|
| |
| |
| |
Menschen in botsing.
Derde Bedrijf.
Zondag achtermiddag.
netje (zit bij 't open venster te knikkebollen; plots schiet ze op, en luistert.)
leentje (komt in, met kerkboek.)
Gaat-de nie is wandele mee uw kamerade vandaag?
Natuurlijk dat 'r iet is. Die van Van Worp beziet me niemeer.
Ja. Waar da - waar da 'k dat an vertelde van - heur. Heure lieve man zal heur verbojen hèmme mee mij nog te spreke.
| |
| |
't Is, dat 'm nie zeker is, da ze zal zwijge. Anders zou 'm heur wel uitsture veur meer nieuws te wete. Nu zal 'm vreeze, dat ze 't voorts zal reddele.
Ei, 't is allegaar 'n mizerie.
Dat is 't. - Waar zijn de ander? Fiene, en...
Na 't lof ginge ze 'n beetje wandele. 't Is goei locht, ze moete d'r maar van profiteere. Mijn beene kunne tege 't wandele niemeer. Daarmee ben 'k n'r huis gekome. - Waarveur gaat-de gij na 't lof in de prochie niemeer, Leen?
Wel, 'k gaan liever in de Preekheere.
Ikke - 'k kan m'nen hemel daar zoo wel verdienen as op 'n ander.
Daarbij, de pastoor gaat me niks niemeer. Die heet zoo e karakteer... 't Is den broeder nie.
Nee? 't Is pertank nen brave vent. Den braafsten onder duuzend.
Hm? Vindt-de da? Ik nie. Hij heet zoo'n air - zoo'n air... van heilig wille te zijn. Da kan 'k nie goed uitstaan.
| |
| |
Wel e... 'k zou zegge - nen brave vent is 'm altijd. - Maar e... ge gaat nie gere mee ons niemeer mee.
Mee ulie? Waarveur nie? Och toe!...
Of mee 't meiske? Mee Jet? Is 't da?
Daar hèm 'k deze morgend wel mee na de mis geweest. Genoeg tege m'n goesting.
Ziet-de 't. Ziet-de 't! Dat is 't.
Och. (Op de tafel liggen enkele kiesbladjes. Ze begint erin te lezen.)
As 'k astreen thuiskwam lage d'r weeral e stuk of vier onder de deur.
As ze hun geld hielde. Zoo'n gazettekes, da dient toch nie as veur de mensche te koejonneere.
Te bedriegen en te beliege.
Enne - zouë ze lang e-weg blijve?
Da weet 'k nie. Navenant hoe dat 't hun bevalle zal, zeker.
Da ze maar blijve. Dan kan 'k hier op me gemak e-wa zitte. Altijd op die kamer is ook nie plezant.
| |
| |
En kunt-de hier nie komen as zijlie d'r zijn?
Liever nie. Zulk 'n mensche!
(leest in de bladjes. Ze verschiet. Kijkt omzichtig naar Netje. Plooit een bladje en moffelt het weg.)
Bah, 'k kiek d'r in, zonder te zien wat 'r staat. 't Is toch altijd 't zelfde. Den eene dit, den andere dat. - 'k Gaan bove.
't Is bove - 't Is bove plezanter. Ikke - ik zit daar meer op me gemak. As ge u mee uw eigen alleen bezighoudt, zult-de op 'n andersmans teen nie trije. (Af.)
Ajasses toch. (Eenige oogenblikken houdt ze zich bezig met heur witte-geraniumpot; roept op 'n kat in den hof: Poeske, Poeske! Pss.- Kijkt even naar 'n kiesbladje. Doet den piano open, en staat hier en daar een noot. Mijmert melancholisch.)
(op.)
Piano an 't spele, moeike?
Wei - e - nee. 't Is al zoo lang geleje dat 'r hier nog 'ns muziek geweest is.
We zulle daarvan maar zwijge. Hier is geen rede veur muziek te make.
| |
| |
Bah. We zulle muziek spelen as we burgemeester zijn, bomma.
Toe, Monne. Astreen gelooft 't mensch 't nog.
Afijn, bomma, na de kiezinge komt 'r hier wel is weerom plezier.
Zijn da gazetkes die dezen achternoen kwame?
Ze staken onder de deur as...
Goed. (Begint ze te doorsnuffelen.)
'k Ben krojeus wat dat hun vodde zulle zegge na dees meeting.
Hun vodde? Vodde zulle ze vrete. - Nee maar, da 's nu toch de sjiekste politieke meeting die 'k al gehoord of gezien hèm. Al de troeven in ons hand! Hèt-de gezien wat e gezicht dat diene kleine zwarte trok, na 't antwoord da 'k hem gaf?
Stom van zóó tege te spreke.
| |
| |
Wat is ons program in zake schole, de, bomma?
Ja, ja. Wat da wijlie, wijlie, katholieke, zouë wille wat er in de schole gebeurde.
Wel, de kindere doen leere, peis 'k.
Juust, maar hoe? Zonder God noch gebod, of wat?
Ha nee. De kindere moeten eerst en veural...
Juust. Hawel, zoo is ons program in zake schole. D'r was ne kleine zwarte, eene die kwam tegespreke. Hij vroeg dus da. Maar afijn, wat is uw program in zake schole? Weet-de wat da 'k hem antwoordde? - We staan op de katholieke lijst, hee? Ge kent het gedacht van de katholieken in kwestie onderwijs? God is nie uit te sluiten, en na de manier waarop da ne mensch deftig en eerlijk moet leve, moete de kindere verder onderwezen worden in alle vakke die hun 't leve kunne lichter make. Of meent-de gij 't anders? Moete de kindere van alles kennen en wete, tot doktoren en pleiteere toe, maar moete ze nie deftig en eerlijk leve? - Daar stond de kleine zwarte paf van. Die vraag... - Ha' den donder veur zijn voete gevalle, hij ha' nie erger geslage geweest.
| |
| |
Dat deed alleman die in de zaal was lache. Ze lachte. En ieder die kwam tegespreke kreeg zoo 'n antwoord - zoo e fijn, zoo e geslepe... Afijn, al die dierf hippe, kreeg zoo e slagske dat 'm direkt knock-out lag.
Knock-out. Weet-de wat dat is? As 'r ievers twee boksers an 't vechte staan, en den eene geeft den anderen e klopke dat 'm op telle van nege nie rechtkomt, dan zegge ze dat 'm knock-out is, en dan is 'm verlore. Da's knock-out. We bokste natuurlijk mee ons vuiste nie, maar mee ons tong.
Ge zijt ne sjarel, Monne.
As ze Monne maar liete doen. 'k Geloof da 'k gebore ben veur ne politieke man te worde. Maar 't zit in 't bloed, dat is 't 'm. Hee, pa?
Wat dat ook flink gezeid was, in uw redevoering, da we in onze strijd geen gemein middele, geen schelmemiddele wouë gebruike. Da we ons konkurrente nie wouë belasteren en vaneentrekke. Veural da we geen leuges wouën uitvinden, om ze zwart te make bij 't publiek.
Dat 't eerlijk was, dat de menschen enkel en alleen te kiezen hadde tussche program en program, en nie tussche diene persoon en diene.
Percies. Dit heet ingeslagen op de mensche die d'r ware. Dit - en da we de kleine zwarte en de ander twee
| |
| |
hunne mond stopte van 't eerste woord. Ge ziet dat op 't volk. An hun gezicht. Dan wordt het lichter, dan wordt het meer ope. En iedere keer as gij of ik sprake, hèm 'k da kunnen opmerke, hoe da ze ingenome ware mee wat da we zeie, - en t'akkoord ware.
Zooveel te beter. 't Was 'n sjieke meeting.
Sjiek! De sjiekste die 'k al gehoord of gezien hèm. 'k Zeg het, oprecht nen triomf veur ons gedacht - en veur ons.
Veur 't gedacht. Da's 't voornaamste.
(beziet hem ondervragend.)
't Is e... natuurlijk voornaam. Maar wat dat ook voornaam is, da's da wijlie... 'k Spreek altijd van wijlie. Da zit in mij, percies of da 'k veur mezelf bezig was. Afijn, 't is veur de familie. - Ook voornaam is, da wijlie vooruitkome. Da we toone da wijlie de overwinning van onze lijst meebrenge. En as er - en as er te denke valt an schepenen - en e.. ja, alla... da gij de man zijt, de man - da gij de leider zijt van de partij in 't stad. Dat op u eerst en veural moet gedacht worde - al staat-de nog den derde.
Och, da zijn toch maar luchtkasteele.
Luchtkasteele? Wijlie winne, mee de overhand, en dank an u?... Dan zijt-de gij burge...
| |
| |
Dan wordt 'r piano gespeeld, bomma.
Da's iet tussche mij en pa. Ge zult wel zien, gij, op tijd en stond.
't Is anders geen mis gedacht.
Ge zoudt zegge. (Begint 'n bladje na te kijken.)
(houdt zich bezig met de geranium.)
Hèt-de al geremarkeerd: tegen ons is 'r nog geenen eene persoonlijken anval geweest. Tege geenen eene van onze lijst.
Terwijlent dat de Volksstem de Vlag nogal 'ns afranselt, en heur kandidate.
En de Vlag de Volksstem mee de heure.
De pastoor zal nog gelijk hèmme, da we, mee in onze
| |
| |
Kampioen geen lastercampagne te beginne, meer zulle winnen as anders. In 't een of 't ander artikeltje zouë we daar misschien wel 'ns kunnen op wijze, da we ons hande nie vuilmake mee zoo e werk. Ge hèt gij 't gedacht nu al uitgesproke, en 't maakte effekt. As 't te leze staat, weet iedereen het.
Da was misschien goed. Tja, daar zulle we 'ns van spreke. De Voorvechter die is 'r 't besten in thuis, in 't bezwaddere.
Ja, daar krijge de ander 't nogal in. Waar dat 'm 't allegaar uithaalt. Alla! Van ons mannen houdt 'm toch z'n pooten af. Maar e... vandaag is er geene bij, me dunkt. Die geven anders ook genoeg uit. (Hij kijkt tusschen de bladjes.) Nee, d'r is geene bij. (Ze lezen voort, ieder op zichzelf. Poos. Men schelt.)
(af. Na een oogenblik terug met)
(die een bladje zwaait.)
De Voorvechter! 't Is erg. 't Is kolossaal!
Nie geleze? Hier zie, man! Hier zie.
Dat artikeltje: ‘Heiligen’. (Leest over Jan's schouder:) Op de katholieke lijst staat 'n fijne meneer. Een meneer die den boel van de stad wil mee helpen beredderen, doch zijn eigen zaken niet eens deftig klaar krijgt.
| |
| |
(na een poosje.)
‘Waar is die meneer zijn dochter deze laatste maanden geweest?’
Lees maar verder! - ‘Wat heeft die meneer zijn dochter in Antwerpen gaan doen?’
Nee, nee, lees verder. Hier zie, da zie: ‘Waar is 't kind gebleven?’
La-me zien. (Neemt 't bladje.)
Kwam d'r hier zoo geen gazet, bomma? - Dat hèt-de pas gekrege, Van Worp?
Kwam d'r hier zoo geen gazetteke?
Ik - ik zou 't nie kunne zegge. Gotogot, staat da nu ook al in de gazet?
Matant Leentjen heet 'r in an 't snuffele geweest.
| |
| |
Da was 't dan waarvan dat uw zuster an m'n vrouw sprak?
Ma, wilt-de ons 'ns e-wat alleen late?
Gotogot, da's gemein - da's gemein - van dat in de gazette te drukke. (Af in keuken. Poos.)
Zoo erg meinde 'k niet dat 't was.
Da ware nog niks geweest, as...
Niks geweest? Niks geweest, Van Worp?
Was 't nie bekend geraakt. Ha' 't niemand nie gewete. Nu, natuurlijk... Hm, da's erg, da's erg.
En? Van Worp ik - ik... Gotogot, da's wreed, da's te wreed. Van schrik - van schrik dat 't uit zou gekome zijn, hèm 'k nacht en dag gebeefd - 's Nachts, 'n oog kost 'k nie slape. Uit schrik dat 't uit zou lekke... Ze was van hier weggejaagd. Zoo 'n schand wou 'k nie drage. Da kost 'k van mezelf nie verkrijge. Uit eerbied veur mezelf, ha' 'k heur 't huis uitgejaagd. Veur 't lukke van de lijst, veur 't lukke van die kiezingen, - omdat 't zeker nie zou uitlekke, nam 'k heur weerom binne.
| |
| |
Hm, daar moet natuurlijk ondereen van gesproke worde.
Hoe da we die affaire gaan bakleere. Da's... da zal nen heelen boel zijn. (Men schelt. Poos.)
(tracht wat te herstelten. Gaat af.)
(zet 'n bedenkelijk gezicht. Bekijkt Jetje's portret.)
(en jan op. Gene met de Voorvechter in handen.)
Haha, Van Worp. 't Ook geleze?
Maar 't is 'n schand. Da's - da's - da's kolossaal. Kent-de gij eene van ons kandidate die 'n dochter heet die... die... Da's kolossaal!
Infaam is 't. Gij hèt geen kindere, Van Worp. Mijn dochters alle drij, ze zijn getrouwd, en, Goddank, hun mans wete dat 'r niks op te zeggen is. Jan heet 'n dochter uit de duuzend. Bij de ander kan 'k hu maar geen zoeke die e kind zou hemme van da kalieber. 't Is infaam.
Zooiet moet 't tribunaal op. Wijlie allegaar, as vaders, we worde d'r mee beschuldigd. Is 't nie zoo, Jan? Da moet 't tribunaal op. En sito ne Kampioen uit, veur dat an 't volk late te wete. Bah! bah! wat 'n rapalje.
(op, met twee Voorvechters.)
| |
| |
Maar van mij wete ze 't nie. Van mij nie!
Van mij nie! As da vrouwmensch van Van Worp heure mond nie kunne toehouwen heet, dan is zij d'r de schuld van.
Uffra, gij hadt d'r zeker 't eerst moete van zwijge. Dan ha' 't niemand nie gewete.
As 'k familiesekrete vertel, dan is 't an mensche waar da 'k peis konfiëntie te meugen in hèmme.
As dat dan schijnheilige zijn - God zal die hun rekening wel make. Van mij weet 'r niemand het, buite zij. Da zweer 'k op m'n zielezaligheid.
(op.)
Och, wat is 'r gaande?
Ga gij maar binne, bomma. 't Is - 't is niks.
Niks. Toe, ga binne. (Duwt ze de keuken in.)
van worp en agendijk praten saam.
| |
| |
(zit te snikken op 't pianokrukje.)
(staat bij 't venster en kijkt naar buiten.)
Nu dat - nu dat 't openbaar is...
Ja, 't is nen ingewikkelde toestand.
Hm... Gelukkig zijn de lijste nog nie officieel ingediend. Anders was er niks niemeer an te doen. Maar - er-van!
Zouë we nie... 'n ander middel?
Nee, nee - ons hande d'r van wassche. We moete zuiver mannen hèmme. Ze kieke te veel buite de persoon om. Ik zien maar dà middel: van de lijst. In alle geval.
As 'r iet anders kost gevonde worde...
Iet anders? Maar afijn - ha' 't verzwege gebleve... dat 'r niemand 't wist... Al hadde wijzelf dan nog de historie gekend. Goed! Ik hield er zooveel an da Gorsen op de lijst stond as ikzelf. Dan ha' 'k 't mee verzwege.
Juust. Juust! Dan hadt-de 't mee verzwege. Veur de lijst 'r door te hale. 't Is op zijn schouders dat ulie lijst staat. En nu? -
Nu? - wel, as we 'm houde - dan is 't an hem te wijte dat de lijst bankroet gaat. We moete redde wat te redde valt.
Redde wat te redde valt? Wel zeker! wel zeker! Da moete we doen.
| |
| |
Ziet-de gij 'n ander middel?
Foei! Al da smerig gekonkelfoes. Al da vuil geknoei! Ff!
Gaat uit m'n ooge, gij! Gaat an! Gaat an!
Ff! Ff! Bah! Wat e smerig zooitje.
Toe, toe, pa. Toe, toe...
Heel de stad weet 't. Heel de stad. En dat heet zij ons gelapt. Dat heet zij ons gelapt!
Zeg 't an meneer. Veur z'n madam!
(Af in gang.)
Heel de stad! Dezen achternoen op de meeting hadde we iedereen mee. Iedereen! Nu - nu zit alleman mee ons te lache. Alleman zit mee ons te lache. Wat hèm 'k ook gezeid? Hèm 'k nie gezeid dat 'r op ons niks te zegge valt? Op geen een van ons kandidate? Alleman zit te lache. En ik - en ik...
Jan, we zoeke wel e middel...
E middel? Maar 't is de waarheid. De waarheid is 't. Gijlie weet 't nu ook.
We zoeken e middel veur de lijst te redde.
Toe, pa, laat ons maar doen.
(Duwt hem neer op 'n stoel.)
Da moete we doen, heere. Redde wat te redde valt.
| |
| |
Dus, Gorsen - van de lijst.
Nee. Da's 'n bekentenis. As op 't tribunaal nen dief bekent, is 'm al half veroordeeld. Nie bekenne. Afdoen! 't Afdoen moete we! As ge gaat bekenne, dan is de lijst gezien.
Gezien. Ne naam van de lijst schrappe - dan is 'm bankroet.
En nu dat 't publiek is van - van uw zuster... De naam 'r af schrappe - daar vind 'k ik propaganda in. 't Volk zal zien da we alleenlijk mensche wille die gekend zijn veur hun deftigheid. Mensche die goeie naam hèmme.
'k Wil u nie op uw schene stampe, Jan. Niemand liever as 'k ik zag u op onze lijst. En 'k hèm 't u gezeid: scheelde d'r wat, da deerde nie, as 't maar nie publiek was. Maar gij houdt van de partij, zooveel as 'k ik, zooveel as Agendijk. Zeg nu zelf, nu dat die zaak an 't licht kwam, is 't nie 't best da ge u terugtrekt? Da's propaganda te meer.
Maar da's m'ne goeie naam deur de goot late sleure, zonder me te verzette.
Nie bekenne. Nie bekenne! - Jan Gorsen was de overwinning van ulie lijst. As ge hem verliest, zijt-de de overwinning kwijt.
Overwinning! Mee dees feite.
| |
| |
Daarbij, daarbij... die feite doen we af. Af doen we ze. Ge weet 't, Van Worp, Jet gaat 't klooster in. Da stopt direkt alle muile. Ze moet 't klooster in. Zeker, nu. En de lijst is gered. En we blijve. De lijst is bankroet as ge ons nie hèt.
(die een voor een elk beziet, en op hun gezicht leest wat er in hen omgaat.)
Al geleze, meneer pastoor?
E... Ja. Heere, wilt-de gijlie dezen avend tege den achte bij mij'ns kome? We smoren 'n sigaar, en babbelen e beetje.
Jamaar, meneer pastoor...
We zouë toch moete wete hoe da we daaruit gerake.
Wilt-de dat an mij overlate? Ikke - zal da veur 't beste zien te regele.
Jamaar, afijn... Ik zien 'r maar één middel in... Ze gaan grot te werk.
Ze gebruike balle die treffe.
Hij moet 'm natuurlijk terugtrekke. Daar is niks an te doen. Da's zuiver werk.
| |
| |
Nee. As ze grof te werk gaan, keere we ons, en zijn ook grof. De ander zijn ook geen engeltjes.
Heere, as 'k ulie verzoeke mag. Dezen avend tegen 'n uur of acht. Hier regel 'k ik alles. (Hij dringt ze naar de deur.)
We moeten an de kiezers zuiver hande kunne late zien.
Goed. 'k Zal 'k ik daarvoor zorge.
van worp en agendijk af. Men hoort de huisdeur toeslaan.
Meneer pastoor... ik... da's me te sterk.
Ja, 'n vieze zaak is 't, Jan. Da zat dus zoo ineen. Den dienst, enzoovoorts...
Jan, 'k verwijt u niks. Allenlijk, ge hadt me moete verwittige. An mij kost-de da gerust.
Maar de schand, de schand... de oneer!
Mij kost-de da gerust vertelle, Jan. D'r zijn mensche die me erger zake vertelle.
En ze beklagen hun da nie. Dan ha' 'k ook gezorgd da we u nie gevraagd hadde veur de lijst. Dan ha' 'r niks uitgekome. Dan wisten alleen God en gij en ik 't.
| |
| |
Maar de lijst - de lijst... Hij was de overwinning van de lijst. De mannen uit de fabriek zijn ons mee. As hij d'r nie opkwam, waar zat de lijst dan?
En nu? Nu zal 'm d'r ook toch nie opstaan - en op den hoop toe hèt-de al dat ongemak.
E? 't Is toch klaar dat ge u moet terugtrekke, Jan?
Monne, ge weet wat da 'k 'r over peis, hee? We moete Menschen hèmme waarop da niks of niks te zegge valt. Ongelukkiglijk - 't is nie redelijk, maar 't is e feit - de mensche rekene ne persoon an, zake waaran dat 'm zelf geen schuld heet, die 'm maar van naastebij rake.
We strijjen 't af. D'r wordt zooveel en zoo hard geloge mee de kiezing. We strijjen 't af. En om te bewijze dat 't leuges zijn, moet Jet - na 't klooster.
Om da te bewijze - moet Jet na 't klooster! Maar - maar da's... da's... Ik kan 't nie zegge. Waarheid leugenachtig make. En liege. En om de leugen waar te make, Jet dwinge van na 't klooster te gaan?
Monne, laat ons 'ns alleen
| |
| |
Monne, laat ons 'ns alleen.
Jan - ge weet da 'k altijd recht veur de vuist ben. Wat da waarheid is, wat da rechtveerdig is... Ten andere, ik hèm u ook altijd gekend veur nen ronde mensch - veural veur ne mensch mee verstand. Anders ha' 'k 'r zeker nie veur geweest, u op de katholieke lijst te hèmme. 't Doe me dan ook zooveel te meer spijt, da 'k u nu moet vragen u terug te trekke... Dinsdag worde de lijsten ingediend. 't Is dus hoogst tijd... En - veur de lijst en veural veur u zelf is 't beter zoo.
Ge verstaat da zelf toch wel. Waart-de ne fanatieke politieker, dan kost-de doen wat da Monne zei. In politiek schijnt da nu 'ns toegelate te zijn. Maar wijlie, zelfs as politieke manne, we zijn katholiek. Rechtveerdig zijn. Waar zijn. Ons princiepe, die de beste zijn, nie late vallen om maar gekoze te gerake. Veural nie liege - en dan zóó liege - nee!
Ik kan 't nie kroppe, ik kan 't nie kroppe.
Toe. Toe, toe. - Dus ge trekt u achteruit.
Meneer pastoor, ik... Gotogot. Zoolang hèm 'k 't moeten overbijte.
(Wijzend op 't portret.)
Die, zie, die heur schuld is dat allegaar. Die heur schuld! Toen ze bekend ha' da ze, da ze...
Ja, ja, kom. Ge moet da nie ophale. Laat ouw koeien ouw koeie.
Toen hèm 'k heur buitegejaagd. Buitegejaagd! Diene! Diene? Buitegejaagd ha' 'k ze. Dan heet ze vijf maand bij nonkel Dor in Antwerpe gezete. Diene! Diene!
| |
| |
Uit de verte hoort men rumoer naderen, als 't roepen en huilen van 'n volksrelletje. 't Slaan van schelen tegeneen, fluiten en sissen.
Ze luisteren. 't Lawaai is dichtbij. De huisdeur open en toe. Fiene, Jet, Rik op. De vrouwen weenen. Rik ziedt van woede. Vuilnis werd op hun kleeren gegooid.
'n Bende die ons achternaloopt. Schoelies.
(springt hem in den weg.)
Blijf binne, Jan. Ze zulle wel optrekke.
La-me, la-me los. 'k Wil die schavuiten 'ns onder hande neme.
| |
| |
Blijf binne, Jan, 't is nen heelen hoop.
En dat allegaar - dat allegaar veur u! allegaar veur u! veur u! veur u!
(komt ingestormd.)
Wat is da? Ze hèmmen 'n ruit uitgesmeten as 'k an 't venster kwam.
En dat allegaar veur u! Gij - gij slet! gij, gij... (Hij wil Jetje slaan.)
Jan. Nee. nee. Nee, nee! (Trekt hem terug.) Toe, zit. Toe. Gaat gijlie in de keuke. Alla, toe.
fiene, jetje, netje, leentje
(af in keuken. Buiten gejoel en getier, onduidelijk. In 't salontje wordt een ruit uitgesmeten. De steen botst tegen de deur.)
(trekt de deur open. In de bende gaat gelach op als men hem ziet.
(hem achterna. Gelach en getier.)
(staat bang in de keukendeur.)
(buiten.)
Rik, blijf binne. - Rik! (Poos.)
(uit 't volk, zingt, gemeen:)
En we wille van geen katte niemeer wete, slaag ze dood, slaag ze dood.
Ahoert! ahoert! (Gefluit, geroep.)
| |
| |
Waar is de uffra, de? Da ze 'r 'ns laat zien!
Spreekt op z'n Entwarrepsch!
(zingt.)
Wie is de vader van da kind?
(Gelach, kattemuziek.)
Kattekop! Da! (De deur wordt toegeslagen. Men stampt ertegen; er wordt op geklopt en gesmeten. Een tijdje lang nog houdt het rumoer aan, gedurende het volgende. Sterft dan langzaam uit.)
(met kleeren gescheurd en ontdaan op.)
'k Hèm 'r tussche gezete. De pastoor...
(kijkt in den gang).
Meneer pastoor?
(op, met zakdoek aan slapen doppend.)
Ik e... Ze hèmme me getroffe.
Meneer pastoor.. ik.. (Ze snikt, knielend voor hem.)
Toe, 't zal geen erg zijn. Nen afschamp van ne steen. As 'k e beetje water...
(af, komt seffens terug met water.)
E... nen doek, meneer pastoor?
| |
| |
Nee, nee, zoo èrg is 't nie. E beetje water dat 't bloed stolt. Dan is alles in orde.
En dat - da's dank an u! Da's dank an u! Slet, slet.
Och pa... och pa.. Ik.. ik.. Pààà! (Ze knielt en omarmt zijn knieën.)
La-me los. La-me los! Al die schand, al die oneer... Dat hèt-de gij over onze kop gebracht. Da zal God u loone, meiske. Da zal God u loone. - Enne - enne - m'n huis moet-de uit. Hieruit. Morgen al!
fiene en netje weenen.
M'n huis moet ze uit. Ze wil na 't klooster nie. M'n huis moet ze uit. Ik hou geen sletten onder me dak. Da ze gaat vanwaar da ze gekomen is. As ze.. as ze 'n hoer is, da ze dan heuren rol ga spelen - op 'n ander.
Pààà - ik.. Ik zal na 't klooster, as ge 't dan toch wilt.
Nee. - Mag 'k an Jan alleen 'ns spreke? Toe, eenige minuutjes.
fiene, netje, jetje, rik en leeitje (af, in keuken.)
| |
| |
Monne - mag 'k u verzoeke?
Meneer pastoor, ze wil. Ge hèt 't zelf gehoord. Dan zijn we gered. Dan moet morge de bende daarbuiten in heur schelp kruipe.
Jan. Nu onder ons twee. En we gaan da rap afdoen. Ge zijt katholiek, hee?
(kijkt hem verbaasd aan.)
Door-en-door katholiek, hee? Van top tot teen?
En geene schijnheilige? Ge zijt nen oprechte katholiek?
Ge kent God, ge kent Kristus, ge kent de leer, hee?
Goed, 'k hèm d'r nooit nie an getwijfeld.
As ge 't maar weet, meneer pastoor.
Goed, goed. Dan leeft-de ook as zoodanig, hee? 't Is nie alleen met uw tong, da ge 't zijt? Maar ook mee uw doen en late?
Mee uw doen en late, nie alleen veur de politiek - politiek is 'n vuiligheid -... nie alleen veur de mensche, as
| |
| |
de mensche het zien... maar ook veur uw eige - as ge heelegansch alleen zijt, doet-de ook lijk ne flinke katholiek? Daarveur hèm 'k u altijd anzien.
Dan gaat-de Jet nie buitejage.
Nee. Da's onder den drang van de omstandighede. As ze 't wil doen - laat 'r dan eerst kalm worde - vergete wat da veurgevallen is - en dan moet ze d'r heur eige goesting kunne mee doen. Heur dwinge meugt-de nie. - Nu. - Nu gaat-de beginne mee heur - mee heur te vergeve, Jan.
Ja. Dat hadt-de allang moete doen. Vergeten en vergeve. Da ze na Antwerpe gegaan is - da ge hier... Nu. ja, t'akkoord. Maar buitejage? Nee. Enne.. ja... 'k voel da. Zoolang da ze hier weerom is hèt-de heur late voele da ze - da ze, naar uw eige woorde 'n slet is, hee?
Da moet uit. We moete kunne vergeten en vergeven op de wereld.
Maar - al wat da we gelejen hèmme - al wat da we afgezien hèmme - ons vrees veur schande - ons vrees dat 't gekend zou worde.. Och, ik kan 't nie zegge - ik kan 't u nie zegge...
Wat heet Kristus uitgestaan, Jan? En vergaf die?
Gijzelf - dat? Da's heur schuld. Alles is heur schuld. Alles. Heur! Heur... Gotogot, wat da we al afzage daarmee. Let, gijzelf...
| |
| |
Niks? Ge zijt ne priester.
Daar heet Jet geen direkte schuld an. En hij - hij die smeet.. As 'm morgen in den biechtstoel moest kome, Jan...
Zoo e gespuis komt in geen kerk.
As 'm morgen in den biechtstoel moest kome - dan gaf 'k hem absolutie, lijk an ieder ander - en veur mijzelf vergaf 'k hem, zoowel as in den naam van Kristus. Kristus heet er lijf en leve bij gelate - en nog, Jan, nog zal 'm vergeven hèmmen an z'n moordenaars. ‘Vader, vergeef 't hun...’, zei 'm, an 't kruis.
Maar dees - dees! 'n Heel familie, 'n deftige familie door de goot sleure!
Al lijje we d'r de grootste schâ mogelijk door - zonde zijn te vergeve. We zijn wij nie wijzer as Kristus-zelf. En Kristus moet ons zooveel, zooveel erger vergeve. De affronte die wij Hem andoen, zijn zooveel grooter. Wijlie, die God wel kenne, - laat zoo e gedrag over an hen die hem niemeer wille kenne - wijlie moeten handele lijk dat Hij ons 't voorbeeld gaf. En we zulle goed doen, en verstandig.
Ik kan 't nie kroppe. Ik kan 't nie kroppe.
Is dan... is er nog iet anders in de weg?
Nee. Maar, we hadde d'r zoo op gehoopt, veur de lijst.
Ja, ja.. da valt in duige.
| |
| |
Erop gehoopt, erop gebouwd. De lijst op ons. Wijlie op de lijst.
Och, 't is eigenlijk belachelijk. Monne mee al ze gebabbel...
Maar 't scheen ons zoo heel natuurlijk. In zoo nen tijd leeft-de zoo percies gestaag in koorts. Al uw gedachte vindt-de effenaf simpel.
As 't door mij was dat de lijst won...
Daar telde we op. Nu krijge we ne ferme slag... en moete we nog an nen andere kandidaat denke tegen overmorge.
Dan... Meneer pastoor, 't is belachelijk. Maar ronduit gezeid: we dachte dat 'r dan kans was veur schepene - of misschien...
As 't dan toch door mij was, da we de bovenhand haalde.
Wel-e... misschien was 't nog zoo belachelijk nie gepeisd.
Ziet-de 't! Ziet-de 't! En da valt in duigen ook.
Maar - da nie... dàt toch nie kon u beletten uw dochter.. Dàt toch nie! Jan, da zou gemein zijn, da zou laf zijn. Zoo gemein en zoo laf as... as da kattemuziek van daar astreen.
| |
| |
We hadde danig gehoopt, te winne.
En burgemeester... Bah! Monne... Monnen is alles nie. Hij moet 'ns wa meer mensch worde, en minder politikaster. En dat Jan, da zijt-de gij zeker, meer mensch. Daarom... Nu.
(Poos.)
(verfrommelt een voor een alle bladjes op de tafel.)
Ja, zoo... Vernebbel de politiek. 't Is beter dan da ge d'r uw menschheid en uw kristelijkheid bij inschiet.
(Poos.)
(neemt hem 't bladje af. Leest er even in. Legt het terug. Poos.)
Dood.
(Haalt den brief uit zijn brieventesch.)
Dienen hèmme we gekrege, 's anderdaags nadat 't kwam.
(Reikt hem over.) De vader... 't Was ne lafbek. Diene schurk is 'r hier uitgetrokken as 't brandde. 'k Zal 'm nie noeme.
Enne - houdt-de erg an da papier?
Waarveur hèt-de 'm nie liever verbrand? - De menschen hèmmen 'n slechte gaaf. Al wat dat hun kan
| |
| |
herinneren an triestige dinges, daar houë ze an, al erger as an hun leve. Verbrand hem, hee? En die souvenir zal d'r stilekes uitgaan. Ge moet da late sterven, en nie 't leeftig houwe.
Maar 't was over me kind, meneer pastoor. Me kind dat in 't ongeluk was. 'k Ha' 'm bewaard... 't Is toch me kind.. 't is toch me kind... Al kan 'k heur dat... die zaak nie vergeve.
Dat ongeluk. Onthoud 't: dat ongeluk. Want, Jan, hèt-de daar al an gepeisd: an dat ongeluk heet uw kind misschien minder schuld as ge wel denkt. Mee kiezinge leeft-de in 'n soort koorts. Ge wilt gekoze worde, ge wilt nog meer... Zelfs, ge hèt belachelijke hoop... Ge noemde 't zelf zoo. Ik nie. Maar afijn. In ander omstandigheden doet-de ongelukkige dinge... Hèt-de d'r schuld an? D'r zit altijd ievers ne Monnen achter, die u daartoe brengt.
Daarveur ook moet-de vergeve. Ten eersten omda Kristus 't voordee, ten tweede omdat 'r misschien weinig schuld was.
Ik kan 't toch zoo moeielijk kroppe - zoo moeielijk.
Eerst de leer, Jan - dan de rest. Wat da van bove misschien vergeven is... Bove wordt 'r geen rekening mee gehouwen, of dat 't schaadt an politiek, of nie... Da moet-de gij niemeer vloeke. En, Jan - 't is toch uw kind.
(Reikt hem den brief terug.)
Mag 'k ermee doen wat 'k wil?
(gaat aan keukendeur. Roept.)
Jet.
| |
| |
Gedachte botse tegeneen - en mensche, Jan. Laat ons ons in alles houwen an Kristus.
jan (zwijgt. Poos.)
(bitter.)
Burgemeester Gorsen!
Ge zult geen burgemeester zijn in 'n ruziemakende stad - maar, Jan, maar koning in e gelukkig huishouwe. (Poos.) Zal 'k den brief verbrande?
pastoor (af in keuken.)
jetje (op, na een oogenblikje.)
jan (kijkt haar aan, doch zegt niets.)
Meneer pastoor ha' gezeid da 'k moest kome, pa.
Da ge... - Kom'ns hier, Jet. Ziet 'ns in m'n ooge...
jetje (snikt.)
Toe, ge moet nie grijze... Toe, toe, Jet.
JETJE (zakt op heur knieën)
jan (streelt heur haar.)
Ssst, zwijg maar, zwijg maar...
pastoor (terug op. Doet teeken aan de anderen, te volgen.)
fien, rik, netje (op; blij.)
| |
| |
leentje (op, trekt 'n schrof gezicht, en gaat hoofsch af in gang.)
monne (op. Schokschoudert, zet zich aan 't venster, tuurt naar buiten.)
Hij's verbrand, Jan. (Handdruk.)
Ma... (Loopt bij haar, staan weenen.)
Monne-jong! Monne-jong! (Willens nillens schudt hij Monne' s hand.)
Nu gaan we toch 'ns piano spele, zeker?
Leuven, Maart 1922.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd