Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1929

[p. 926]

De Zedelijke likwidatie van den oorlog.
door M.E. Belpaire.

Het arme kind van eenen houthakker werd door de Maagd Maria in den hemel gebracht, waar het een goed leven had, en met de engeltjes mocht spelen. Na eenigen tijd ging de Heilige Maagd op reis en voor haar vertrek gaf zij het meisje de sleutels van het Paradijs. Dertien waren er en met twaalf ervan mocht zij iederen dag eene deur openen, maar den dertienden die kleiner was en uit goud, mocht zij niet gebruiken. Achter iedere deur zat een der Apostelen op een troon, met licht omringd, en het meisje vond dat danig schoon. Maar toen kreeg zij het verlangen ook de dertiende deur te openen. ‘Neen’, zegden de Engeltjes, ‘dat moogt ge niet doen; dat ware groote zonde.’ Zij deed het echter, eens dat zij alleen was, en zie! achter de deur, in een kapelleken, was de Heilige Drievuldigheid, in een schitterend licht. Dat roerde het kind aan, en aanstonds was haar vingerke met goud bezet. Zij schrikte, trok de deur toe en liep heen. Kort daarop kwam de Heilige Maagd terug en vroeg naar hare sleutels. ‘Hebt gij de dertiende deur niet geopend?’ vroeg zij aan het meisje. ‘Neen’, antwoordde zij. - ‘Hebt gij ze zeker niet geopend?’ - ‘Neen,’ antwoordde zij weer. Toen bezag Maria het goudbeslagen vingerke en vroeg ten derden male: ‘Is het zeker waar dat gij ze niet geopend hebt?’ En nogmaals loochende het kind. Toen viel het in een diepen slaap, en toen het wakker werd, stond het naakt en bloot in een groot woud, en kon niet meer spreken.

De koningszoon kwam jagen in dat woud, enkele jaren nadien, en vond een beeldschoon meisje, in gouden haar gedost, maar die niet kon spreken. Toch werd hij erop verliefd, nam ze mee op zijn ros naar 't paleis en huwde er mee. Na een jaar kreeg de koningin een zoon, en op den daarop volgenden nacht, toen zij allee en

[p. 927]

haar de Heilige Maagd en sprak: ‘Wilt gij nu bekennen dat gij de deur hebt geopend, dan laat ik uwe tong los en uw kind moogt gij behouden. Anders neem ik het mee naar 't Paradijs.’ - ‘Neen,’ antwoordde de koningin, ‘ik heb ze niet geopend.’ En Maria verdween met het kind. 's Anderendaags was er gemompel, toen men het kind niet meer vond, en de lieden zegden dat de koningin eene tooverheks was die hare kinderen opvrat. En zij kon zich niet verdedigen. Na een jaar, kreeg zij weer een zoontje, en het zelfde deed zich voor. Doch 't gemompel van 't volk werd nog grooter. De koning echter beminde zijne vrouw te zeer om toe te laten dat zij voor 't gerecht zou worden gebracht. Het derde jaar baarde de koningin een allerliefst dochterke. Weer verscheen haar de Heilige Maagd, voerde ze mee naar den Hemel, liet haar haar twee zoontjes aanschouwen, vol schoonheid en geluk, en sprak: ‘Dezen krijgt gij terug en moogt uw dochtertje behouden, en weer spreken, wilt gij maar bekennen dat gij de deur hebt geopend.’ - ‘Neen’, antwoordde zij, ‘ik heb ze niet geopend.’ Toen viel zij op aarde terug, en den volgenden dag kon de koning niet meer weerstaan aan zijn volk. De koningin werd voor 't gerecht gebracht en veroordeeld om op den stapel levend verbrand te worden. Toen zij daarop aan een paal gebonden stond en de vlammen reeds oprezen, kreeg zij plots berouw en dacht: ‘Kon ik maar spreken en mijn schuld bekennen.’ En aanstonds ging hare tong los en zij riep: Ja, Maria, ik heb het gedaan.’ Toen daalde de Heilige Maagd uit den Hemel, bluschte het vuur, bracht de drie kinderen mee en gaf haar geluk voor heel haar leven.

Zoo luidt het sprookje der gebroeders Grimm, Marienkind, dat mij in mijn kinderdagen zoo buiten proportie scheen. De philosophie, of eerder de psychologie van zulk verhaal ontsnapt aan kinderen, die meer zin hebben voor strenge gerechtigheid dan voor het milde van de ontferming. Het levensleed heeft hun de geheimen der Verlossing nog niet geleerd. Maar de volksziel heeft zich niet vergist. Zij weet dat den mensch niets moeilijkers is dan schuldbekentenis. Dat weet ook de algemeene Moeder der menschheid, de Kerk, en daarom vangt zij de Heilige Mysteriën aan met het Confiteor.

Wat waar is voor den enkeling, is ook waar voor de naties. Zoo lang Duitschland zijn schuld niet heeft bekend - zijn eerste schuld, zijn ‘erfzonde’ als het waar, tegenover België vooral - is er voor dit volk geen verzoening, geen hoop op herstel bij God of bij de men-

[p. 928]

schen. En daarom is het zoo'n verheugend feit de eerste teekenen van die belijdenis waar te nemen.

Veel boeken, in den laatsten tijd, trokken de aandacht van den denkenden lezer: het zoo aangrijpende werk van Remarque, dat ons al de akeligheden van den oorlog weer voor oogen roept - met deze verzwaring dat, aan Duitschen kant, zij ten prooi waren aan vertwijfeling en wanhoop, terwijl onze jongens op zegepraal en overwinning aanstuurden. De Mémoires van Lichnowsky toonend hoe Engeland in 't geheel niet op oorlogvoeren belust was, de ramp uit alle kracht heeft zoeken te beletten. Die van Conrad Haussman, niet minder interessant, een schel licht afwerpend op de moeilijkheden waaraan Duitschland, van den beginne af, ten prooi was. Zijdelings wordt er gewezen op de dwaling der Vlaamsche activisten die meenden van eenig belang te kunnen zijn voor den Duitscher.

Maar het meest kenteekenend feit is welzeker het verschijnen van 't afzonderlijk nummer van de Allgemeine Rundschau van München, gewijd aan de gruwels in België. Niet alleen wordt daarin een onpartijdige studie van P. Nieuwland van Maredsous, gegeven, eene bijdrage van Prof. Mayence van Leuven, maar ook komen Duitschers aan het woord: Dr. Georg Moenius, die persoonlijk te Leuven, te Dinant, te Tamines, is gaan onderzoeken en op den duur zijne verontwaardiging niet meer kan bedwingen; en vooral de bij ons zoo bekende en gewaardeerde Foerster. Dit België-nummer wordt door hem ingeleid door een meesterlijk artikel: ‘DE DUITSCHE SCHULD TEGENOVER BELGIE. Beschouwingen over de zedelijke likwidatie van den oorlog.’

Als motto heeft de schrijver gekozen deze woorden van AEschylus: ‘God vergeet den volkerenmoordenaar niet.’’ In Shakespeare's Hamlet,’ zegt hij, ‘wordt de heele tragedie overschaduwd door een doode, en heel de handeling gaat om den eisch eener belijdenis.’ Over de twaalf millioenen menschen zijn in den wereldoorlog gesneuveld, acht millioenen verminkt, andere millioenen kwamen in ellende door de gevolgen, over millioenen vrouwen en moeders kwam een niet te schatten wee - gelooft men wezenlijk dat zoo iets stilaan kan vergeten en gelikwideerd worden, zooals bij voorbeeld eene overstrooming van den Gelen Vloed in China? Dat uitboeting en zuivering der schuldigen niet noodig zijn, maar wegens ongunstig weer kunnen uitblijven?

‘Kan een “rapprochement” wezenlijk de plaats nemen van eene

[p. 929]

ethisch-religieuze afrekening met wat geschied is, een “reconciliation” de “expiation” uitsluiten?’

Wat zijn pacten, verdragen, vraagt Foerster, even gauw verbroken als gesloten, vredesonderhandelingen ten allen prijze en die slechts in 't oog houden economische belangen’. Moet uit deze algemeene karakterloosheid de wereldvrede ontstaan?

Daar tegenover stelt hij het Christendom, ‘dat met zijn eeuwig licht den nevel der karakterloosheid doorschijnt, dat schijn en wezen scherp uit elkander scheidt, klaar voor 't oog van allen verheft wat wezenlijk heelt en opbouwt en alleen echten vrede brengt, en ook aantoont het nietige van wat schuilt onder den schoonen schijn van vrede-sluiten en verzoening, het gemeene van die uitnoodiging tot ‘geestelijke samenwerking’ zonder berouw. ‘Niet om vrede te brengen ben ik gekomen, maar om het zwaard te brengen.’

Dit zijn woorden die evengoed onder de oogen van Vlamingen mogen gebracht worden, als van Duitschers - ja, van Franschen Engelschen en anderen. Want algemeen is de verwarring der gedachten, deze ‘karakterloosheid’ die Foerster aanklaagt. Heldere waarheden schrikken de menschen af; men moet pacifist zijn, middelmatig; men bemint de waarheid, de gerechtigheid niet meer met gloeiende liefde, men heeft die heilige verontwaardiging niet meer tegenover kwaad en onrecht, men zou vreezen te bekennen dat men zijn vaderland bemint. Dit alles is overdrijving, drijverij. Een Christus die de sjachelaars uit den tempel verjaagt met zweepslagen bewondert ons geslacht niet meer; enkel lauwen duldt men: die lauwen die God in walging braakt.

Foerster bespreekt daarna het succes van Remarque's boek. ‘Tegen alle verwachting der boekhandelaars in,’ zegt hij, ‘zij die beweerden dat de krijgslitteratuur een einde had genomen, krijgt in Duitschland plots een krijgsroman edities van honderdduizenden; alle gesprekken en betwistingen zijn er vol van. Het is of de 10-15 jaren sinds de oorlog werkelijk niet verloopen waren. De graven van mass 's gaan weer open, de doode spreken en verhalen onbarmhartig hoe zij vermoord werden, ja het is als of die afstand van zoovele jaren noodig was geweest om tot een klaar besef te komen van de verschrikking, van wat de mensch voor den mensch vier jaar lang was.

‘Doch Remarque is slechts een begin. Hij geeft enkel een gansch radelooze en daarom geheel ongekleurde vaststelling van den wezenlijken toegang van de ongehoorde massa-uitmoording. Het gebeurde

[p. 930]

wordt geenszins geestelijk of zedelijk toegelicht. Hoe staat de zedelijke en religieuze natuur van den mensch daar tegenover?

‘Wij worden hier in Duitschland thans door eene onweerstaanbare innerlijke macht op een keerpunt gebracht: geest en geweten moeten zich verklaren met Natuur en Fatum; koning Oïdipus komt om een antwoord over oorzaak, zin en schuld in dat monsterachtige; zijn oogen gaan over zich zelf open en hij gaat eindelijk over zich zelf vonnissen.

‘De vraag van Tiresias aan den argeloozen Oïdipus: “Wat weet gij van u-zelf?” - deze vraag kan men op den huidigen dag ook stellen aan het belogen Duitsche volk.’

Door internationale nijverheidskartellen, commercialisatie der reparatie, ‘coopération intellectuelle’, enz. denkt men de massa-uitmoording definitief te likwideeren, gaat Foerster voort. ‘Dit alles is eene reusachtige dwaling. De oorlog zal zedelijk gelikwideerd worden, of in 't geheel niet... Eerst dan wordt het recht hersteld, als alle schuldigen, meewerkers en ja-knikkers het onrecht plechtig zullen erkend hebben, zich geretracteerd en zooveel mogelijk gerepareerd hebben.’

Dat is het groote princiep dat in verheven taal de gevierde professor zijn schuldig volk voorhoudt. Nooit heeft hij opgehouden de waarheid te verklaren. Laten wij hopen dat Duitschland wezenlijk op een keerpunt staat en uit de belijdenis aan bedreven fout, zich zal oprichten, gelouterd en vergeven, een schooner toekomst te gemoet!