Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1928

[p. 206]

Schaepman's levensbiecht en zwanenzang.

Als Schaepman, de meester op vele wapenen, de toovenaar met de regenboogkleuren van de taal in al haar uiteenloopende potenties, de beeldhouwende redenaar en gepantserde courantier, de pootige polemist en kernige prozaïst - als Schaepman niets anders dan ‘Frans Hals’ had nagelaten, zou hij ook reeds een geldig paspoort tot den Parnas hebben kunnen toonen.

Wie zóó kan schrijven als in ‘Frans Hals’, wie zóó als dáár zijn hartebloed kon liegen tot fonkelend vermiljoen, - wat het ambacht der dichters is - heeft alle graden van het gilde doorloopen. En mocht de leerling dan vóórdien in baldadige haast en heetgebakerde bravour veel hebben gemist, hier past een eerbiedig volgen, want: De meester is daar en roept.

Sierletters in hartebloed!

Dus auto-biografie? Stellig. Men behoeft daarvoor Gerard Brom in zijn voortreffelijke inleiding tot ‘Frans Hals’ in het G.-G. brochuurtje maar na te praten. Of wil men: gehoor te geven aan het gezond verstand. Wat meestal hetzelfde is. In het jaar, nadat ‘Frans Hals’ werd geschreven - 1900 - schreef Schaepman nog in zijn Chronica, dat hij zich jonger dan de jongste voelde. Geestelijk dan, want lichamelijk was die kolossale constitutie al geknakt. De fancy-fair van dat Sint Willebrord in Arnhem genoot de primeur van ‘Frans Hals’ uit den mond van den dichter: deze meest innige en innerlijke levensbelijdenis in het vurig en transparante waas van de gouden fancy.

Een ooggetuige schreef dezer dagen nog over Schaepman's afscheid van Arnhem:

...Het is voor Katholiek Arnhem een hooggewaardeerd voorrecht, dat ook Dr. Schaepman, niettegenstaande zijn merkbaar afnemende gezondheid, zich bereid verklaarde, om zijn nieuwste gedicht ‘Frans Hals’ voor te dragen. Hij deed het, zittend in een fauteuil op het podium... Er was in deze laatste voordracht, die Dr. Schaepman in Arnhem hield, veel dat stemde tot innigen weemoed. De anders zoo forsche, geweldige Dokter

[p. 207]

sprak zoo gemoedelijk... als op diep treffenden afscheidstoon. ‘Zoo nam Dr. Schaepman van Arnhem afscheid!’.

Van Arnhem niet enkel maar - als in een hel voorgevoel van den naderenden dood - van het leven met het dichterlijk testament van een levensbiecht.

Een biecht, maar hoe clement klinkt het ‘absolvo te’; een requisitoir, maar welk een zalige mildheid in het vonnis. Als Frans Hals had Schaepman, de ridder met den wapenspreuk ‘Credo Pugno’, zijn credo in het licht beleden, zijn leven lang. Het licht der mystieken en het licht der schilders: het ongedeelde licht der hemelsche sferen en het srismatieke wonder van den aardschen, of duidelijker den Hollandhchen dampkring.

Dit zwanenlied van den waarachtigen Dichter Schaepman is de hymne der harmonie, de litanie der vereeniging, die de verscheidenheid der symbolen schakeert in één onafscheidelijk verband.

De levensbelijdenis van Frans Hals gaat uit van het licht en keert weer tot het licht, de aanhef is een groet en het einde een gebed. Ze begint met de natuur en mondt uit in de bovennatuur. Wat daar tusschen ligt is: een leven, als een regenboog tusschen aarde en hemel. Het licht breekt tot kleuren in het kristal van een menschenziel, waaiert uiteen als een glinsterend web van aardsche verschijningen en hervindt in het brandpunt het gave, smettelooze, hemelsche accoord. In het mystieke brandpunt heeft de ziel haar God gevonden: knooppunt van al haar zwerftochten en spelevaarten. Zoo zag ook Gezelle in het mysterie-spel der kleuren het wilde veelvoud van aardsche ervaringen convergeeren en hemelvaren:

‘'t Is alles henen tot één helderheid
versmolten, in één zonnelicht, in God’.

Zóó bidt Frans Hals, in het smeeïg jargon van zijn ambacht, zijn schildersbrevier. En Schaepman bad mee door zijn mond, en mediteerde met den ouden schilder in de taal van het palet.

Het geheim van den dichter, noemt Henriëtte Roland Holst de kunst om zijn werk in alle omstandigheden te doordringen met den stroom van zijn eigen gemoedsleven.

Nooit heeft Schaepman in zijn lyrisch-heroïsche manifesten zich zelf zoo direct uitgezegd als in deze dramatische monoloog van een vreemdeling.

[p. 208]

Een vreemdeling? Geen enkele ras-echte vaderlander - en zeker geen die een standbeeld verdiende - was hem vreemd.

Toen in 1900 - na een langdurige periode van miskenning, wanneer Frans Hals met al zijn diefjesmaats, de realistische schuinsmarcheerders, door de preutsche poeierpruiken nauwelijks van de familie werd gerekend, omdat hij te veel familie van Adam's kant was - Frans Hals zijn rehabilitatie met een standbeeld in Haarlem kreeg, was de dichter der nationale glories paraat. Die oprechte ultra montaan, die in Rome de Doctor werd en werd geboren voor zijn eigenlijke leven en die in Rome stierf, was even volbloed - of wil men het Hollandscher - even volvet geboren vaderlander als aangehuwd Romein.

Ook bij hem lag tusschen licht en licht de kleurendrift van Frans Hals.

De Oud-Hollandsche schilderschool zag Albert Verwey als de heerlijkheid der werkelijkheid, de kunst der Italianen als de majesteit der persoonlijkheid.

Tusschen die twee polen schoot de levenshartstocht van Schaepman heen en weer.

Het kuische Serafijnsche penseel van Angelico was hem even na als het drasse palet van Frans Hals. In de Romeinsche toga of het pauselijk purper was Schaepman de Latijnsche paladijn, hoog en rijzig van majestatische gedachtengangen en ascetische bespiegelingen, in de lucht van Ruysdael en de kleurenbaaierd van Hals een verliefde van het realisme.

Tusschen die twee vaderlanden van zijn hart verdeelde hij broederlijk zijn liefde en zijn bedrijvigheid. En wanneer hij dan met de oogen van Frans Hals gerecht houdt over zich zelf, en zijn leven overschouwt als een pelgrimstocht van licht naar licht doorvlinderd met de schilderachtige episoden van zijn aardsche loopbaan en de welige bewonderingen voor de doffelijke schepping, acht hij getroost zich gerechtvaardigd.

En welke katholieke Hollander zou anders oordeelen?

Een floers van weemoed en afscheid hangt om dit gedicht, als of het graflucht heeft geroken. Hoe speelsch van coloriet en plastiek, hoe bewogen van figuratie, hoe volop en het beste, het eenige gave staal van zijn visueele natuur, de kleuren en vormen leven dieper en gedempter, schooner en als verschemerd. Weggezakt in de leunstoel, met een wassende vermoeidheid in zijn al ondermijnde stalen corpus, liet Schaep-

[p. 209]

man de koperen herautenstem van den emancipator de geheimzinnige stilte der herinneringen beroeren.

De rijmen, die elkaar in Schaepman's gedichten kunnen narollen als echo's aan kannonades, ontbeert de dichter hier volkomen. Zoo leeft het beeld uit eigen aandrift in zijn eigen dampkring, door geen saluutschoten verontrust.

En waar het rijm opduikt, in die zacht voor zich heen geneuriede serenade aan het jufferken van Beresteyn, krijgt het een heel eigen, verrassende en zangerige schoonheid. De dichter, die met de koorts der bezieling in een bezeten tempo zijn heldengedichten en proclamaties kon neerpennen, moet hier zorgvuldig vol wikkenden ernst op de grondverf van vroeger proza hebben voortgewerkt. Maar het is vooral een innerlijke verworvenheid, die een rijke stilte weefde om deze luidklinkende stem.

Het is het geheim van het ‘zwart en wit’, het mysterie der ingetogen kracht, dat Schaepman niet in Hals maar in zich zelf ontdekte, nu hij stap voor stap de bruine doodspij van het Campo Santo naderde.

Dat geeft, bij alle schemerige veelkleurigheid, aan dit gedicht zijn indrukwekkende soberheid. Hij die zoo overheerschend de stem van een massa was geweest, werd hier de stem van een eenling, van Schaepman zelf, die op lyrische bevrijding wachtte.

Die innige doorleefdheid maakt dit gedicht, zoo warm en vol hartelijke bezieling, tot een kostbaar poesaca.

Bernard Verhoeven.