Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1931

[p. 662]

Bloy en Péguy⁽¹⁾
door Léopold Levaux.

... Het is leerzaam Bloy en Péguy, die twee mannen van het absolute met elkaar te vergelijken.

In ‘La Pensée de Charles Péguy’⁽²⁾ 'n jong en ernstig boek, streng en vol vuur en wiens logische hoofdlijnen verloren loopen in het struweel van bijkomstigheden, kan men, omtrent den voorvechter der Cahiers het volgende lezen:

‘Sous sa polémique même, nulle violence pour la violence, nul grossissement, nulle insinuation, nulle offense biaisée; nul trait pour faire mal à l'adversaire. La plus dure riposte est la plus exacte d'intention. Il n'ajoute pas à la colère en lui de la vérité ou de la justice. Héritier de l'esprit grec, pour qui l'ignorant seul est ennemi, il ne frappe que pour témoigner, et ne frappe qu'à coups d'idées. Tout autre procédé lui semble grossier, fût-il d'un coeur généreux et d'une pensée droite. Il disait un jour à Stanislas Fumet de Barbey d'Aurevilly et des écrivains farouches de sa tradition: ‘J'ai l'impression que ce sont des pornographes⁽³⁾, sans ressentir l'injustice du mot, tant il lui était difficile de comprendre qu'un esprit pur prit une grosse voix.’

Het is duidelijk dat ‘les écrivains farouches’ uit de school van Barbey, op de eerste plaats Bloy op het oog heeft. Grieksch was deze inderdaad heelemaal niet, (of men zou moeten denken aan Aristophanes) niet alleen omdat hij van het grieksch zoo goed als niets kende, maar vooral omdat hij een heiligen afschrik had van den Helleenschen geest, hij mocht dan zijn van Athene of van Byzantium, oud en heidensch of christelijk en van het Romeinsch Keizerrijk in verval. Niets is b.v. minder grieksch dan dit voornaam gezegde van hem: ‘Le propre de l'Art, c'est de façonner des Dieux’⁽⁴⁾. Als Bloy ‘tot een wiskundige’ sprak over den ‘Gulden beker’ van het

(1) Uit een te verschijnen boek: Léon Bloy.

(2) Door Emmanuel Mounier. Marcel Péguy en Georges Izard, Plon. Roseau d'Or. Paris 1931, blz. 70.

(3) Souvenirs. Le Mail, Orléans, Lente 1929, blz. 62.

(4) La Femme Pauvre.

[p. 663]

humanisme, als iemand die er al de verlokkende geneugten van geproefd had, drukte hij zich uit in 't latijn. Juvenalis was zijn echte meester uit de Oudheid. Van dien ouden hekeldichter heeft hij honderden verzen van buiten gekend, en dikwijls - zoo heeft hij zelf me verteld - op zijn afmattende tochten-te-voet door Parijs als hij op zoek was naar het dagelijksch brood (de trams waren nog ver te zoeken, en aan de omnibus kon hij zelfs niet denken), zei hij ze bij zich zelf op, om er den moed in te houden.

Wat Péguy betreft, ‘sa philosophie vivait autour de lui en un système d'amitiés et d'inimitiés où les concepts masquaient des hommes, des enthousiasmes et des brouilles’ terwijl dit bij Bloy juist omgekeerd was: want hier waren het de menschen, die - in die beteekenis - de begrippen maskeerden! Vandaar de strijdigheid van hun polemische procedees, al was dan ook bij beiden de toon essentieel episch, want beiden beminden den ‘sens militaire’ tot vereerens toe. Maritain heeft een uitleg gegeven van de ethico-metaphysische doenwijze die Bloy noodzakelijk moest toepassen tegenover alwie hij aanklaagde: ‘Bloy, zoo zegt hij, ‘était dans une impuissance native de voir et de juger en eux-mêmes les individus et les circonstances particulières. Il ne les discernait pas. De là, pour qui en considère les points d'application immédiate, l'outrance démesurée de ses violences. Elles visaient autre chose en réalité.

Dans ces violences je vois tout d'abord l'effet d'une sorte d'abstraction très spéciale, non pas philosophique certes, mais artistique ou, si l'on veut, de typification: tout évènement, tout geste, tout individu donné hic et nunc était instantanément transposé, arraché des contingences; des conditions concrètes de l'ambiance humaine l'expliquent et le rendent plausible, et transformé, sous le regard de ce terrible visionnaire, en un pur symbole de quelque dévorante réalité spirituelle’⁽⁵⁾.

Daarenboven waren de aktie-standpunten zelf, van die twee typische mannen lijnrecht tegenover elkaar. Bloy was, menschelijkerwijze, het pessimisme zelf: ‘Désespoir philosophique, espoir théologique’ was zijn formuul (Mon Journal, blz. 261); terwijl, langen tijd toch, Péguy het meest menschelijk optimisme was en, het moet gezegd, het meest edelmoedige ook, en het diepst treffende. Slechts

(5) Quelques pages sur Léon Bloy, blz. 14. Cahiers de la Quinzaine 10^e van de 18^e reeks, 1927.

[p. 664]

op het eind, toen hij voor goed was vast genomen door den Geest die niet van deze wereld is, liet hij alle aardsche hoop varen, en kende hij de heilzame verbranding van dien laatsten afstand. ‘Je m'abandonne. Je ne tiens plus à rien. La gloire qui m'intéressait il y a deux ans, je m'en fous. Je m'abandonne’⁽⁶⁾.

Péguy is essentieel een meelevende: ‘citoyen communiant dans la cité, chrétien communiant dans la paroisse, il ignorait jusqu'au désir de se séparer’⁽⁷⁾. De vreugde die hij gevoelt is ‘une joie de rite et de communauté, une joie de paroisse’⁽⁸⁾. Terwijl Bloy uit zijn wezen zelf, een ‘eenzame’ is, een afgezonderde, een aan-de-kant-gezette, een segregatus bij verordening. Zijn parochie, is de universeele gemeenschap der Heiligen. Zijn hergroepeering, de Eeuwigheid. Zijn vreugde, de Hemel zelf, het eindelooze van aanschijn tot aanschijn der Gelukzaligheid. Péguy - in een zeer specialen zin - is meer kerkelijk, en Bloy meer theologaal. Péguy is paroissien ‘de Saint-Aignau’ en Bloy ‘citoyen de l'Infini’.

Waar ze samenkomen en naast elkaar gaan - eenigszins ten minste - dat is in ‘de mystiek’, in wat Péguy noemde ‘la mystique’ in tegenstelling met ‘la politique’. ‘Une mystique, ce n'est pas... cette tourmente intérieure et passionnée qu'ont décrite certains critiques du romantisme et qui emporte sans contrôle l'âme qui croit la posséder. C'est une lumière qui excite la ferveur, mais écarte la confusion⁽⁹⁾. C'est un centre de rassemblement des forces vives d'une âme et par là elle exclut la dissolution de l'activité dans une vaine recherche de la gratuité pure.’⁽¹⁰⁾. Neen waarlijk, niets is minder kosteloos dan Bloy en dan Péguy. ‘Je mets mon coeur dans tout ce que j'écris’⁽¹¹⁾ heeft Bloy gezegd, en Péguy kon dat eveneens zeggen. Beiden zijn getuigen, ‘jusqu'au gibet, jusqu'à la torture’ van iets of liever van Iemand die oneindig veel grooter is dan zij en die juist Hij is, die is. Zij zijn, in den grond, mannen van vurig leven, en schrijvers van geestelijke en rechtstreeksche aktie, bijgevolg, inderdaad mystiekers, in dezen zin dat, boven al het zichtbare dat hen somtijds zoo sterk schijnt bezig te houden, ze heel en al vastgehecht blijven aan het Mysterie, aan deze innerlijkste en

(6) Lettres et entretiens, XVIII, I, bladz. 159.

(7) La pensée de Charles Péguy, blz. 7.

(8) Idem., blz. 398.

(9) Ik onderlijn.

(10) La Pensée de Charles Péguy, blz. 105, 106.

(11) Le Mendiant Ingrat, 16 Februari 1894.

[p. 665]

subliemste bestaansreden, van den mensch en van de wereld, aan ‘dàt, zonder hetwelk al het overige ons onbegrijpelijk schijnt’ zooals Jacques Rivière zei⁽¹²⁾. Maar daar ook houdt de overeenkomst op.

‘Le texte religieux essentiel de Péguy, Eve, et la suite des trois mystères: Mystère de la Charité de Jeanne d'Arc, Le Porche du mystère de la deuxième vertu. Mystère des saints Innocents, nous donne une expérience religieuse... qui reste commune, celle d'un chrétien ‘qui connaît son catéchisme’⁽¹³⁾.

Dat is heelemaal niet het geval met Bloy.

Door ‘verdieping’ komt Péguy ten slotte tot het Geloof (nochtans nooit, dit dient aangestipt, tot de pure en eenvoudige volheid der beoefening.) Voorzeker, op zijn tocht naar boven, vindt Péguy wonderen van litteratuur. Het gaat er niet om, in een simpelen catechumeen om te vormen dezen superieuren schrijver, die dikwijls overloopt van de schoonste katholieke helderheden. Bloy daarentegen, vliegt op, uit de gewoonlijke positie van den kristen, door Péguy gezocht en daarna ook ingenomen, naar de dramatische hoogten van de wereld der gedoopte ziel, waar de complementaire drama's van de Verlossing worden af gespeeld. Hierin is het eindpunt van den eene, het uitvliegingspunt van den andere. Hun posities vallen in de geestelijke ruimte enkel samen aan hun uiteinde.

Daarmee moet worden rekening gehouden als men - zooals ik eenigszins getracht heb te doen - Bloy door Péguy wil belichten. En eveneens is dat noodig als men Péguy door Bloy wil verklaren⁽¹⁴⁾.

(12) A la trace de Dieu, blz. 44.

(13) La Pensée de Charles Péguy, blz. 413.

(14) Men zal het wellicht interessant vinden, de meening te kennen van Bloy over den stijl van Péguy.
Eens dat hij was gaan snuffelen op den zolder van het paviljoen der rue André Theuriet, waar zooals ik gezegd heb, Péguy gewoond had, kwam hij naar beneden met een heel bestoven voluum dat hij me liet zien. Ik meen me te herinneren dat het Le Mystère de la Charité de Jeanne d'Arc was, in elk geval een Péguy.
- ‘Hebt ge 't gelezen?’ vroeg ik hem.
- ‘Dat is niet te lezen’ antwoordde hij. 't Is onverdraaglijke kletspraat!’...
Péguy begreep Bloy niet, moest niets van hem hebben. Bloy begreep Péguy niet, moest evenmin iets van hem hebben, en ook niet van Claudel, dien hij trouwens nauwelijks kende. Wat dat bewijst? Niets tegen de essentieele waarde van Bloy en van Péguy, maar dat de onderteekenaar van de Correspondance avec Jacques Rivière, meer kritische bekwaamheid bezit - met niet minder kracht van temperament - dan de twee andere van die drie grootste figuren van de katholieke Hernieuwing der Fransche letteren.
Langs dien kant is Claudel veel dichter dan Bloy en dan Péguy bij het weinig talrijk geslacht der groote scheppers, bij wie de scheppende macht en reflexe en kritische kracht tegen elkaar opwegen en elkaar in evenwicht houden, zooals in een Goethe of een Vind.