Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1934

[p. 396]

Boekbespreking

F.A. Kramer: Das rote Imperium. Verlag Kösel u. Pustet, München. Pr. 4.50 M.

Pas wanneer ge een werk als Das rote Imperium hebt gelezen beseft ge de grenzelooze oppervlakkigheid van de meeste artikelen en boeken over de ontzettende gebeurtenissen en de gruwelijke toestanden in Rusland. F.A. Kramer kent Rusland; maar voor hij, uit eigen ervaring en aanschouwing Rusland kennen leerde, kende hij Westelijk Europa en bestudeerde hij ter plaatse de geweldige omwenteling die door en sedert den oorlog de geesten en de staten had beroerd. Hij streed als soldaat voor zijn land, verbleef in Italië en beleefde er den opkomst en den groei van het Fascisme, verbleef in Frankrijk en Engeland, en toen de periode van het vijfjarenplan ten einde was is hij dwars doorheen Rusland gereisd, 10.000 kilometer afstand, naar Moskou en Leningrad, door den Ural en Westsiberië, door Ukraine en noordelijk Kaukasus, en wanneer hij dan teruggekeerd met een buitengewone rijke maar ontstellende dokumentatie dit boek over het roode Imperum neerschreef, heeft hij er geen literatuur om gemaakt, maar de toestanden, en de feiten laten spreken voor zich zelf. Zoo volgen de korte, spannende hoofdstukken en kapittels op elkaar: Grenze, - Die Fahne auf dem Kreml, - Der Diktator, - Moskau privat, - Die proletarische Legion, - Die Ehe, - Die Frau, - Das rote Kind, - Von der Ikone zum Plakat, enz.

Dit is een boek waarvan ik de lezing allen aanbeveel die Rusland willen kennen zooals het is.

Dr. V.

W. von Schramm: Die roten Tage, Roman aus der Münchener Rätezeit. Verlag Kösel u. Püstet, München. Pr. Leinen 4,50 R.M.

H. von Schramm is in de eerste plaats journalist en tooneelkriticus. Men kan natuurlijk terzelfdertijd een uitstekend romancier zijn. Maar de waarde van Die roten Tage is niet van zuiver litterairen aard: dit boek geeft veeleer een geromanceerde dokumentatie over de gebeurtenissen te München, na het vertrek der regeering naar Bamberg en onder de chaotische heerschappij van het communisme; tot het communisme op zijn beurt met geweld werd ten val gebracht. We zien hier de ontwaarding der oude waarden, het instorten van gezag en moraliteit en een schaamtelooze bandeloosheid, tot de gezonde elementen weer gaan gisten en weer hunne zegevierende kracht hervatten.

Wie het merkwaardige boek van Dr. Fuchs: ‘Wij achter de traliën’ (mogelijks citeer ik den titel niet juist) gelezen heeft vindt hier een illustratie van wat hij schreef over de ontstellende verzakking van de moraliteit na den oorlog, en tevens een beeld van den groei, de heerschappij en de verplettering van de communistische heerschappij in München.

Dr. L.D.S.

Charlotte Ursina: Erasmus. Geschichte einer Liebe. Mit 51 Holzschnitten von R. Wirth. Leinen R.M. 4,20. Verlag Kösel und Püstet.

Pater Lippert S.J. heeft over dit verhaal van de nog jonge schrijfster Charlotte Ursina dezen niet geringen lof geschreven: ‘Wenn Engel auf die Erde kämen als Menschen würden Sie wohl so ähnlich lieben und leiden wie Erasmus und Maria’. Dit liefdeverhaal van den tuinier Erasmus ontwikkelt zich in de milde, romantische sfeer van het poetische Rijnland. Het is een boek van goedheid, verklaarde liefde en warme menschelijkheid. Er is ook leed in dit boek, maar het is gelouterd; er is vooral vreugde om het leven en om de wisselende schoonheid der natuur. Een boek dat we voor onze kath. bibliotheken zeer geschikt achten.

V.

Jozef Muls: Steden. Uitgeverij J. Van Mierlo-Proost, Turnhout.

Deze uitgave kan bezwaarlijk als een herdruk gelden. Parijs, Oud Lier, Brugge, Roeselare, en Antwerpen in het werk van Conscience vielen weg; maar in de plaats daarvan kwamen: Moskou, Oxford, Madrid en Bourges. Zoo is er eenheid gekomen

[p. 397]

in dit werk; en het heeft die atmosfeer behouden die het beste werk van J. Muls kenmerkt. Dit is dwalen om en rond de schoonheid; benaderen en weemoedig scheiden; dit is verliefde mijmering om de dingen. Dit is wellicht het gaafste bundeltje van J. Muls.

Dr. V.

Jo van Ammers-Kuller: Twaalf interessante Vrouwen. Uitg. J.M. Meulenhoff, Amsterdam.

De dertiende interessante vrouw is Jo van Ammers-Kuller zelf. Want nu moge ze nog zoo nijdig worden aangevallen door zekere letterkundigen, zij is onbetwistbaar een nederlandsche romancière van beteekenis. Het succes van haar boeken is nog geen afdoende bewijs voor de kwaliteit van dit werk; maar het is evenmin een argument voor de onbelangrijkheid van haar oeuvre.

J. van Ammers-Kuller heeft haar keuze zoo verscheiden mogelijk gedaan. Ze heeft achtereenvolgens geintervieweerd: de hollandsche concertzangeres Julia Culp, de voormalige engelsche minister van arbeid Margaret Bondfield, de amerikaansche directrice van het schoonheidsinstituut Elizabeth Arden, de sovjetgezante Alexandra Kollontay, de fransche chansonnière Yvette Guilbert de hollandsche vice-presidente van den wereldbond voor Vrouwenkiesrecht Rosa Manus, de duitsche tooneelspeelster Käthe Dorsch, de leidster van het bekende ‘maison de haute couture’ Madeleine Vionnet, de merkwaardige en bewonderenswaardige roodekruisverpleegster Elsa Brändström, de Oostenrijksche professor in de kinderpsychologie Charlotte Bühler, de engelsche predikante Maude Rayden en de duitsche danseres Mary Wigman. Wei is de stijl van J. van Ammers-Küller in dit boek een beetje tam, maar we lazen met belangstelling de verklaringen van de geintervieweerde figuren over hun leven, hun roeping en levensbeschouwing.

Dr. V.

Müller-Ahremberg, Erich.: Sebastian Permoser sucht sein Gedächtnis. Eine geschichte von jungen Leuten unserer Tage. Herder, Freiburg im Breisgau 1933. In Leinen 3.60 M.

Dit aantrekkelijk werk behandelt het lot van een jongen mensch die zonder schuld werkeloos wordt. Sebastiaan Permoser - Wastl geheeten - komt in het gezelschap van twee landloopers van beroep, - Jack, den grappigen Berlijner die over alles weet te praten en over al de banale gebeurtenissen van hun droevig lot den humor van zijn zonnig gemoed laat uitstralen, den eerste type van een ‘Berliner Schnauze’ - en Will, ‘der Willenlose’ die zonder tegenstand de leiding van Jack ondergaat. Hier leert Wastl een zijde van de werkeloosheid kennen: het noodlot der duizenden van vagabonden (Tippelbrüder, Walzbrüder) die Duitschlands straten en banen op- en afloopen.

Een autobestuurder neemt den uitgeputten Wastl mee naar de stad. Maar onderweg gebeurt een vreeselijk ongeluk, dat den dood van den chauffeur veroorzaakt en aan Wastl erge kwetsuren aan het hoofd doet afloopen, waardoor hij spijts de bezorgde hulp van den leider der Universiteitstechniek en zuster Leoba het geheugen niet kan terugvinden.

Hij wordt in het huis der katholieke gezellen ondergebracht. Dit leven der werkelooze gezellen, hun vreugden en hun bekommernissen, hun arbeid en hun ontspanning, hun vriendschap met den goeden Kaplan Sechleitner, alles wordt op de meest levendige en schilderachtigste manier voorgesteld. Hier krijgt de lezer een tweeden kijk op het probleem der werkeloosheid en de poging tot oplossing door de katholieke ‘Gesellenheime’.

Kaplan Sechleitner wordt door den dood van zijn vader eenige erfgenaam van de groote hoeve ‘Die Sechleite’ in de bergen. In plaats van ze te verkoopen begint hij daar met zijn jongens eene grootsche onderneming. Hij maakt van die hoeve een soort werkkamp, waar een dertigtal jonge menschen door gemeenschappelijken arbeid en door gemeenschappelijk leven niet zoo zeer de werkeloosheid als den geest van de werkloosheid, de moedeloosheid, de wanhoop door het princiep van de gemeenschap en door hun onbedorven krachtige jeugd bestrijden en overwinnen. Door een gebeurtenis, die Wastl heftig beïnvloedt, vindt hij zijn geheugen weder.

Wastl, de held van den roman, is de naïeve, gezonde, frissche, jongen landmensch.

[p. 398]

Hij staat gedesorienteerd en radeloos in de groote stad, maar hij vindt zijn wezen weer terug op den buiten, het land, in de bergen, waar hij door zijn gezond ik, dat zich overal weet te helpen, ook hulp aan zijn kameraden kan verleenen. Het is die onstuimige, levendige, moedige geest die de lektuur van dit boek aantrekkelijk maakt. Door al die menschen - landloopers, zusters, geneesheeren, gezellen, geestelijken - waait een wind van optimisme en levensblijheid. Die levensvreugde is de grootste hoedanigheid van het verhaal, de menschen vinden deze vreugde in hun eigen, onbedorven wezen. Het wezen van die jongens is heel eenvoudig - misschien te eenvoudig. Het groote probleem dat ze allemaal dreigt te vernietigen is de werkeloosheid en tegen die strijden ze met al hun krachten. Maar buiten dit probleem bestaat er geen ander, en hoeveel bewegen er nochtans de gemoederen van jonge menschen in den ouderdom van 16 tot 20 jaar! De gestalte van Wastl, den held van den roman, komt niet genoeg op het voorplan, hij is een jongen onder de anderen, en met uitzondering van de complicatie door auto-ongeval en verlies van het geheugen, zijn de andere personen - gezellen en Kaplan Sechleitner - helden en hoofdpersonen van het verhaal zoo goed als Wastl. Dit auto-ongeval en dit verlies van geheugen zijn feitelijk overbodig, omdat ze slechts het uiterlijk leven van Wastl aanraken en niet den minsten invloed op de ontwikkeling van zijn karakter en zijn inwendig wezen uitoefenen. Die gebeurtenissen blijven bijna geheel buiten het kader van Wastl's leven, ook het verloop van zijn uitwendig leven wordt weinig beïnvloedt. De schrijver zou die onnoodige gebeurtenissen met hun gevolgen, Wastls verblijf in de kliniek, beter uitgeschakeld hebben en in hun plaats misschien meer nadruk op het schilderen van de werkeloozen op de groote banen gelegd hebben. De titel, die op uiterlijke gebeurtenissen steunt, geeft den echten inhoud niet weer en klinkt daarenboven te veel naar Amerikaansche reklame en dedectievensensatie.

Gelukkig is de echte inhoud, het leven van de doppers op de groote baan, in het ‘gesellenheim’ en in het werkkamp het waardevolle in den roman. De schrijver ontleent geen karakters, maar hij beschrijft, hij schildert het jeugdige leven op alle gebieden en hij schildert het werkelijk goed. Het zijn groote levendige tafereelen die voorbijschuiven in een goed aan den inhoud aangepaste taal. Levendige dialogen, sappige Beiersch en Berlijnsch dialect (af en toe wel een beetje te veel dialect- en bandietenwoorden), en schoone nieuwe formaties of kleurige uitdrukkingen.

De krachtige nieuwgesmede taal, de juistheid en de levendigheid van het tafereel, de zonnige, levensblijde geest die heel het werk doorstraalt zijn de groote eigenschappen die tegen de nadeelen, het gemis aan karakterontleding, het gebrek aan problemas buiten dat van de werkeloosheid, de overbodigheid van een aantal gebeurtenissen, wel op wegen.

Ludwig Drees.

Cannan (Joanna): ‘Ithuriel's hour’; 288 bldz. Ingen. M. 1,80. B. Tauchnitz, Leipzig.

Deze schrijfster heeft op het oogenblik al een 10tal romans op haar actief doch ze verkiest zelf dit werk tusschen het beste wat ze geschreven heeft en ook de Book Society heeft het uitverkozen als een van zijn boeken voor de maand Oct. in 1931. Het boek is zoowel een avonturen-verhaal als een psychologische studie. Het gaat hier om een expeditie die de eerste bestijging waagt van een onbereikt punt in 't Himalaya gebergte en de wrijving die ontstaat tusschen den inrichter van den tocht en den leider van de bestijging, een wrijving die nog verscherpt wordt door de verhoudingen van een der mannen met een der vrouwen. Goed geteekend is vooral de egoïst Sir Clement Vyse die zoo wel een dapper als een zelfzuchtig man is en die zich met een bewonderenswaardigen moed door alle wederwaardigheden heenslaat. De andere karakters in het verhaal zijn scherp tegenover elkaar gesteld en de weergave zelf van de bestijging is zoo spannend mogelijk geschreven. De strijd van den mensch met de natuur en de tegenstrijdigheid tusschen de menschen onderling maken dit boekje tot een klein meesterwerkje zoowel van verhaalkunst als van zielkundig doorzicht.

Dr. Raph. Kreemers.