Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1930

[p. 627]

Vlaamsche Letteren
door Aug. Van Cauwelaen

G. Walschap: Volk. - Het Kompas, Mechelen. J. Simons: De Laatste Flesch. - De Standaard. Herwin Eeckel: 't Onzent in 't Westland. - id.

Het gave en grootere prozawerk dat door den nieuwen geest leven en gestalte ontvangen zou, is niet gekomen op het oogenblik dat het werd opgeroepen, noch op de plaats waar het geprofeteerd werd. Die beweerden het te geven, gaven het niet. Het kon bezwaarlijk anders; het was vooral een kwestie van geduld en groei. En het is gegroeid waar het niet verwacht werd, - zooals Komen en Gaan, van M. Roelants, - of tegen alle theorie en manifesten in, zooals bij Gerard Walschap.

Toen Walschap de laatste hoofdstukken van zijn ‘Waldo’ schreef, heeft zijn jonge onstuimigheid en zijn moedige maar toen wat roekelooze strijdvaardigheid voor de eer en het ideaal van het jonge geslacht, zijn in krachtige vaart begonnen verhaal in stukken en scherven doen springen. Maar op het oogenblik dat zekere recensenten juist deze onmiskenbare vergissing prezen als een merkwaardig stuk literatuur, was Walschap zelf reeds tot de bewuste overtuiging gekomen dat hij had gezocht - althans wat de middelen betrof - waar het niet verloren lag. Een mensch heeft niet veel tijd noodig om tot bezinning te komen. Een schrijver kan 's morgens ontwaken met het bewustzijn dat een ander leven voor hem aanvangt. En met dit nieuwe besef heeft Walschap toen een paar hoofdstukken geschreven van zijn Wandelende Jood en eenige maanden later ‘Adelaïde’ en de eerste schetsen van zijn ‘Volk’. Wat Adelaïde beteekent in de evolutie onzer vlaamsche letteren heeft Marnix Gijsen in dit tijdschrift gezegd; de dichter Roel Houwinck heeft niet geaarzeld in de Gulden Winckel dit boek te prijzen als een klein meesterstuk. Maar hier ligt nu de bundel ‘Volk’ voor me. Dit werk is anders dan Adelaïde, maar het is even sterk. Adelaïde geeft een menschenleven in honderd vijftig bladzijden. In ‘Volk’ ligt elk leven in dertig-veertig bladzijden samengegrepen. Maar ge weet er

[p. 628]

alles van. Walschap verhaalt hier het leven van schijnbaar vier heel gewone menschen uit het volk. Maar tusschen geboorte en dood ligt het drama van een menschenlot dat in Gods handen rust. Ze hebben allemaal iets van de ander en toch zijn ze allemaal verschillend. Adelaïde heeft Walschap geschreven met drift en kracht en een klare onverbiddelijkheid. Maar deze novellen van zijn ‘Volk’ heeft hij geschreven met de krop in zijn keel. Het is een andere geest dan in Adelaïde en een ander woord. In de taal van Adelaïde kan Walschap den tocht van Ahasverus of de tragedie van Vlaanderen of een sprookje voor kinderen schrijven, maar in de taal van dit ‘Volk’ schrijft ge over menschen van uw bloed. Dit is de taal van het volk, zijn volk; en die taal is een wonder dat nog geen enkele slimmerik heeft nagedaan. De zinnen en wendingen en spreuken door het volk gebruikt, zijn geladen van ervaring en levenswijsheid. Zij zijn het resultaat van de ervaring van geslachten, in hun worsteling tegen de natuur en het menschelijk lot, tegen weer en onweer, tegen ongeval en ziekte en het diepere leed dat de eene mensch den ander toebrengt. De taal van een volk bergt een kristalisatie van eeuwen. Daar liggen ook ruw erts en sintels in de volkspraak; ge moet kunnen grijpen in die taal waar het goud zit. Dat heeft Walschap gedaan. En hij heeft dat kunnen doen omdat hij zijn menschen van binnen bezag. En omdat hij zijn menschen aldus heeft gezien, en omdat hij zich één met hen voelde, is er in zijn werk die heel bizondere humor, die een vorm van liefde is. Het is niet de superieure humor van den literator, zooals bij Teirlinck; het is ook niet de goedkoope humor van den folklorist, die in Vlaanderen niets heeft ontdekt dan wat oude mannetjes en begijnhoven. Het is de humor van iemand die bereid is te vechten voor de lieden van wie hij verhaalt. Walschap heeft in dit boek, in toon en taal en wezen, een volledige versmelting en verbondenheid bereikt van schrijver en object.

En nu zeg ik alleen nog dit: lees dit boek. En wanneer ge het gelezen hebt zonder dat de ontroering u naar de keel grijpt, herlees het dan den volgenden dag, want dan heeft de gave en sterke geest van dit werk nog niet tot u gesproken.

_**_*

Van Jozef Simons heb ik nooit een boek gelezen dat me niet tegelijk verheugd en ontstemd heeft. J. Simons kan vertellen met een vlotte gemoedelijkheid en wanneer hij zich de vereischte moeite wil ge-

[p. 629]

troosten, wordt dat een stukje literatuur die een verrijking beteekent voor onze volksletterkunde. Ik herinner u aan het stierengevecht uit zijn Spaansche reis, dat we in dit tijdschrift hebben gegeven, en hij heeft wellicht in nog vollere mate van zijn gave 't bewijs geleverd, in de novelle De Laatste Flesch, dat zijn titel heeft geleend aan het kleine boekje dat ik thans bespreken moet. Hier heeft Simons geput aan dezelfde zuivere bron, waaraan alle werkelijk goede volkskunst zich laven moet. Maar dit zelfde bundeltje brengt tevens het sprekende bewijs van een gemis aan waardeering voor de hooge taak die de volksschrijver te vervullen heeft. Hoe anders te verklaren dat hij in dit nieuwe bundeltje verhalen, zonder den lezer te waarschuwen, alsof het een proeve was van 'schrijvers kunnen op dit oogenblik, het stukje ‘De bestedeling en de ekster’ heeft opgenomen, dat reeds achttien jaar geleden in zijn eerste bundel ‘Mastendoppen’ is verschenen. Simons geeft in zijne uitgaven, die dapper op elkaar volgen, al te vaak het bewijs van een beslist onvoldoende zelfkritiek. Ik heb hem dat reeds gezegd en ik zal het hem herhalen telkens hij zich bezondigt aan hetzelfde euvel. De vriendschap die ons sedert een kwart eeuws verbindt geeft me daartoe het recht en den plicht tegelijk. Bewust of onbewust volgt hij den raad of de verleiding van zeker soort Vlamingen, die meer plezier vinden in het kanon van Pallieter dan in de zuivere muziek van Gezelle; Vlamingen die meer gesteld zijn op een vette boert dan op een vonkelende geestigheid en die ondanks hun diploma van middelbaar of hooger onderwijs, in den opgang van het vlaamsche volk naar zijn kultureele hoogvlakte, nog een geweldigen achterstand hebben in te halen. Jozef Simons moge bedenken wat hij verplicht is aan zichzelf, aan de gave die hem door de Lieve Heer werd toebedeeld en aan onze vlaamsche volksgemeenschap, voor wie het beste waarachtig niet te goed is.

_**_*

Ten slotte wensch ik een hartelijk woordje te zeggen naar aanleiding van Herwin Eeckel's t' Onzent in 't Westland.

Ik had een kronijk willen wijden aan dit boek; ik had willen zeggen wat ik waardeerde en wat me daarin ergerde. Er is te waardeeren in dit overdadig dikke boek: het is vooreerst het werk van een West-Vlaming en de West-Vlaming speelt met het woord zooals geen andere; hij proeft het woord op zijn tong gelijk een vrucht. Er is ook goedlach-

[p. 630]

sche humor in, en het verraadt vaak mildheid voor de menschen en de dingen, die hij uitbeeldt, soms met een niet alledaagsch plastisch vermogen. Maar wanneer ge over de aardigheid der eerste bladzijden heen zijt, begint de worsteling tegen de overwoekering van het woord, die slechts enkele lezers tot een zegevierend einde kunnen brengen.

Het is een schoon boek, bevestigde me een van 'schrijvers vrienden, maar ge kunt het niet uit gelezen krijgen. ‘'t Onzent in 't Westland’ is het patentste voorbeeld van beroezing door het woord. D^r Allaeys zet vijf, zes lappen op één gat. Dit boek is niet te lezen zonder een stevige dosis moed, en niet te begrijpen zonder Loquela bij de hand. Wie deze taal voor gangbaar vlaamsch uit het Westland wil verhandelen, misleidt den lezer.

Maar erger wordt het waar de schrijver psychologisch boerenbedrog bedrijft, zooals in het stuk: ‘Met een wille om een wereld te verzetten,’ dat van de eerste tot de laatste bladzijde volslagen onecht is. En over de schuine mop van ‘Quasi una fantasia’ waarvan D^r Allaeys vijftien bladzijden prikkelende literatuur heeft gemaakt, zullen we zwijgen tot we hierover de meening zullen gelezen hebben van de zedencensors der vlaamsche literatuur.

Maar het schijnt dat Herwin Eeckel nog vóór ik het boek in handen had gekregen, wist, dat ik hierover een ongunstig oordeel vellen zou; zooals hij dat, bij voorbaat wist van Gerard Walschap, die deze verwachting heeft beantwoord, en van Marnix Gysen, die vermoedelijk aan den schrijver dit genoegen of ongenoegen besparen zal. Waar echter bij voorbaat mijn waardeering onvoldoende en mijn verwijt onverdiend wordt geacht, laat ik het boek voor wat het is.

Maar er zijn om en rond dit boek dingen geschiedt, die we niet onbesproken kunnen voorbijgaan.

Sommigen zijn op hun achterste pooten gesteigerd, toen ze in Hooger Leven de vernietigende kritiek van Ger. Walschap hebben gelezen. Maar ze hadden moeten bedenken dat hoewel het oordeel van Ger. Walschap over de letterkundige waarde van dit boek natuurlijk ongewijzigd zou gebleven zijn, nochtans dit oordeel in diplomatischer bewoordingen zou zijn uitgesproken, indien 't verschijnen van dit werk niet ware voorafgegaan door een barnumachtige reklaam, die door den schrijver zelf gevoed of geleid werd. Wat te denken inderdaad, van een schrijver, die niet enkel in interviews of in met verzonnen initialen onderteekende artikels door hem zelf

[p. 631]

geschreven of geinspireerd, beweert dat dit boek, dit epos asjeblieft! zooveel ophef maken zal als Streuvels' Lenteleven of Timmermans' Pallieter; die getuigt van zijn ‘ongemeene zielekennis, zijn uiterst scherp waarnemingsvermogen, zijn allerrijkste woordenschat en machtige beeldspraak’; en dit aankondigt als ‘un livre de chevet’; die met een ongewone bescheidenheid zich zelf aankondigt als een voorman niet alleen in de vlaamsche maar zelfs in de internationale wetenschap; die...

Maar deze averechtsche bescheidenheid heeft zichzelf gewroken. De vrienden van Herwin Eeckel, die, door werkelijke waardeering van zijn werk, of door vriendschap gedreven, voor den schrijver hebben willen getuigen, zullen zelf wel een beetje geschrokken zijn, wanneer ze 't effekt hebben gezien, van hun woord of hun daad op dezen schrijver. Het kan bv. Van Sina geen genoegen hebben gedaan dat H. Eeckel zijn kritiek in Jong Dietschland op wie weet hoeveel exemplaren heeft laten afrollen en naar de vier hoeken van Vlaanderen heeft gezonden, na eerst zorgvuldig de uitgangen van alle superlatieven te hebben onderstreept, opdat hierna geen twijfel over de grootheid van dezen man meer in ons achterblijve. Meer dan dit alles heeft me echter verrast de hardhandigheid met dewelke streek- en strijdgenooten van Herman Eeckel zich in De West-Vlaming en Jong Dietschland over t' Onzent in 't Westland hebben uitgelaten. De medewerker van Jong Dietschland doet het zelfs op een vrij drastische wijze: hij beweert dat de overdadige lofkritiek op D^r Allaeys dezelfde methode heeft toegepast als schooljongens, die met een strooitje in het achterwerk van het onschuldig dier, den omvang van een kikvorsch meten.

Maar de kikvorsch komt vanzelf wel tot normale verhoudingen terug. Want geen van ons is zoo hardvochtig te veronderstellen dat zelfs ondeugende rakkers hun experiment tot het uiterste zouden beproeven.

We zouden dan ook gezwegen hebben over dit uitzonderlijk geval van zelfoverschatting, indien niet de waarde van letterkundige bekroningen en de autoriteit van vooraanstaande literaire persoonlijkheden in het gedrang waren geraakt. In verschillende bladen en vooral in de door den schrijver opgestelde circulaire en in het boek zelf wordt met opvallenden nadruk verklaard dat t' Onzent in 't Westland door het Gouwbestuur van West-Vlaanderen met den vijfjaarlijkschen prijs voor letterkunde werd vereerd, en op eenparig voorstel van D^r

[p. 632]

Persyn, Prof. Vermeylen en Stijn Streuvels verkozen boven ‘Het Donkere Vuur’ van U. Van de Voorde.

Daar we geen oogenblik mochten veronderstellen dat de Juryleden zich door andere motieven dan de zuiver literaire waarde van het te beoordeelen werk lieten leiden, had deze bekroning een beteekenis die we niet lichtzinnig mochten miskennen. Nu wordt echter van verschillende en betrouwbare zijde uitdrukkelijk beweerd dat ‘t' Onzent in 't Westland’ niet bekroond werd, zooals het daar gedrukt voorligt. Spreken deze zegslieden waarheid, dan werd nauwelijks de helft van het boek door de juryleden bekroond, terwijl de overige als onvoldoende werden geschrapt of van de hand gewezen.

Wanneer dit wordt bevestigd zullen velen, die zich over de bekroning hebben verwonderd, beter begrijpen; maar dàn zou tevens blijken dat D^r Allaeys de bekroning door de West-Vl. Gouwraad en jury heeft aangewend op een wijze, die in onze vlaamsche literaire zeden niet mag worden geduld.