Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1926

[p. 316]

Over Bouwkunst
Een mooi boek.
door Huib. Hoste.

Er was een tijd dat een geschiedenisboek van een volk zich beperkte tot de opsomming der verschillende oorlogen welke het voerde, de geboorte- en overlijdensdata van zijn vorsten, en meer dergelike dingen. Het was een dorre opeenvolging van feiten; en wanneer het rondje af was, dan begon er een soortgelik bij een ander volk.

Met het opstellen en doceeren van kunsthistorie was het even slecht gesteld: men bekeek wat ieder volk gepresteerd had in die eeuw, en in die andere; men bestudeerde de bouwkunst, daarna de schilderkunst, vervolgens de beeldhouwkunst, en eindelik de z.g. toegepaste kunst, alsof dit allemaal afzonderlike en heelemaal opzichzelf staande dingen waren.

Gelukkig zijn er andere inzichten gekomen. Men heeft het eindelik als tamelik natuurlik beschouwd dat de volkeren hun heelen levensloop door, nog iets anders gedaan hebben dan oorlog woeren - dat de niet-vechtjaren misschien de normale waren, deze dus die den meest juisten kijk geven op het wezen van een volk. - Men is er aan gaan denken dat een volk onmogelik kon beschouwd worden alsof het alleen op de wereld was; alleen in vredestijd, alleen met zijn vijanden in oorlogstijd. Men heeft ontdekt dat een volk een godsdienst had en een levensphilosophie, dat het aan kunst deed, aan wetenschap, en dat die dingen toch ook tot de geschiedenis van een volk behooren.

En zoo is men er toe gekomen ‘geschiedenis’ te schrijven waar veel minder data in voorkomen, en veel minder veldslagen vermeld staan, waar men gepoogd heeft een beeld te geven van het wezen en de betrachtingen van een volk.

‘Geschiedenis, schreef Dr. Jan Kalf in De Gids 1914, bedoelt projectie van het verleden in het heden, zij is de verbinding van den tegenwoordigen tijd aan den vroegeren, en niets schijnt daarom aan haar wezen, dat de opheffing van het begrip “tijd” beoogt, zoo vreemd als een indeeling aan dit begrip ontleend. Wij verlangen van elk geschiedverhaal, dat het ons den onverbrekeliken samenhang der gebeurtenissen dui-

[p. 317]

delik maakt, dat het een eenheid vormt uit verschijnselen, die naar tijds orde gescheiden waren.’

Sla nu een kunsthistorie open aan de inhoudstafel. Wat leest gij er: De 13e eeuw. Frankrijk-Engeland-Duitschland, enz. De 14e eeuw. id. id. De 15e eeuw. id. id. enz.

‘Wie de geschiedenis wil schrijven van een kunst, schrijft Dr. J. Kalf verder, dient zijn indeeling te ontleenen niet aan den tijd, doch aan haar zelf.’

_* * _*

Langen tijd heeft men de architectuurgeschiedenis opgemaakt alleenlik steunend op de grootste, op de meest bekende bouwwerken. Alsof de bouwkunst ineens ertoe, gekomen was meesterstukken te verwezenliken; alsof er niet een langzame, een voortdurende gang, een ontwikkeling geweest was!

Intusschen waren de mannen van de wetenschap bezig met de nauwkeurige, systematische beschrijving der oude monumenten, zoo kleine als groote, met onderlinge vergelijking; met het opsporen der verschillende bouwtijden, met het gissen naar de bouwdata. Er zijn landen - helaas niet het onze! - waar dit werk heel wat gevorderd is.

Wie zijn leerboek erop nagaat zal ondervinden hoe of een gebouw, dat een beeld van een gegeven bouwkunst moest opwekken, beschreven werd. Een zaal van zooveel meters op zooveel, met zooveel zuilen, met zoo een gewelf enz. De zuilen zijn zoo, de basementen zoo, en de kapiteelen zoo: het geheel geeft een indruk van rijkdom of van armoede.

Waar het b.v. gaat om de ontwikkeling van de plattegrond der middeleeuwsche kerken, wordt heel nuchtertjes verteld dat men van af een gegeven oogenblik een wandelgang om het choor maakte; dat vervolgens kapellen aan die gangen gebouwd werden en er wordt niet eens gewezen op de buitengewoon belangrike gevolgen daarvan, zoo voor het binnenals het buitenaanzicht dier gebouwen!

In architectuur gaat het om het scheppen van ruimten, die zich uitwendig voordoen als massa's. Geschiedenis der architectuur zal dus deze zijn van de ruimten en van de massa's; het gaat om te verhalen hoe die kleine donkere ruimten zich ganadeweg ontwikkeld hebben tot reusachtige ruimten, steeds hooger, steeds met meer overdadig licht overgoten, tot dat men na het instorten der gewelven te Beauvais, niet hooger durfde te gaan. De Renaissance kwam precies van pas, en men beproefde 't op een andere, een heel andere manier. De gedachten waren immers veran-

[p. 318]

derd, en... architectuur is geen oorzaak van gedachten, maar is er een gevolg van. Hij dus, die de geschiedenis der architectuur wil schrijven, mag de geschiedenis der collectieve gedachten niet verzuimen.

Maar de ontwikkeling der ruimte zooals hierboven in een korten zin geschetst, is geen geestelik eigendom van een enkel land, bizonder niet van een land volgens de huidige politieke grenzen. Zij is het gevolg van den arbeid der heele beschaafde wereld, die daarbij bestanddeelen in zich opneemt die van heel ver afkomstig zijn en soms zeer langzaam nawerken.

Hoelang heeft het niet geduurd vooraleer men op het gedacht gekomen is dat de kruistochten de kunstontwikkeling in West-Europa konden beinvloed hebben. Alsof de kruisvaarders zich bij het afreizen een blinddoek zouden omgebonden hebben, en dien maar eventjes losgemaakt om te vechten!

Courajod heeft interessante (alhoewel eenzijdige) studiën gemaakt over den invloed van het noorden op de gothische architectuur; Strzijgowski heeft zeer belangrik materiaal gepubliceerd over den oosterschen invloed op Europeesche kunst, en toch beleeft de oud Lubke nog wel eens een nieuwe oplaag!

_* * _*

Bestaan er dan kunsthistorie's die anders gemaakt zijn dan deze van Lubke en Co?

Voor ons land bestaat er op dit gebied, bitter weinig, O, zeer weinig! We mogen er niet prat op gaan dat de beste synthese over de architectuur van ons land verscheen... onder den oorlog... en van de hand van een duitscher. Ik bedoel het boekje ‘Belgische Baudenkmäler’ von Eugeen Lüthgen.

Doch, laten we daar voorloopig over zwijgen. Deze regelen schreef ik immers als inleiding tot het zeer verdienstelik werk van Frans Vermeulen: Handboek tot de Geschiedenis der Nederlandsche bouwkunst dat verschijnt in Nyhoff's handboeken. Twee afleveringen ervan liggen voor me; enkele hoofdstukken ervan zijn voor mij zoo boeiend geweest als de meest boeiende roman. Daarover meer wanneer het werk volledig zal verschenen zijn.