Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1933

[p. 724]

Kantteekeningen

Gave en doem.

De heer Van Cauwelaert heeft mij goed bij mijnen kraag gehad in zijn stukje ‘Doem of gave’, rubriek Kantteekeningen, D.W. en B. Juli-Aug. '33. Ik voel mij eenigszins zooals die menschen, met wie men zich in gezelschap altijd moet bezig houden en die daarom altijd gaarne (vriendschappelijk) geplaagd worden. Als men slechts eens per maand iets mag schrijven, en ik moet dan nog altijd anderen citeeren, schrijft men zijn arme waarheidjes graag in een pikanten vorm, om opgemerkt te worden. Schrijven zonder ooit een reactie te hooren, schrijven en onopgemerkt blijven, is al zoo triestig als tooneel spelen voor een leege zaal. Ik ben er in geslaagd de aandacht van den heer Van Cauwelaert op een bizondere manier gaande te maken en ik stel dat niet zonder een lichte ijdelheid vast. Honni soit...

Voor den heer V.C., die een benijdenswaardige schrijversreputatie op te houden heeft, staat de zaak anders. Hij verdedigt het gezond verstand. Noch zijn gedachten, noch den vorm waarin hij ze uitdrukt, moet hij pikant zoeken te maken. Integendeel, een gematigd en bezonken oordeel versterkt slechts het vertrouwen dat men in zijn beoordeelingen als criticus terecht stelt.

Te dezen titel zal hij dan ook wel begrijpen, dat ik de gunstige gelegenheid die hij mij geboden heeft nog eens waarneem en, met de mij passende bescheidenheid nochtans, een oogenblik doe alsof er nog iets te zeggen ware.

De ondervinding bewijst, en ik heb het over het hoofd gezien, dat er zeer begaafde schrijvers zijn, die nochtans weinig behoefte hebben om hun persoonlijk en intiemste leven te projecteeren in hun werk. B. v. José Maria de Heredia. Andere schrijvers brengen een zoo beperkt oeuvre voort dat zij blijkbaar niet veel te lijden hebben onder hun uitingsdrift. Na een of meer jeugdwerken leven zij nog veertig à vijftig jaren in gelukkigen echt, zonder zich verder als kunstenaar te uiten. Bij hen kan zeker gelukkiglijk niet van doem doch alleen van gave sprake zijn.

Doch er zijn ook vele schrijvers die van de uitingsdrift eenigszins bezeten zijn en die geen griep kunnen doormaken zonder een choleraepidemie te beschrijven. Dat deze menschen van hunne eigenaardige passie vaak te lijden hebben, heeft niets verwonderlijks. Beteekent dit dat zij geen besef hebben van hun gave en deze slechts dragen als een doem? De geschiedenis der letteren bewijst dat zij vaak trotscher, zelfbewuster, soms hoovaardiger waren dan vele anderen, maar dat zij ook vaak neerslachtigheden kenden, waarin zij die gave droegen als een doem. Want het is niet doem of gave, maar soms gave en doem.

Dat de eigenaardige behoefte dezer laatste kategorie aan zelfuitdrukking door het geschreven en gepubliceerde woord van pathologischen aard zou kunnen zijn, is misschien toch geen gewaagde bewering van mijnentwege geweest. Zou de reputatie die de kunstenaar zich in den loop der eeuwen gemaakt heeft nl. een soms geestelijk-, soms nerveus-onevenwichtig mensch te zijn, wel geheel onverdiend zijn? Zou de overgevoeligheid die hem kenmerkt wel zoo heel

[p. 725]

normaal zijn? Zou wel eenige geschiedenis der politiek, der wetenschap of der nijverheid zooveel namen vermelden van onevenwichtige zielen als de geschiedenis der kunst? Zoo groot en subliem als de werken zijn die zij hebben voortgebracht, zoo deerniswaardig en niet om te benijden waren vaak de voortbrengers en de omstandigheden van voortbrengst.

De kunstenaars hebben niet veel te verliezen bij het afleggen van misplaatste pretentie omtrent hunne gelijkenis met den Schepper en den waren aard hunner begaafdheid. Johan Sebastiaan Bach, Johannes Suter en Jan Van Eyck die hunne meesterwerken op bestelling maakten, beriepen en betrouwden zich op hunne stielkennis en praatten niet verheven over den Schepper. En El Greco, Villon, Verlaine wisten dat hun werk ontstond uit de onverklaarbare opflakkeringen van een zieke, schuldige of meelijdenswaardige ziel.

Pertinax.

Een slotwoord.

G. Walschap heeft gelijk: het is niet gave of doem; het is soms gave en doem. En ik ben er evenzeer van overtuigd als hij dat de eigenaardige behoefte van zekere schrijvers aan zelfuitdrukking door het geschreven en gepubliceerde woord van pathologischen aard zou kunnen zijn. Ik zou integendeel zeggen dat deze behoefte bij sommigen onbetwistbaar van pathologischen aard is. Mijn bezwaar ging en gaat alleen tegen de veralgemeening. Er is m.i. geen reden of aanleiding om de uitzondering als regel te beschouwen. Maar hier rijst de vraag wat G. Walschap en wat ik zelf als pathologisch beschouwen. Ik heb enkele jaren geleden gezeteld in een geding voor het Antwerpsch Assisenhof, waarin de bekende Brusselsche professor Dr. Heger-Gilbert als deskundige werd gehoord. Volgens deze deskundige was de betichte verantwoordelijk voor zijn daden, alhoewel hij nochtans niet als heelemaal normaal diende beschouwd te worden. Toen de Voorzitter, Raadsheer de Lichtervelde den deskundige verzocht zijn gedacht nader te verklaren en te zeggen wat hij door ‘normaal’ verstond, en of er volgens hem vele normale menschen waren, toen zette de deskundige een gezicht van: hoe kun je me nu zulke onnoozele vraag stellen en antwoordde: Il est évident, monsieur le Président, que l'homme normal, c'est l'exception.

Ik geef gaarne toe dat van uit het stanpunt van prof. Heger-Gilbert, G. Walschap gelijk moet halen. Maar dat is de kwestie...

En ten slotte nog dit: Bach en Suter en Van Eyck maakten inderdaad een groot deel van hun werk op bestelling; en ze beriepen zich in de eerste plaats op hun vakmanschap. Zij kenden inderdaad hun vak; en dat is een eerste verschil tusschen hen en vele kunstenaars van dezen tijd. Maar bovendien en vooral: zij gebruikten zeer eenvoudige woorden om groote dingen te zeggen; wij doen precies het omgekeerde. Dat is een tweede verschil. Kunstenaars als Bach, Suter en Van Eyck wisten zeer goed dat hun werk niet alleen getuigde van vakkennis, - die ge leeren kunt op school - maar tevens van iets anders, dat geen enkele leermeester, geen enkele Akademie ter wereld leeren kan. En dit andere is juist: de gave. Over deze gave spraken ze niet in dikke woorden, - hun werk was hun belijdenis - maar ze dankten er om in hun hart den Meester die ze hun schonk. En zoo moeten ook wij doen.

A.v.C.