Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1931

[p. 730]

Stijn Streuvels

GEACHTE REDACTIE,

Om bij deze gelegenheid voor Streuvels te getuigen heb ik maar één bezwaar: In vooroorlogsche recensies mocht ik zoo dikwijls voor hem mijn bewondering uiten dat ik vrees niet enkel te herhalen wat ik reeds heb gezegd, maar nog eens weer te zeggen wat ik reeds heb herhaald.

Maar uw oproep kan ik toch moeilijk weerstaan, te minder daar onder en na dien oorlog Streuvels ons nog zooveel schonk, dat door niemand die de taal en de kunst van zijn volk bemint, mag worden voorbijgezien.

Er is ook nog dit: Is iemand de zestig toe, dan komt het er voor hemzelf en voor ons op aan, te zien wat zijn leven, dat nu zeker niet veel kenteringen meer brengen zal, te beduiden heeft.

Streuvels kan gerust wezen. Weinigen in de beide Nederlanden hebben hun leven zoo goed besteed. Zijn heele bestaan heeft hij gemaakt tot een onvergankelijke weldaad voor den Nederlandschen stam. Hij bracht over Vlaanderen de vette prozajaren; niet zeven, maar vijfmaal zeven reeds, en dat kunnen er best zeven maal zeven worden. En op den zegen van deze vruchtbaarheid zal niet één geslacht als in Egypte, maar zullen ontelbare Vlaamsche en Dietsche geslachten blijven teren.

Zooals ik hem daar nu zie staan vóór mij, oud wordend naar de jaren, maar niet naar 't gestel, is hij nog steeds wat hij was van zijn eerste optreden af: de sterke Streuvels. Van meet af aan bleek hij zichzelf, en hij is 't gebleven. Weinigen ooit evolueerden in zoo geringe mate als hij, naar den drang der omstandigheden. Wel is er een duidelijke groei. Wie niet groeit, wordt niet groot. Maar Streuvels groeide misschien zooveel per eliminatie als per assimilatie. Hij verscheen in de oerkracht der jeugd, wild, onstuimig, onbeteugeld. Straks, naarmate zijn geweldige leeslust zich uitzette, en ook bij Scandinaven en Russen belandde, bracht hij vandaar wel wat veel somberheid mee. Maar de jaren rijpten, in volle volwassenheid bloeide milde zachtheid uit Streuvels' mannelijken ernst en wilskrachtige

[p. 731]

tucht. De platonische ontwikkeling van het algemeen-menschelijke beheerscht harmonievol dezen kunstenaar en deze kunst.

Hijzelf, veel meer wijsgeer en veel beredeneerder estheet dan hij doorgaans staat geboekt, heeft gezegd: ‘Onze kunst is het verbeelden van ons eigen innige voelen’. En al zijn werk is een bewonderenswaardige illustratie van de beschouwingen die hij in ‘Stille Avonden’ rondom zijn definitie heeft gegeven.

Dat verbeelden van Streuvels' innige voelen, de natuur gezien door een temperament, sterk en onverwoestbaar gezond als het zijne, dat heeft geschapen een kunst, die heeten moet de weelderigste romantiek der Vlaamsche werkelijkheden. Romantiek met den vollen nadruk op de kracht van het innig-persoonlijke.

Maar in en vóór alles trouw aan de Vlaamsche natuur. Dat was zoo vanzelfsprekend in Streuvels omdat het Vlaamsche instinct in hem is geworden het Vlaamsche genie, ongeveer op dezelfde wijze zooals het dit werd in het meest Vlaamsche werk van Breughel en Rubens.

De kunst van Streuvels is de beeldende verwoording van al wat hij voelt bij 't bespieden rondom zich van het goddelijk spel van elken dag. Dat is hem een Gods-openbaring, en met de vroomheid van een apostel heeft hij die verkondigd: en het werd steeds meer en steeds luider de boodschap van den epischen vizionnair der Vlaamsche landschappen - aarde, lucht en ziel -, de boodschap van den kosmischen Vlaamschen geest, de boodschap van de Vlaamsche natuurmystiek, in vol orkest uitgezonden op de vier winden door dezen gekerstenden Pan. Eén dreunende seizoenenzang, gedragen op 't gedaver van een rythme, dat borrelt en bruischt uit het steeds aanwezig besef der eeuwigheid achter den tijd.

Ook hier alweer is eeuwigheidsbesef de bronader der kunst, de vonk van 't geen ik noemen zou Streuvels' apocalyptische bezieling. Men klaagde over te kort aan menschen, aan doorpeilde en doorvorschte menschelijkheid in Streuvels' landschappen. Wat wil men dan? Ziehier, in de literatuur een eenig lyrisme van volgehouden beschrijfkunst, juist wijl de mensch overal aanwezig is: Streuvels zelf, het begenadigde schepsel onderdomplend in Gods schepping, en telkens weer opduikend met de glanzen van schoonheid door den Schepper in en om alles gespreid. Er was angst bij vooreerst, de huiver voor de raadsels dier golven van licht en duister, die hij meende het noodlot te zijn. Maar al doende leert men, ook het genie: deze bader

[p. 732]

en zwemmer in de schoonheden der eeuwigdurende Genesis leerde zijn vak: en het werd een arbeiden in rustig vertrouwen op een goede voorzienigheid: ook ditmaal steeg het fiat lux van 't begin door velerlei tragiek tot den psalmischen jubel: Laudate omnia opera Domini Domino.

Door velerlei tragiek. - Daartoe had toch ook deze lyricus zijn ziel te vermenigvuldigen in velerlei menschen. Het is een feit dat in het paradijs van Streuvels' kunst die menschen nog veel paradijsisch hebben in en aan zich. Dat is wat men thans heeten zou de atmospherische wet van Streuvels' werkwijze. Een hoofdelement in de ziel van 't Vlaamsche landschap is de onschuld. En de kern van de Streuveliaansche tragiek is juist het spel van enkele groote, elementaire driften rondom die onschuld. Psychologische verwikkelingen zijn daarom niet uitgesloten. Maar liefst niet de raadsels van 't abnormale en het pathologische. Dat zijn voor den gezonden Streuvels produkten der grootstad. En hier staan Streuvels' opvattingen lijnrecht tegenover die der scheppers van ‘grootstadliteratuur’.

Vandaag wil of kan ik daarop niet ingaan. Deze feestgroet is geen studie. Maar dit alvast nu: Het zou toch wel kunnen geschieden, niewaar, dat op een mooien dag, echt op een dag van schoonheid, de menschen zullen beseffen dat de grootstad niet is wat ze hebben moeten, dat de grootstad is een zonde tegen de menschelijke natuur, en dat de stakkers, willen ze hun bestemming vervullen, hun hoogste bestemming, naar lichaam en ziel, er weer uit moeten.

Maar de grootstad is toch het onafwendbaar produkt der sociale evolutie en de omzetting in practijk van alles wat de wetenschap brengt op 't gebied van handel, nijverheid, verkeer en gezelligheid. Mij goed, hoor! Maar als de menschen, onder al hun wetenschap en al hun sociologie, ontaarden en verworden, dan zal de wetenschap, die immers heel ernstig is, en dan zal de sociologie, die het immers heel ernstig meent, het eens of morgen gooien over een anderen boeg. En daar trekken de boetprocessies der honderdduizenden hun wolkenkrabbers uit om weer naar den bodem terug te keeren!

Waar de moderne levensinrichting de hygiene van lichaam en ziel versmaade, kon, als gevolg, niet uitblijven een erbarmelijke ontaarding der kunst. Vooral ethisch; maar daarover straks nog een woord. Hier wil ik het hebben over die zeer speciale koorts in de grootstadkunst: de ziekelijke zucht naar steeds nieuwere modes. inderdaad, de kunstvormen, in zooverre ze grillen der mode zijn, komen allemaal

[p. 733]

uit de grootstad. Telkens klinkt daar de boodschap ‘Spoed u, dichters, de poëzie houdt geen gelijken tred met het leven alhier!’ - Er zijn ernstige gevallen in de geschiedenis, waarbij die boodschap deugdelijke hervorming bracht, en verrijzenis uit verstarring. Maar er zijn er veel meer, waarbij de boodschap niets anders bleek te zijn dan een neurasthenische gril. En tegen die ziekelijkheden heeft zich altijd te weer gesteld, de poëzie die zich voedt met natuur. Aldus de kunst van Streuvels: een burcht van gezondheid en vreugde, van waaruit opklinkt die andere boodschap: Het menschenleven is goed en schoon, als men het maar laat gedijen in open, gezonde lucht. Vandaar dan ook de ethiek van zijn kunst, die luidt, eenvoudig en grootsch: onverbreekbare gemeenschap met het goede, trouwe, Roomsche, Vlaamsche volk. En zou dat uitsluiten dat de kunstenaar in voeling blijft met de groote beschaving, met de worstelingen der menschelijke gedachte, die steeds dringt naar hooger en dieper? Kom, tot zulke voorstellingen is uitgerust, niet de bloed- en futlooze zenuwpatient uit paleizen en achterbuurten, maar hij die zijn krachten haalt, daar alleen waar ze te vinden zijn.

Zoo scheelt het dan ook niet veel of Streuvels' werk mag heeten de literaire encyclopedie van ons land en ons volk. Meet dat werk niet met de schoolsche maten van letterkundige genres, van novellen of romans. Daar hebt ge de drama's van ‘De Vlaschaard’ en ‘Langs de Wegen’, de pastorales van ‘Minnehandel’ en ‘Open Lucht’, de meditaties van ‘Stille Avonden’, de abele spelen van ‘Najaar’ en van ‘Doodendans’, de lichtende hymnen van ‘Zonnetij’ en ‘Zonneland’, de idylles van ‘Horieneke’ en van ‘Prutske’, 't mysterie van Jantjee Verdure, de evangelische heiligheid van 't Kerstekind, de middeleeuwsche van Genoveva, en de hedendaagsche van Alma. Maar de zonde is er niet, klaagde alweer een stem uit de grootstad. - Jawel, de zonde is er, maar ze heerscht er niet, al zoo min in Streuvels' werk als in 't Vlaamsche leven. Ze loert en ze loenscht in ‘Dorpslucht’ en in ‘De Teleurgang’. Maar boven alles triomfeert ‘het glorierijke Licht’.

Dat is 't geheim der vastheid van den sterken Streuvels, die steeds zichzelf bleef in 't geharrewar van de scholen, en die rustig zijn hooge gangen gaat, ook in deze dagen van duizel-dynamiek en snelheidsmanie.

Traditietrouw is hem een deugd. Geen die guller dan Streuvels over de ouderen schreef, over Conscience, Snieders, Vrouwe Courtmans.

[p. 734]

Hij blijft wat hij was ook in zijn stijl. Omslachtig, jawel, Streuvels' proza is ongeveer als Vondels' vers. In beide polst en bloost het warme bloed, in beide deint en hijgt het groote rythme, dat de werkelijkheden doorzindert met mysterie; in beide bloeit en schittert de soliede en teedere pracht der groote vizioenen, - die der theologie bij Vondel, die der Vlaamsche natuur bij Streuvels: maar beider stijl weerkaatst de glanzing van dezelfde Godheid, en van dezelfde geloovige menschenziel. In beider taal schittert de waarheid van Henriette Roland's vers:

De ziel geeft gestalte en kleur
Aan ieder uiterlijk verschijnen.

Het huidig geslacht leest Streuvels minder dan de vorige. Mogelijk, maar des te erger voor 't huidig geslacht. De 18^e eeuw, de ‘wijze’, las ook Vondel niet. Zijn ‘Lucifer’ werd in die heele eeuw geen enkele maal herdrukt.

Laat ze maar betijen, Stijn Streuvels. Gij blijft wat ge zijt nu reeds dertig jaar lang: Uit Vlaamsche kracht de Majesteit van het Dietsche woord over de beide Nederlanden.

Broechem 17 September 1931.

Jul Persijn.