later de arts, de moderne angstige zoekt het (kwijtgeraken van zijn doelloosheid) bij den dictator’ - e.a.m.

J.L.

Friedrich Muckermann: ‘Vom Rätsel der Zeit. Gedancken zur Reichsidee’. - Verlag Kösel und Pustet, München.

Dit boek behoort stellig tot het beste wat pater Muckermann tot heden heeft geschreven. Al is het niet geboren uit een constructief-plan, het is niettemin gegroeid tot een eenheid: uitgaande van een kerngedachte of door de uitwendigheid der dingen borend naar de kern. De verschillende hoofdstukken worden onder drie hoofdingen gegroepeerd: ‘Die Urform von Seele und Welt’, waarin de twee polen der ziel, het aardsche en het religieuze, als hoofdmotieven worden behandeld; ‘Die innere Dynamik der Reichsidee’, geboren uit de verhouding tusschen den Schepper en den mensch; en ten slotte: ‘Spiegelungen und Täuschungen’, waarin vooral deze grondgedachte naar voren treedt: de burgerlijke wereld moest ten onder gaan, omdat hij niet de totaliteit van de eeuwige Reichsidee nastreefde.

Pater Muckermann heeft over deze problemen die niet alleen het III^e Rijk, maar den modernen mensch ook buiten de grenzen van dit land beroeren en beangstigen, moeten schrijven met een reserve en een nuanceering van gedachte en woord, die hem tot een grootere concentratie hebben gedwongen, die dit boek zeer ten goede is gekomen.

Dr. L.D.S.