Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1921

[p. 643]

Boekennieuws.

Lod. de Raet: ‘Vlaanderen's economische Ontwikkeling’, met portret van den schrijver en een voorwoord van R. Lamberty-De Raet. - Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur, Amsterdam. 1920.

De Raet's eerste boek over ‘Vlaamsche Volkskracht’, dat verscheen in 1906, veroverde in de Vlaamsche wetenschap en in de Vlaamsche beweging onmiddellijk de plaats van een standaardwerk.

Zijn tweede boek lag persklaar in Augustus 1914. De oorlog deed de uitgave verschuiven, en in November van 't zelfde jaar '14 overleed alree de schrijver. Door de zorgen van zijn zwager, den heer R. Lamberty-De Raet, komt nu bedoeld werk te voorschijn.

Het 1^e deel van ‘Volkskracht’ draagt als ondertitel: de Vervlaamsching der Hoogeschool van Gent, en handelt ook uitsluitend daarover. Dit tweede deel is een verzameling van alles wat De Raet heeft geschreven aangaande de stoffelijke ontwikkeling van Vlaanderen. En dat is nog meer dan wat hij voor de Hoogeschool deed.

't Is inderdaad een ontzaglijke arbeid; en wij bedoelen heelemaal geen tragiek, maar zeker is het dat we hier alweer staan voor een Vlaming wiens tenger gestel onder de inspanning in den dienst van zijn ideaal is bezweken.

‘Vlaanderen's economische Ontwikkeling’ is evenzeer een geschiedenisboek als een handboek voor de huidige Vlaamsche sociologie. Daarom ook is het tweeledig: het 1^e deel gaat over ‘Vlaanderen's economische ontwikkeling in het verleden’, het 2^e deel over diezelfde ontwikkeling ‘in het heden’.

In de geschiedenis worden onderzocht onze steden en ons platteland, onze landbouw en onze nijverheid. Vooral dat wonder van ons oude Vlaanderen: de lakenindustrie.

't Is als een epos. Maar met de godsdienstoorlogen begint het drama: de volkskracht verstikt in de uitheemsche politiek.

[p. 644]

Als Vlaanderen weer ontwaakt ligt het in de Vereenigde Nederlanden. Sindsdien was 't een stage opgang, hoewel de beproevingen niet stilstonden, en hoewel de Vlaamsche bevolking steeds werd verwaarloosd. Maar ook de economisch-gedrilde blik van De Raet leest hoop in de toekomst, dank zij het Vlaamsche kolenbekken. Zoo was reeds de leuze van De Raet, diegene welke we thans bij elke gelegenheid door mannen als Dr. Vande Perre hooren ontwikkelen. De Vlamingen moeten economisch sterk worden.

Het heele boek van De Raet maakt diepen indruk op al wie een hart heeft voor zijn volk. En wat De Raet ons te zeggen heeft vat hij zelf indrukwekkend saam aan het slot van zijn inleiding:

‘Wij zien dat het verschil tusschen de Vlaamsche en de Waalsche bevolking voortvloeit uit de uiteenloopende gevolgen, welke de nijverheidsomwenteling heeft gehad in beide deelen van het land. De nijverheid der Vlaamsche provinciën wordt gekenteekend door de lage arbeidsloonen en de lange arbeidsdagen. De landbouw maakt er nog onder den vorm van klei-teelt de voornaamste bedrijvigheid der bevolking. Het intellektueel peil dezer bevolking staat zeer laag en het aantal ongeletterden is aanzienlijk, lektuur is weinig verspreid. Eindelijk staat het sociaal peil lager en wordt gekenmerkt door de uitbreiding van het alkoholisme, de landlooperij en de kriminaliteit. Onder de hervormingen die deze toestand kunnen verhelpen, is het noodig als de meest dringende aan te stippen, de noodwendigheid om eindelijk in te zien dat de beroepskennis bestemd is om de produktiekracht van den grond te vermeerderen.

Doch om deze hervorming tot werkelijkheid te maken is het niet voldoende, gelijk dit in de Waalsche provinciën het geval is, den moreelen steun en de stoffelijke middelen te vinden noodig tot dit doel, men moet nog den hinderpaal overwinnen, die eigen is aan de Vlaamsche provinciën van het land, n.l. den hinderpaal der taal; de leidende of ontwikkelde standen spreken er inderdaad niet dezelfde taal als de volksklasse; heel het hooger onderwijs wordt er in het Fransch gegeven en zijn invloed kan bijgevolg noch de burgerij der kleine steden, noch de landbouwers met vrucht bereiken.

Dus is het vraagstuk, dat zich vóór alle andere stelt, ditgene: te weten hoe deze hinderpaal kan omver-

[p. 645]

geworpen worden en welke de methode is, die zal toelaten op de snelste en volledigste wijze dit doeleinde te bereiken. Is het degene, die daarin bestaat de taal der groote menigte - namelijk het Vlaamsch te vervangen door die van de uitverkoren minderheid - namelijk het Fransch? - Ofwel is het integendeel noodig, dat de verlichte standen aan de verheffing van de volksklasse arbeiden door zich van deze taal te bedienen?

Het is zoo, dat zich ten slotte de taalkwestie in België voordoet, wanneer men haar op realistische wijze onderzoekt.

Em. de Bom: Heldere gezichten. - Mij voor goede en goedkoope Lectuur, Amsterdam. 1920.

Als men nagaat welk een invloed Mane De Bom op een zekeren kring van Vlaamsche literatoren sinds vijf en twintig jaar heeft geoefend, niet enkel op evenjarige vrienden van hem, maar ook op ouderen en op jongeren, en als men daarnaast overziet wat hij zelf heeft voortgebracht, dan staat men aanvankelijk voor een soort vraagteeken.

Hij leverde kritisch werk in zijn ‘Henrik Ibsen’ en in zijn ‘William Morris’; hij leverde scheppend werk in zijn ‘Wrakken’; hij verzamelde 't beste van zijn dagblad-arbeid uit de ‘Nieuwe Rotterdamsche Courant’ in ‘het Levende Vlaanderen’en in ‘Terugblik’.

Een bizonder vruchtbaar schrijver is deze thans 53-jarige beslist niet geweest. En dat de meerdere hoedanigheid bij hem de mindere hoeveelheid vergoeden zou, is ook al niet steeds het geval.

En toch... Onder al wat een pen voert bij ons is De Bom te herkennen als een van de meest echten, als een rassige schrijversnatuur. Geen vijf zijn er onder degenen, die ongeveer met hem zijn opgestaan, die zoo weinig deden aan literatuur in den minder gunstigen zin. Al zijn bladzijden, ook de minder geslaagde, zijn geboren uit aandrang - een aandrang gebracht door omstandigheden van zuiver Vlaamschen aard of van zuiver Vlaamsch belang.

Ook ‘Ibsen’ en ‘Morris’ dan? Zeker. Toen Ibsen 's invloed over Europa ging, wist hij uit te maken wat Ibsen voor ons kon zijn, en wat een kracht van

[p. 646]

bezielend apostelschap uit Morris kon worden geput heeft hij ons duidelijk gemaakt. In zoover is deze gemoedelijke scepticus wat de hoogste levensraadsels betreft, toch ook een soort geloovig moralist. Want wijl hij allerminst verliteraturd is, weet hij zeer goed uit zichzelf te zeggen en uit anderen te schiften wat den Volke goed is.

Want De Bom kent zijn Vlaamsche volk. De lagere klassen - getuige ‘Wrakken’ - de hoogere, getuige wat hij schreef over de Vlaamsche intellectualiteiten van Conscience's periode en van den huidigen dag. Was hij het niet die Streuvels uit zijn schuilhoek haalde? Was hij het niet die er voor zorgde dat ‘Vlaanderen’ - toevallig dank zij 't eenig prestige van Vermeylen in Brussel thuisliggend - niet bedenkelijk monopoliseerde in de Belgische hoofdstad? Was hij het niet die de besten met malkander in betrekking bracht en hield, en reikte zijn bedrijvigheid in dezen niet tot een zeer sympathiek commis-voyageurschap in Vlaamsch-literaire verbroederingskunst?

Nu weer heeft hij onder zijn hoede en zijn leiding genomen de ‘Vlaamsche Bibliotheek’, een afdeeling van Leo Simons' reuzenorganisatie die thans met haar ‘Nederlandsche Bibliotheek’, haar Wereldbibliotheek’, haar ‘Handboekjes Elck 't beste’ enz. een Maatschappij vormt van Goede (althans voor een katholiek doorgaans: goede) en Goedkoope (althans voor een Nederlander die niet in francs rekenen moet: goedkoope Lektuur) - een Maatschappij die in ons Boekhandelswezen alvast een unicum is en wellicht nog lang blijven zal.

Een der eerste bundeltjes in de Bom's ‘Vlaamsche Bibliotheek’ was van hemzelf. En de titel zal u niet verwonderen. Van iemand die zijn goed humeur heeft bewaard in al de bekommeringen sinds den wapenstilstand - en die ook zijn persoon niet hebben gespaard, is 't wel gezellig: ‘Heldere Gezichten’ te krijgen. ‘Heldere Gezichten’ bevat een tiental stukken ouder en jonger werk van De Bom. Het oudste van 1895 en het jongste van 1918.

Hoezeer De Bom een echte schrijversnatuur is blijkt al hieruit dat, waar hij heelemaal zichzelf is, dit zichzelf zich binnen al dien tijd niet gevoelig heeft gewijzigd.

Zooals wij hem altijd hebben gekend is hij nog

[p. 647]

in ‘de Kameraden’, in ‘een Romance’ en in ‘een Moord’. Het bizondere in De Bom, datgene wat men telkens voelt, maar zoo dat men zich telkens weer moet afvragen: wat is het nu eigenlijk, komt, me dunkt, hier op neer: De Bom ziet en hoort niet zoo heel veel dingen, maar de meest gewone dingen ziet en hoort hij anders dan wij. Zeg niet: dit is 't geval met alle artisten. Juist datgene waar meest alle andere kunstenaars over heen gaan, zal hij vasthouden, en er met al zijn kunstenaarsliefde bij stilblijven.

Neem b.v. het eerste stuk in dezen bundel. ‘Een Romance.’ De gezonde slaap is heel wat in 't leven van een mensch. Maar wie zal u dat zeggen zoo dadelijk inslaand als De Bom: ‘Als om tien uur alles naar bed was en meneer op zijn kamer nog zat te lezen, dan ronkte het lijze gesnork van de knechtenfamilie als gebrom van torren door de dunne muren van de aangrenzende kamer.’ Of: ‘hij sliep, als een rechtvaardige, den nacht door, tusschen twee pijpen in’.

Wat zegt ge van 't portret van dezen Engelschen onderhoorige? ‘Oh! zei, toen ik binnentrad, flegmatisch de kleine kantoorjongen, met zijn te rank opgeschoten knapenlijf en vaal dienstmatig gezichtje, terwijl hij inderhaast een omslag met de lippen bevochtigde en dichtmaakte. Dan, zijn penhouder neerleggende, zijn hoeaje opzettend, naderde hij, en zei, korrekt dienstwillig, en met 't echt-Engelsche bewustzijn van de nutteloosheid der woorden: ‘I know’...

Maar het kortste in De Bom's eigen stijl is toch steeds het kostelijkste: ‘Terwijl Herodes zijn verbazend hoofd onder de waschkraan hield en een grooten cirkel van sprenkelend water om zich heen trok’.

Dat zijn enkele zetten, notaties zooals b.v. Daudet ze bij duizenden gaf. Goed, maar we zijn er zeker in 't Nederlandsch niet aan verwend, althans niet vanwege degenen die zichzelf zijn gebleven; en daarbij De Bom kan ook volhouden, getuige ‘Een Moord’. Dat is wel het beste, het meest eigen De Bomsche van den heelen bundel. Een relaas van de egoistisch pietluttige lafheid van een celibatair rond-de-cuirtje. Zoo gezellig-humoristisch werd ons de psychologie maar zelden geschoteld. Laat De Bom toch liever zoo blijven dan op zijn Van de Woestynsch langs het strand te gaan kuieren; hoewel toch alweer zijn eigen gaven zich in die ‘wonderbaarlijke en avontuurlijke reize in

[p. 648]

Vlaanderen’ telkens weer te voorschijn te piepen: b.v. in de nachtmerrie van Dr. Jef Spijkers.

Wie niet weet dat in 't diepste van De Bom ook een mysticus schuilt kent hem niet en heeft hem zeker nooit goed in de droomerig-blauwe oogen gekeken. Hij leze dan in de ‘Heldere Geizichten’: de Acht Zaligheden, een treffend-sober Kerstmisverhaaltje. Iemand die binnen Antwerpen leven moet en zoo direct de Kempische atmosfeer op zich kan laten inwerken is een benijdenswaardige doolaard in de weidsche stad.

D.W.

Aanbevolen boeken:

Calbrecht Jos. De Missie en het Lager Onderwijs. - Vlaamsche Boekenhalle, fr. 2.00.

Van Dinter Joh. Herautjes, 1^e bundel. - Van Dyck, Hillegom.

Woltjer J. Serta Romana, 5^e uitgave. - Wolters, Groningen-den Haag. 400 blz. fl. 6.50.

Van Celderen I. Duitsch Woordenboek, 2 dln. - Wolters, Groningen-den Haag, fl 12.00.