Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1935

[p. 81]

Het tragische van Newman's roeping en bestaan

Toppen roepen den bliksem. Het genie en de heiligheid zijn toppen. En Newman was een heilig genie, vereenigde dus in zich de twee voorwaarden om getroffen te worden.

Meer en meer rijst zijn gestalte, naarmate de tijden verloopen en toonen hoe hij vooruitzag op zijn tijd. Er is iets prophetisch in de wijze waarop hij invloed oefende op de jeugd van zijn tijd en nu weer als een vernieuwden invloed krijgt op de denkers van dezen tijd. Voorrecht van zijn genie, gepaard aan zijne diepe godsdienstigheid. Zijn zienersblik was eerst gericht op 't geheim van 't eigen hart; daardoor kreeg hij inzicht op dat van alle harten.

Dit eigen hart, wat heeft het moeten lijden! Van een uiterste gevoeligheid als hij was - zou hij anders artist zijn geweest in merg en been? - stond hij bloot voor iederen stoot, elken schok, den geringsten prik. Die werden hem niet gespaard. Hij somt ze zelf op in een brief uit het jaar 1862, aan zijn boezemvriend - de eenige die hem 32 jaar trouw bleef - Ambrose St. John:

‘...when I was 20 I was cut off from the rising talent of the University by my failure in the Schools,... when 30, I was cut off from distinction in the governing body by being deprived of my tutorship,... when 40, I was virtually cast out of the Church of England by the affair of N^o 90,... when 50, I was cast out of what may be called Society by the disgrace of the Achilli sentence, so when I should arrive at 60 years, I should be cast out of the good books of Catholics and especially of ecclesiastical authority. This appals me in this way - viz. what is to happen if I have to be seventy?’

Hij bereikte niet alleen de zeventig, maar haast de negentig steeds - tenzij bij zijn benoeming tot Kardinaal - zooals

[p. 82]

hij het zelf betitelde: ‘under a cloud’. Tol van zijne grootheid, van de uitgestrektheid van zijne gaven, van de fijngevoeligheid van zijn hart. Hoe grooter de liefde, hoe dieper de smart. Dat hebben al de echt-grooten ondervonden: een Beethoven, een H. Augustinus, een Lacordaire met wien Newman zoo grondig sympathiseerde.

Dezelfde wolk die over Newman, als Katholiek, hing, omnevelde ook Lacordaire - wantrouwen van eigen geloofsgenooten, van kerkelijke overheid. En verwekt in beide gevallen, door vroegere vrienden; voor Newman door degenen die hij zelf in de Kerk had gebracht: Faber, de anders zoo begaafden, zoo devoten bekeerling, Manning, die als Aartsbisschop van Westminster, zooveel goed moest doen aan de arbeidersklas. - Bewijs van de complexiteit van de menschelijke natuur, van de verwikkelingen van het aardsche leven, en toonend hoe Gods gratie alles gebruikt, spel van de hartstochten zelfs, om tot éen doel te komen.

Die botsingen van Ultramontanen tegen zoogezegde Liberaal-Katholieken, die ons zoo noodlottig schijnen, waren in Gods oog wellicht vruchtbaar en nuttig.

Newman sympathiseerde met Lacordaire's gedachten, heb ik gezeid. Er was echter dit verschil: Lacordaire was grondig de vrijheid toegedaan, verwachtte van haar spel in de zaken dezer wereld, de overwinning der waarheid. Newman integendeel had, van zijn Anglicaansche dagen af, gewezen naar 't gevaar van 't liberalisme, verwittigd dat het tot rationalisme, tot totale negatie zou voeren.

Dat zag hij, met prophetischen blik. Daar tegen was zijn actie te Oxford, als pastoor van St. Mary's, waren zijne preeken in die kerk tot de ‘undergraduates’, zijn University Sermons, gericht. Het redmiddel volgens hem was het in handen nemen door de geestelijke overheid van de groote problemen van den tijd, de harmonie aantoonen tusschen natuur en bovennatuur, tusschen rede en geloof. Zijn gaven bewust, wilde hij zich aan die grootsche taak wijden, en, katholiek geworden, hoopte hij nog vruchtbaarder te kunnen werken dan in zijn protestantschen tijd.

't Was hier dat God hem een uitgelezen kruis had bereid,

[p. 83]

dat het tragische van zijn lot intreedt. Al zijn pogingen in dien zin mislukten.

Faber heeft het diepe woord gesproken: Life is a failure.

Dat zou Newman, meer dan wie ook, ondervinden. Maar ook hij wist, in zijn diep geloof, in het innigste zijns harten, dat deze mislukking slechts schijnbaar was, dat God werkte door de machteloosheid van zijn schepsel, dat het kruis sterkte is, bron van leven. Het Triumph of Failure was hem niet onbekend.

Intusschen hoe grievend!

Het ontwerp van de Universiteit die de Iersche bisschoppen te Dublin wilden oprichten, naar 't voorbeeld van onze Leuvensche Alma Mater, scheen Newman een eenige kans te geven om, op Katholieken bodem, al de schatten die hij te Oxford opgedaan had en gedeeltelijk uitgestrooid, al de duizendvoudige gaven van zijn hart en zijn vernuft, het Katholiek geloof ten dienste te stellen.

Er kwam niets van - tenzij een eenig boek: Idea of a University.

Alles werkte den grooten Engelschman tegen. De bisschoppen begrepen hem niet en wilden hem voor lokaal werk gebruiken. Begreep Rome beter den nood van den tijd? - In Ierland was geen publiek voor zulke onderneming; de professors moesten uit den vreemde komen, doch de Rector (Newman) had niet eens de handen vrij voor de benoemingen die hij noodig achtte.

Aan alle kanten lag hij in banden.

Vijf jaren verspeelde hij in vruchtelooze pogingen. Maar zijn boek blijft, een monument voor alle eeuwen.

Zelfs vóór hij de mislukte stichting te Dublin ondernam, had hij een lastig proces te verduren hem aangedaan door een afvalligen Italiaanschen priester, Achilli. Deze zaak Achilli heeft maanden lang de krachten van den genialen Oratoriaan gesloopt en het onverkwikkelijke geding was nog hangend toen hij naar Dublin toog voor zijne ontzaglijke - en hopelooze - taak.

Van de Universiteit verlost dacht hij eindelijk zich te kunnen wijden aan wat hem steeds voor den geest zweefde:

[p. 84]

toonen hoe rede en geloof harmonieeren. De Engelsche bisschoppen wilden eene Katholieke versie in 't Engelsch van de Schriftuur in 't licht geven. - De protestantsche vertaling is een meesterwerk van Engelsch proza. - Men wendde zich tot Newman die de verschillende medearbeiders zou vinden. Hij zelf bereidde eene voorrede - Prolegomena - waarin hij de hem bevriende gedachten over de noodzakelijkheid van cultuur en wetenschap voor de Katholieken, ontwikkelde.

Ook van deze voor hem zoo dankbare taak, kwam niets terecht. De bisschoppen, Kardinaal Wiseman aan het hoofd, zagen er stilaan van af. Tusschen in was ook het werk van Newman om de redacteurs van de tijdschriften Rambler en Home and Foreign Review, op de rechte baan te houden, in Engeland en zelfs te Rome, gedwarsboomd, 't Waren wezenlijk voor den grijzenden man ‘Sad days’, zooals Wilfrid Ward het laatste hoofdstuk betitelt van 't eerste deel zijner lijvige biographie van den grooten Kardinaal.

Niets roerender dan de wijze waarop Newman bij zich zelven, of liever vóór God, reageerde. Hij schrijft:

‘December 15th 1859 - “Nemo mittens manum suam ad aratrum et respiciens retro, aptus est regno Dei”. I am writing on my knees and in God's sight. May He be gracious unto me! As years go on, I have less sensible devotion, and inward life’. -

In zijn wonderbare taal beschrijft hij het gemakkelijk opgaan der jeugd in godsdienst en overgave.

‘When I was young, I thought that with all my heart I gave up the world for Thee.’

- En hij verhaalt hoe hij, bij al de beslissende stappen zijns levens, bad om Gods wil te volbrengen, van zijn jeugd af, van deze eerste bekeering, in zijn protestantsche dagen, die hij als definitief aanzag. - Hoe troostend te denken dat Gods gratie werkt, zelfs buiten de sacramenten, buiten het zichtbare van de Katholieke Kerk! - De belijdenis van den grooten Engelschman heeft de wijding van Augustinus' eenig boek. In de zelfde gevoelens dient ze gelezen:

[p. 85]

- ‘I know perfectly well and thankfully confess to Thee, O my God, that Thy wonderful grace turned me right round when I was more like a devil than a wicked boy’, - Is dat, niet heiligentaal? - ‘at the age of fifteen, and gave me what by Thy continual aids I never lost.’

Dat licht blijft hem beschijnen, in zijn ouden dag, ondanks de teleurstellingen die hij ondervond vanwege geloofsgenooten of geestelijke overheid - want geen oogenblik betreurde hij den gewichtigen stap die hem in den schoot der Kerk had gebracht en in 't H. Sacrament vond hij troost in alle bitterheid. Immers God had hem nooit verlaten, van zijn vroege jeugd in 't onvolmaakte van de Protestantsche belijdenis. Hoe zou het anders zijn, nu hij het volle licht in de volle liefde genoot?

Wat later - 8 Januari 1860 - komt hij terug op die eerste uitboezeming en somt de beproevingen op die hem overvielen sinds zijn Katholieke dagen.

....‘I have no friend at Rome, I have laboured in England, to be misrepresented, backbitten and scorned, I have laboured in Ireland, with a door ever shut in my face. I seem to have had many failures, and what I did well was not understood. I do not think I am saying this in any bitterness.

‘Not understood’ - this is the point....’

Ja, dat was het punt. Niet begrepen worden, misverstaan! En dat voor een zoo delicaat gemoed, zoo'n overgevoelige ziel! Als gevolg daarvan trok hij zich meer en meer terug in zichzelf, of juister, keerde zich meer en meer tot God:

- ‘This has naturally made me shrink into myself, or rather it has made me think of turning more to God, if it has not actually turned me. It has made me feel that in the Blessed Sacrament is my great consolation.’

Of deze groote geest diep katholiek was geworden? Zoo eindigt hij ook een brief aan Ambrose St. John, waarin hij de bitterheid zijner smart bloot legt, met de bede om een Weesgegroetje.

Zijn Katholieke geloofsgenooten begrepen hem niet. Hij die zoo'n geweldigen invloed had uitgeoefend over de Oxfordsche jeugd, werd ter zijde gelaten - zijne wondere

[p. 86]

gaven, het licht dat uit hem straalde - of met leede oogen aanzien. Men scheen niet te weten wat met hem aan te vangen.

En juist toen voelden de Anglicanen nog meer wat een verlies zij in hem hadden ondergaan. - Van 't begin af werd het als een ramp door hen aanschouwd. In dezelfde aanteekening schrijft Newman:

‘Those very books and labours of mine, which Catholics did not understand, Protestants did.’

Dit had een gevaar, een verleiding kunnen zijn voor een minder hoogen geest, een minder nobelen aard. Newman stelt het eenvoudig vast en gaat voort:

‘Moreover, by a coincidence, things I had written years ago, as a Protestant, and the worth and force of which were not understood by Protestants then, are bearing fruit among Protestants now. Thence some sympathy is showing itself towards me on the part of certain persons, who have deliberately beat me down and buried me for the last ten years.’

Is dit niet het eeuwig spel van de menschelijke wispelturigheid dàt te verwerpen wat men bezit, wat op eigen grond groeit, om naar 't vreemde en onbereikbare te grijpen? De Protestanten zagen het kostbare in van wat de Katholieken verwaarloosden.

Het nageslacht zou alles op zijn rechte plaats herstellen. En ook de groote Paus, die Leo XIII was, omstraalde met luister dengene die een licht was geweest in de Anglicaansche kerk, en die er zooveel had kunnen spreiden over de Moeder-Kerk van alle eeuwen. Door zijn benoeming tot Kardinaal, kwam Newman van onder de wolk die zoo lange jaren over hem had gehangen. Maar hij was oud - 78 jaar - en had nog onverpoosd geleden van het zelfde onverstand, de zelfde tegenkanting.

Mag er dan niet van tragiek gesproken worden in 't leven van dien groote, die, zijn kracht en zijn gaven bewust, nederig, uit Gods hand, het braakliggen van die gaven aanvaardde, wetend dat vruchtbaarheid uit verwordenheid rijpt, dat uit den dood het leven rijst?

7 December 1934.

m.e. belpaire.