Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1910

[p. 327]

Het leven en de Werken van Jan van Ruysbroeck
(Vervolg)

Vierde hoofdstuk
Naar het Hoogland

Waarschijnlijk niet vóór de jaren 1335-1340 greep er in het leven van Jan Hinckaert een groote verandering plaats, die ook op Ruysbroeck een blijvenden indruk naliet.

Het heilig-ingetogen leven van dezen jeugdigen priester, die nog steeds te zijnen huize verbleef, had allengskens, we mogen het veronderstellen, het gemoed van den meer wereldsch-gezinden kanunnik tot inkeer gebracht. Langzamerhand had de genade in zijn ziel haar werk begonnen. De geringste omstandigheid was voldoende, om al de verlangens en strevingen naar hooger uit de sfeer van 't onbewuste tot het volle bewustzijn wakker te roepen.

Misschien bij eene of andere feestelijke gelegenheid hield een beroemd prediker in St. Goedelenkerk drukbezochte sermoenen. Dien dag voelde zich de kanunnik als door een bovennatuurlijke kracht aangedreven, om ook eens te gaan luisteren naar een man, van wien zooveel wonders werd verteld. De prediker was buitengewoon begeesterd: bij den aanvang zijner rede echter was het alsof hij zich in zijne bewegingen belemmerd gevoelde; hij zocht de woorden voor gedachten die ontbraken, herhaalde wat hij reeds had gezegd, tot hij opeens het rechte onderwerp scheen getroffen te hebben, en in een vloed van overweldigende welsprekendheid losbrak, die hem vervoerde, ja die hem zelf verbaasde. En toen de gloed zich had gekoeld, bekende hij eenvoudig: ‘Ik weet niet hoe mij deze vloed van woorden en gedachten komt; maar ik vermoed dat het niet is gebeurd zonder eene geheime schikking der Voorzienigheid voor het

[p. 328]

grootere heil van éénen onder u.’ Jan Hinckaert toen hij dit hoorde, keerde nu tot zichzelven: ‘Hoe waar heeft die priester gesproken! Nu begrijp ik alles; God heeft mij hier heen gedreven, en zijn geest door zoo honigvloeiende woorden bevruchtigd, opdat ik mij, door deze rede heilzaam omgevormd, van der wereld ijdelheid zou afwenden en een vromeren wandel aanvangen.

Van dit oogenblik af was Jan Hinckaert een ander man geworden: voortaan legde hij zich, zonder eenig voorbehoud, op een leven van ingetogenheid en beschouwing toe. Door het krachtige voorbeeld van zijn kapelaan Ruysbroeck ondersteund, kende hij menschelijk opzicht noch zwakke weifeling. Zalig zij die het gezaaide woord in zachtmoedigheid hebben opgenomen en die het bewaren!

De kanunniken en priesters van St. Goedelen zagen vreemd op naar dien man, die, uit een rijke patriciërfamilie gesproten en ruimschoots begenadigd door de gaven der fortuin, op eenmaal en voor altoos aan wereldsche vermaken had vaarwel gezegd en den nieuwen Adam in eenvoud van spijs en kleeding en in vroomheid van gebed had omhuld. Maar de eerste verbazing, de eerste spotlach misschien was dra voorbij; eenige zijner standgenooten werden door zijn voorbeeld over hun eigen leven met schaamte getroffen; terwijl andere, door boete geleid, zich even krachtdadig tot God toekeerden.

Het duurde niet lang, of er vormde zich onder de kanunniken van St. Goedelen een kleine kring van voorbeeldige priesters, die allen min of meer om J. Hinckaert kwamen scharen. Onder hen muntte vooral een jonge kanunnik van de tweede fondatie uit, Franco van Coudenbergh (de Frigido Monte). Hij behoorde tot het vermaarde geslacht van denzelfden naam, was rijk door eigen bezit, en genoot om zijne geleerdheid, zijne wijsheid en zijn voorbeeldig leven, algemeenen eerbied. Geboren in 1296 en dus enkele jaren jonger dan Ruysbroeck, was hij sedert omtrent 1320 priester gewijd. In de verandering van Jan Hinckaert had hij Gods vinger erkend. Hij sloot zich bij hem aan, vestigde zich eveneens te zijnen huize, zoodat de zalige woning van den kanunnik tot een klein klooster herschapen was. Al hunne goederen en bezittingen werden

[p. 329]

te zamen gelegd; overdreven weelde in kost of kleederdracht vermeden; van hun overvloed aan de armen mild meegedeeld.

Het is allicht begrijpelijk dat het inwendige leven van Ruysbroeck nu stijgen kon tot de volle ontwikkeling in de klare middagzon. Steeds glansrijker straalde het inwonen der Godheid naar buiten, en gaf bovennatuurlijke schoonheid aan zijn nietige verschijning. Hij die vroeger nooit uiterlijke pracht had aan den dag gelegd, streefde er nu naar meer dan ooit al wat overbodig was en niet strookte met de strengste armoede van een armen volgeling van Christus af te leggen.

Welk een kracht van bekoorlijkheid ging uit van hem, als hij eenzaam en ingetogen door de straten der hoofdstad trok.

Hij was een man van geringe gestalte, zonder eenige uiterlijke aantrekkelijkheid. En als men hem zag voorbijgaan, bij vroegen uchtend, zonder eenig vertoon van nutteloozen smuk, ingetogen glijdend langs de huizen heen, met neergeslagen oogen als verloren boven de alledaagschheid in de beschouwing der goddelijke geheimen die hij vieren zou, dan zegde zich menig jongeling in zijn hart: ‘Wat zou ik noode willen leven als die priester! want ik zou nooit meer blijde zijn!’ En Johannes dacht, wanneer hij soms dit hoorde: ‘Hoe weinig weten zij de zoetheid, die God verborgen heeft aan hen, die Hem beminnen!’

Zoo stegen de drie heilige priesters naar het ‘overland waar de zonne schijnt tegen het gebergte en vroeger zomer maakt van vele goede vruchten en sterken wijn, naar het land vol vreugde.’

Vijfde hoofdstuk
Die chierheit der gheesteleker Brulocht

Het Boek vanden Rike der Ghelieven was oorspronkelijk niet voor een uitgave bedoeld. Uit hetgeen ons prior Geeraard meedeelt, was het Ruysbroeck lang onbekend,

[p. 330]

dat dit werk in omloop was. Te Herne had men er een afschrift van gemaakt naar een kopie, welke hun een priester, ‘die Her Jans notarius was geweest’, in 't geheim had meegedeeld; wel tegen den wil van den schrijver, die verboden had het bekend te maken.⁽¹⁾

Ruysbroeck was dus ontevreden met deze eerste uitdrukking zijner gedachten. Om ze vollediger uiteen te zetten misschien, begon hij kort daarop de Chierheit der gheesteleker Brulocht, het werk dat de volledigste samenvatting geeft van zijn systeem van Mystiek.⁽²⁾

Het biedt slechts een verklaring in de minste en uitvoerigste bijzonderheden van den tekst van Mattheus (XXV, 6) in de parabel der vroede en dwaze Maagden: Siet, die brudegom comt, gaat ute hem te ontmoetene.

Van hoe groot belang dit is voor de kennis van de leer van den brabantschen mysticus, mocht reeds blijken uit het feit, dat hij het zelf in 1350 aan de Gottesfreunde vom Oberland zond: duidelijk genoeg omdat daarin zijne eigene beschouwingen het best en 't nauwkeurigst waren uitgedrukt.⁽³⁾ Al zijn latere werken gaan hierop terug. Daarom is het ook onze plicht de Chierheit zoo volledig mogelijk te ontleden; wij kunnen later des te beknopter zijn.

(1) Cf. David I, blz. ix, waar uittreksels uit dezen prologus van Geraert Nagels, prior der Karthuizers te Herne, bij Edingen, worden meegedeeld. Maar vooral De Vreese Bijdragen, blz. 13, die dezen proloog heeft uitgegeven. R. had dus nog als priester te Brussel een secretaris onder zijn medekapelanen.

(2) Surius De ornatu spiritualium nuptiarum libri tres; in de latere uitg.: de nuptiis spiritualibus. Is dit inderdaad R's tweede werk? In hs. F staat: hunc librum edidit idem Dominus Johannes post ingressum religionis. Bij Pom. echter staat dit werk op de tweede plaats. Het is ook zeer eng verwant met het eerste, waarvan het eene uitbreiding schijnt te zijn. Ook meen ik dat het geschreven werd vóór het Hantvingherlijn: want de benamingen vrienden en zonen van God zijn er nog onbekend. De nota van F is misschien te verstaan uit het feit dat R. in 1350 zijne sierheid aan de vrienden in het Rijnland zond en uitgaf.

(3) Men verlieze echter niet uit het oog dat R. in 1350 slechts vijf werken had geschreven, waarvan het eerste alleen nog van eenigen omvang was: een andere dan de Chierheit kon hij toen moeilijk zenden. Men wille dus niet uit het feit dat R. zijne Chierheit zond besluiten, dat hij dit als zijn meesterwerk beschouwde, zooals meermaals gedaan wordt.

[p. 331]

De ziel of de menschelijke natuur, is de bruid, die Christus, de eeuwige Bruidegom, na haren val, zich aangetrouwd had in het puurste bloed der edele Maagd Maria. Hij heeft onzen dood gedood met zijnen Dood, ons bevrijd in het doopsel met zijn Water. en rijk gemaakt met zijne Sakramenten en met zijne gaven: opdat wij uitgaan met alle deugden en Hem ontmoeten in de zaal der glorie, en Hem genieten zonder einde in de eeuwigheid.

Nu spreekt de meester der Waarheid: Siet, die Brudegom comt, goet ute, hem te ontmoete.

Hierin leert hij ons vier dingen:

1.	Siet: Het eerste vereischte is dat wij zouden zien;
2.	Die Brudegom comt toont wat wij moeten zien: nl. de komst des Bruidegoms;
3.	Gaet ute gebiedt ons wat wij moeten doen;
4.	hem te ontmoete geeft het nut en het waarom van al ons werk en al ons leven: een ontmoeting in liefde met onzen Bruidegom.

Deze vier deelen werden nu elk afzonderlijk behandeld en toegepast, ten eerste, naar gewone wijze van een beginnende leven, dat heet een werkende leven; ten tweede, van een innig verheven, begeerlijk leven, waartoe vele menschen kunnen geraken door deugden en Gods gratie; ten derde, van een overwezenlijk, godschouwende leven, dat slechts weinig menschen bereiken mogen. Deze drie deelen maken de drie boeken uit, waarin het geheele werk bevat is.

Eerste Boek: Het beginnende, of werkende leven

I. Siet. Christus gebiedt ons te zien.

Om te zien zijn drie voorwaarden vereischt: licht; oplettendheid; gezondheid van het oog. Zoo ook in de bovennatuurlijke orde: gracie; vrijwillige toekeer tot God; vrijheid van doodzonde.

R. onderscheidt eene tweevoudige gracie: de voorloopende, ook voorgaande (5, 21 en pass.) en voorkomende (7, 25) gratie genoemd, en de gracie waarmee men eeuwig leven verdient.

God verlangt zich aan alle menschen mee te deelen. Daarom biedt Hij hun zijne voorloopende gratie aan. Zij roert den

[p. 332]

mensch van buiten: door ziekte, verlies, rampen, door predicatie en goede voorbeelden; en van binnen: door herinnering aan Christus' lijden, aan de eeuwige straf, aan Gods goedheid en macht, door de beschouwing van zijn werken en ook door 's menschen natuurlijke neiging in de vonke zijner ziel tot God.
Doch niet allen laten zich het vruchtbare rijs, het licht der gracie, inenten. Want zij willen de wildheid van hun boom, het ongeloof, of hun verkeerden, ongehoorzamen wil ten geboden, niet afsnijden. Wanneer echter de mensch het zijne doet wat hij vermag. zoo komt Gods goedheid hem ter hulp: een hooger licht, als een straal der zon, wordt gestort in de ziel, onverdiend en ook naar waardigheid niet genoeg verlangd; dit is een verborgen inwerken van God, dat de ziel met hare krachten beweegt. Hier eindigt de voorkomende, en begint de andere gracie: dit is het bovennatuurlijke licht.
Door het inwerken dezer genade keert zich de mensch tot God: en daar ontspringt Liefde in de vereeniging van God en ziel; en uit deze liefde komt volkomen berouw en zuivering van 't geweten; en omdat hij God liefheeft, komt in hem een mishagen van zich zelf en van al zijne werken.

II. Die brudegom comt.

Christus spreekt venit in 't Latijn. Dit kan beteekenen een verleden tijd en een tegenwoordigen tijd; nochtans bedoelt hij ook een toekomenden tijd.

Christus' eerste komst is verleden: Zijne Menschwording. Want Christus is hierin ons voorbeeld: wij zullen merken in welke deugden Hij is uitgegaan. Maar eerst en vooral dat Hij al zijne werken deed om goddelijke Minne, om zijne geschapen Minne, om onzen nood en om de eer zijns Vaders. Drie deugden, drie principale wortelen aller deugden en aller volmaaktheid, moet Hij ons voornamelijk leeren:
zijne ootmoedigheid: die Hij toonde, naar Zijne Godheid, door dat Hij mensch werd en zich een arme Vrouw tot Moeder koos; naar Zijne menschheid in geheel Zijn leven op aarde;
zijne Liefde (caritate), welke de overste krachten zijner ziel in rust hield en in genot van de goddelijke zaligheid, en die Hem oprechtte tot God in eer en lof; die Hem ook deed nederdalen tot allen nood der menschen;
zijne verduldigheid, in al wat Hij naar ziel en lichaam geleden heeft.

Christus' tweede komst is dagelijksch, met graciën en met nieuwe gaven, die Hij ons schenkt, bijzonder in de Sacramenten.

[p. 333]

Hier komt het grootsche beeld der Zon die schijnt in het dal der Ootmoedigheid:
Nu verstaat: als de Zonne geeft hare stralen en haren schijn in een diepe valleie, tusschen twee hooge bergen, en de Zonne dan staat in het hoogste des firmaments, zoodat ze beschijnen mag den bodem en den grond van die valleie, zoo gebeuren daar drie groote dingen: want de vallei wordt klaarder en weerschitterend van de bergen; en zij wordt meer verhit; en zij wordt vruchtbaarder dan een vlak effen land. Alzoo gelijkerwijze. als een goed mensch staat op zijn kleinheid in het nederste zijns zelfs en hij bekent dat hij niets heeft noch niets is, noch niets vermag van zich zelven, noch staande blijven noch voortgaan, en ook dikwijls de deugden te kort komt en de goede werken: zoo bekent hij zijne armoede en zijnen nood. - En Christus is een Zonne der gerechtigheid en ook der barmhartigheid, die staat in het hoogste des firmaments, dat is ter rechter hand zijns Vaders, en schijnt in den bodem des ootmoemoedigen herten.... Dan wassen daar twee bergen, dat is tweeërhande begeerte: de eene, om God te dienen en te loven met waardigheid; de andere, om deugden te verkrijgen in edelheid. Deze twee bergen zijn hooger dan de hemelen, want deze begeerten roeren God zonder middel, en begeeren van zijne liberale mildheid. Dan mag de mildheid zich niet onthouden, of zij moet vloeien.

Christus' derde komst zal geschieden in het oordeel: voor ieder na den dood; voor allen op het einde der wereld.

Zijne eerste komst zullen wij volgen van buiten met volmaakte deugden, van binnen met caritate en oprechten ootmoed; de tweede zullen wij begeeren en verlangen met gebed; de derde, met vertrouwen en eerbied ontbeiden.

III. Gaat ute.

Wij moeten uitgaan tot God, tot ons zelven, tot onzen evennaaste, met caritate en met gerechtigheid: zij leggen in 't rijk der ziel den grondslag van alle deugden: nederigheid:

Deze drie deugden dragen het gebouw van alle volmaaktheid: caritas houdt ons steeds vóór God opdat wij Gode eerlijk zouden leven; gerechtigheid houdt ons voor de eeuwige waarheid, om alle deugden zonder dolen en tekortkoming te beoefenen: nederigheid houdt ons vóór Gods Mogendheid, opdat wij steeds op Hem vertrouwen en van ons zelven niet houden. Zij is de grondslag aller deugden.

[p. 334]

a) Ootmoed⁽¹⁾, dat is nedermoedigheid: een inwendig neernijgen van hart en gemoed voor de hooge waardigheid Gods. Zij is de grondslag aller deugden. Zij ontspruit uit de beschouwing van Gods goedheid en grootheid en van 's menschen nederheid, en toont zich in vromen eerbied voor 's Heeren Majesteit en voor zijne heilige Kerk, en in oprechte bescheidenheid van uitwendigen dienst.
Uit deze ootmoedigheid komt gehoorzaamheid, die den mensch onderdanig maakt aan Gods geboden, en de veelijke (zinnelijke) krachten aan de rede onderwerpt; zij maakt hem ook onderdanig aan de h. Kerk, aan de bevelen, zelfs aan den raad der geestelijke oversten: haar grootste vrucht is vrede.
Gehoorzaamheid baart verzaking van den eigenwil: daardoor verkiest de mensch noch dit noch dat, noch zus noch zoo, maar handelt steeds volgens Gods geboden, of den wil zijner Prelaten, en met vrede van iedereen. Nu wordt hoogmoed geheel verdreven, en 's menschen wil zoo eenig met Gods wil dat hij niets anders meer willen noch begeeren kan. Deze heeft den ouden man uitgedaan en den nieuwen aangetrokken. Van hem zegt Christus: Salich sijn die arme des gheestes, dat is die verteghen hebben haers eyghens willen; want dat rike der hemele is hare.
Daaruit komt Verduldigheid: een ‘gezaatte verdragelijkheid (tranquilla ac sedata perpessio) van al wat den mensch mocht toekomen, van God of van de schepselen: daardoor wordt de gramschap verdreven.
De verduldige mensch alleen mag zachtmoedig zijn in tegenspoed. Zachtmoedigheid sticht vrede te midden van vervolging, want zachtmoedigheid is dulden met vrede: door haar blijft de toornige kracht in stilte, en de tweede doodzonde (i.e. hoofdzonde) wordt geheel overwonnen: Salich sijn die sachtmoedighe, want si selen die eerde besitten: de aarde van hun eigen natuur en van aardsche dingen, en hiernamaals de aarde der levenden.
Uit denzelfden grond ontspringt goedertierenheid: die den mensch minnelijk gelaat en lieflijke antwoorden doet geven aan wie verbolgen is: het goedertieren hart is als een lamp vol edelen olie, die met goede voorbeelden de verdoolde zondaars voorlicht, die zalft en geneest welke gekwetst van harte zijn of

(1) In de volgende uiteenzetting der deugden moet men niet uit het oog verliezen dat zij hier door R. verklaard worden, in hare oorzaken en uitwerkselen, zooals zij passen in een werkende leven. Dit wordt gewoonlijk over 't hoofd gezien. Wat R. hier geeft is dus niet de volmaaktheid van iedere deugd, noch in hare oorzaken, noch in hare beoefening.

[p. 335]

bedroefd of verbolgen, die brandt met grooter klaarheid nog dengenen die in deugden zijn.
Uit goedertierenheid komt compassie: een inwendig bewegen des harten met ontfermen tot aller menschen nood, lichamelijk of geestelijk. Zij doet den mensch lijden met den lijdenden Christus; zich ontfermen over zijn eigen gebreken en tekortkomingen; over der zondaren dwaling en ondankbaarheid; over de lichamelijke behoeften des naasten, maar vooral over diens ongeduld hierin. Deze compassie en gemeenzame liefde voor allen verdrijft de derde hoofdzonde: haat en nijd. En daarom spreekt Christus: Salich sijn die bedroeft zijn, want si selen ghetroest werden.
De vrucht daarvan is milddadigheid: want zonder goedertierenheid kan niemand met gemeenzame trouwe mild zijn: al mag men wel aan bijzondere personen zonder caritate mildelijk geven. Zij bestaat in een mild uitvlieten des harten in caritate en met ontfermen: zij volmaakt goedertierenheid: Christus geeft zij. om zijn lijden en zijne Minne, lof en dank en ootmoedige onderworpenheid; zij verlaat zich zelven op Gods genade om Hem steeds trouwer te dienen; zij smeekt God voor de zondaars zijn genade rijker te laten stroomen; zij geeft, leent, troost eenieder naar zijn behoeven, met bescheidenheid. Milddadigheid doet de zeven werken van barmhartigheid beoefenen, zoowel door de rijken, door hun diensten, als door de armen. met goeden wil en oprechte gunst. De milddadige gelijkt God: want al zijn inwendigheid en gevoelen is uitvloeien en geven. Zoo wordt gierigheid verdreven; zij verdient de zaligheid: Salich sijn die ontfermhertighe, want si selen der ontfermherticheit navolghen.
Bovennatuurlijke ijver en vlijt volgt: dat is, een inwendig ongedurig drijven tot alle deugden, tot gelijkheid met Christus en alle heiligen. Hierin begeert de mensch al wat hij is en heeft te mogen wijden ter eere en lof van God: hij opent al de krachten der ziel tot God en tot alle deugden. Nu wordt traagheid verdreven, zelfs soms traagheid des lichaams. Van hem spreekt Christus: Salich sijn dien honghert ende dorst na de gherechticheijt, want si selen ghesaet werden.
Mate en soberheid ontspringt daaruit: soberheid naar het lichaam in spijs en drank; soberheid naar den geest, om niet te willen smaken noch weten wat ondoorgrondelijk is. God kan de mensch alleen begrijpen zoo hij in God getrokken wordt. De watheid Gods gaat aller schepselen kracht te boven; maar dat Hij is getuigen natuur en schriftuur en alle creaturen. Ook de leer der H. Schrift zal men niet dan volgens het leven van Christus en zijne heiligen uitleggen. Door geestelijke soberheid behoudt

[p. 336]

de mensch vastheid van geloof. zuiverheid van verstand, vrede en onverworrenheid van geweten. Hij verdrijft de zesde hoofdzonde: gulzigheid; van hem spreekt Christus: Salich sijn die vreedsame, want si selen Gods sonen werden gheheten.
Reinheid naar ziel en lichaam ontstaat uit soberheid; zij is drievoudig: reinheid van den geest, door aan geen schepsel met geneigde lust te kleven, maar aan God alleen; van hart, om in elke vleeschelijke beweging zich tot God te keeren; van lichaam, om onkuische werken te schuwen. Zoo wordt verdreven onkuischheid, en de zaligheid verdiend: Salich zijn die reyne sijn van binnen, want si selen Gode sien.

In deze uiteenzetting worden telkens de deugden tegenover de hoofdzonden geplaatst, waarvoor Christus een zaligheid beloofd heeft, die gewoonlijk zeer goed te pas wordt gebracht.

b) Om die deugden te beoefenen zooals 't betaamt, is gerechtigheid van noode.

Want wij hebben drie vijanden: de duivel, de wereld en ons vleesch, dat nog de allerschalkste is. Gerechtigheid moet ons beletten met één van hen vrede te sluiten. Daarom moeten wij ons verdeelen: onze laagste natuur vervolgen met boetplegingen en strengheid van leven. Want Christus spreekt: Salich zijn die persecucie doghen om die gherechticheit, want dat rike der hemelen is hare. Want waar gerechtigheid behouden wordt in dogen en deugdelijke werken, dit is de penning, waarmede men eeuwig leven hoopt.

c) Als samenvatting volgt nu een allegorie van het rijk der ziel, welke op die wijze met deugden in gerechtigheid is versierd.

De vrije wil, vrij van natuur. nog vrijer van genade, is de koning, gekroond met caritate; hij zal zijn rijk bezitten als leen van den keizer, den koning der koningen; hij zal wonen in de overste kracht der ziel en zal gekleed zijn met een kleed van twee kleuren: sterkte om op te gaan in 't paleis des keizers en hem in liefde hulde te doen; sterkte om de ondeugden te verdrijven en machtig zijn rijk te bezitten. Zijn raadgevers zullen zijn: kunst (scientia) en bescheidenheid, wonende in de redelijke kracht der ziel, en gekleed met gematigdheid. Hij zal zetten gerechtigheid als rechter, wonende in de toornige kracht en gesierd met vroedheid.

[p. 337]

IV. hem te ontmoete. In drie manieren moet de ziel Christus ontmoeten: zij zal zich God als doel van al haar werken voorstellen; buiten God niets anders nastreven; in God, boven allen loon en troost, rusten.

De ziel stelt zich God voor onder eene of andere goddelijke eigenschap: als Schepper, Verlosser, Behouder. God ‘meenen’ is aldus God geestelijk zien. Maar deze meening mag niet gaan zonder liefde. De zondaar die zich bekeert zal God ontmoeten met berouw en een vast voornemen Hem te dienen. Gaat hij op in 't licht des geloofs en beschouwt hij Christus' werken en lijden, zoo zal hij Hem ontmoeten in lof en dank. Stijgt hij op in deugden, zoo zal hij Hem ontmoeten met verloochening van eigen wil, zonder zich zelf noch eenig schepsel te zoeken. Wat de mensch nog beoogt in zijn werken. moet God ondergeschikt blijven. Boven al Gods boden, Zijne gaven en deugden, zal men rusten in God.

Dit is het werkende leven: dat allen moeten beoefenen, ten minste in zooverre zij tegen geen enkele deugd zullen handelen.

De mensch, die dit werkende leven volmaakt heeft geleid, wordt dikwijls in de ziel beroerd om zijn Bruidegom te mogen aanschouwen, om te weten en te kennen wie Hij is in zich zelf, en niet alleen in Zijne werken. Dan zal hij doen zooals Zachaeus: zich terugtrekken van menigvuldigheid en klimmen op den boom des geloofs, die wast met de wortelen in de Godheid. Die boom heeft twaalf twijgen, de twaalf artikelen. Nu komt Christus voorbij en gebiedt den mensch neer te komen; d.w.z. te dalen met Minne in den afgrond der Godheid.

Hebt gij gerechtigheid en caritate en ootmoedigheid als grondslag gelegd en daarop een woning der deugden gesticht, en hebt gij Christus ontmoet met geloof, met goede meening en met minne, zoo woont gij in God en God in u, en gij hebt bezeten: een werkende leven.

Tweede Boek: Van het inwendige, verhevene, begeerlijke leven

Nadat R. de verklaring van het eerste punt: Siet heeft ontwikkeld, breekt hij af, om de psychologische beginselen, waarop geheel zijne leer gebouwd is, vooreerst te ontwik-

[p. 338]

kelen. Drieërhande eenigheid vindt men in alle menschen natuurlijk, en bovennatuurlijk in de goeden.

De hoogste en verhevenste is in God.

Zij bestaat hierin dat God het onthoud (steun) is van ons leven en wezen, waarvan wij niet scheiden kunnen zonder in den niet terug te vallen. Deze eenigheid bezitten wij in ons zelven en toch boven ons zelven.

De tweede eenigheid is die der overste zielsvermogens.

Het is dezelfde eenigheid als de eerste, maar anders beschouwd: eerst als wezen, nu als oorsprong van de werken⁽¹⁾, (als natuur). Hieruit komen de krachten der ziel: memorie (of gedachte), Verstand en Wil: in deze eenigheid heet de ziel: geest.

De derde eenigheid is de grond der lichamelijke (nederste) krachten, in eenigheid des harten, begin en oorsprong van het lichamelijk leven.

Het is dezelfde ziel, als vorm van het lichaam beschouwd en aldus ziel⁽²⁾ genoemd: uit haar vloeien alle lichamelijke werken en de vijf zinnen; de ziel bezit haar in de levendigheid des harten⁽³⁾.
Deze drie eeningen zijn natuurlijk in alle menschen; bovennatuurlijk worden zij gesierd: met zedelijke deugden in caritate en in een werkende leven; beter en schooner. met inwendige oefeningen te zamen met een geestelijk (inwendig) leven; maar allerschoonst met een overnatuurlijk schouwende leven.
Met dezen psychologischen grondslag, schetst R. nu beknopt hoe elke eenigheid gesierd en bezeten wordt in het werkende leven. Dit is slechts een herhaling van het eerste Boek. Dan keert hij tot zijn eigenlijke onderwerp terug.

(1) Hetzelfde in God: de Godheid als wezen beschouwd is rust, stilte, woestenij, ongenoemdheid; als natuur is vruchtbaar.

(2) Ziel en geest zijn wezenlijk hetzelfde, maar verschillen volgens de wijze van beschouwing (non realiter sed ratione distinguuntur). - Deze leer wordt elders vollediger voorgedragen.

(3) Het hart gold in de middeleeuwen niet zoozeer als het symbool der liefde, dan wel als de uitdrukking van den mensch in zijn zinnelijk-redelijk leven. Deze opvatting wordt bij de beschouwing der devotie tot het Hart van Jezus gewoonlijk uit het oog verloren.

[p. 339]

I. Siet. Uit onze wezenlijke éénheid, zonder middel, met God⁽¹⁾ waaruit alle graciën en gaven vloeien, klinkt Christus' stem: Siet, die brudegom comt enz.

Christus zegt ziet: want door Hem, het licht des Vaders, worden wij ziende. Dit spreken is niets anders dan een invloeien van Zijn licht en Zijne gracie. Deze gracie valt in de (tweede) eenigheid, die bron en grond is der overste krachten: immers deze eenigheid is begin en einde van alle werk in den mensch, en opdat hij dit bovennatuurlijk kunne doen, geeft God hem zijn gracie daar: echter om te genieten geeft God zich zelf boven gracie. Gods gracie is een inwendig drijven van den h. Geest, die van binnen, niet van buiten, met zinnelijke beelden komt.

Drie voorwaarden worden vereischt om te zien: het inlichten der gracie Gods in de ziel, dat den mensch inwendig haastelijk beroert. Dit licht is als een kaars in een glazen vaas, want het verlicht en doorschijnt den mensch, en openbaart hem aan zich zelf van binnen. en door goede voorbeelden van buiten aan anderen; eene vergadering van alle krachten in de eenigheid des geestes, door liefde; (ingetogenheid) vrijheid van alle ongeordende liefde en beelden van schepselen die zijn toekeer tot God mochten verhinderen.

II. Die Brudegom comt.

R. onderscheidt drie soorten van inwendig leven; volgens de drie eeningen die bestaan in den mensch. De eerste komst van Christus roert en werkt in het nederste deel des menschen: in de eenigheid van alle lichamelijke krachten, bijzonder echter in de begeerlijke (affectuosa) kracht.

A. De eerste toekomst heeft vier wijzen, zooveel als vier ontwikkelingstrappen. Om deze uit te breiden neemt R. het beeld van de zon in haar jaarlijkschen loop.

1. - Christus is de zon, die heerlijk schijnt in 't overland: Opdat de mensch, die in 't nederste deel zijns zelfs, als bij de zinnen woont, ook den wijn van inwendige vreugde mocht smaken, zal hij opstijgen naar het overland: in vergadering zijner lichamelijke krachten met verheven hart tot God.
Uit deze hitte komt eenigheid des harten: zoodat de mensch zich zelf van binnen vergaderd gevoelt met al zijne krachten in de eenigheid des harten, en vereenigd in minne.

(1) God werkt onmiddellijk op de ziel.

[p. 340]

Daaruit komt innigheid: dat is dat hij van binnen gekeerd is tot zijn eigen hart, om de inwerking van God te verstaan en te gevoelen.
Zij baart: gevoellijke minne, die 's menschen hart en bijzonder zijn begeerlijke kracht doorgaat; zij is een gevoelde lust tot God. als tot ons eeuwig goed; zij laat alle lust van schepselen varen.
Daaruit komt begeerlijke devocie, wanneer het vuur der Minne zijne vlam ten hemel opzendt en alles tot Gods eer en dienst schikt.
Dan ontstaat lovende dankbaarheid, om de Schepping, de Menschwording, en om al Gods weldaden.
Uit innigen dank en lof ontstaat een tweevoudig wee: om onze onmacht en om onze tekortkomingen in deugden: dit wee is het hoogste werk in deze eerste wijze van oefening.
De werking van het vuur van den h. Geest is als de werking van het vuur op het water, dat opstijgt en immer nederzinkt. Of zooals de zon: wanneer de zomer naakt en het vocht der aarde in de wortelen en in de fijnste twijgen trekt.

2. - De Zonne stijgt en komt in den Tweeling: nu heeft zij dubbele kracht. Zijn de planeten dan wel geordend, zoo schijnt de zon op de aarde en trekt de vochtigheid in de lucht: en daarvan komt dauw en zegen die de vruchten vermenigvuldigt.
Zoo ook: als de klare Zonne Christus stijgt in ons hart, zoo komt bij wijlen zoete regen van inwendigen troost en hemelsche dauw van goddelijke zoetheid.
De mensch voelt uit deze zoetheid eene weelde des harten, zoodat het hem dunkt dat hij van binnen door God in liefde omhelsd wordt: het hart vliet weg van onmacht om zich te bedwingen en wordt gevoerd in een geestelijke dronkenschap, wanneer het vaas der ziel te klein wordt om al die weelde te kunnen bevatten.
Dit is de zoetheid dergenen die zich pas van een uitwendig tot een inwendig leven hebben gekeerd: de ziel is nog teeder en kan aan groote bekoringen geen weerstand bieden; nog licht mag zij door rijm en nevel, door behagen in de verkregen gaven of rust in den inwendigen troost, verhinderd worden. Daarom zal zij handelen als de bie: die uit alle bloemen den honing haalt, doch op geen enkele blijft rusten; steeds moet zij naar God in de eenigheid terugvlieden, met dank en lof beladen.⁽¹⁾

(1) De leer van al deze gevoellijke vertroostingen bij den aanvang van het inwendige leven is zeker diepzinnig en psychologisch zeer waar.

[p. 341]

3. - De Zonne is op 't hoogste gestegen, in den kreeft. Dit is de tijd van het volle rijpen der vruchten. Krachtiger trekt Christus onze vermogens op tot zich in hooger vereeniging. De ziel opent zich geheel en gansch, den eisch van Christus te gemoet, zoo wijd, dat het hart als gewond wordt en quetsure van minne gevoelt. Maar deze wonde maakt wel en wee ter zelfder tijde. Immer opnieuw noodigt Christus de ziel uit; maar zij kan aan deze vereischte niet voldoen, en dit veroorzaakt gheestelike quale. Als men nu God niet verkrijgen kan en zonder Hem toch niet zijn mag noch wil. zoo ontstaat orewoet en ongedurigheid, die noode de Rede volgt en 's menschen hart verteert en zijn bloed drinkt, zooals de zon de aarde uitdroogt. En steeds stijgt de zon, nu in den leeuw. Zoo Christus: zijn hitte is zoo groot, dat het hartebloed kookt; de ziel verzucht om ontbonden te zijn uit den kerker des lichaams; tranen vloeien van verlangen, van droefheid. die den gloed wat verkoelen. Soms wordt de ziel boven de zinnen in den geest opgetrokken, waar haar woorden worden toegesproken of waarheden in beelden en gelijkenissen getoond: dit zijn revelacies of visioenen. Soms wordt de ziel uit haar zelf ontvoerd (raptus) ontvangt zelfs eenige korte blikken in den geest. Soms ook laat God in haar een licht schijnen, dat zoo groote vreugde veroorzaakt, dat het hart in luid geroep uitbarst: dit is Jubilacie. Anderen worden in droom onderricht van wat zij behoeven.
Zoolang de ziel in deze wijze is, moet zij oppassen niet te verdorren, d.w.z. het lichaam niet uit te putten. Al gaat wie zoo sterft recht naar den hemel, toch is 't beter den boom goede vruchten te laten dragen. Eveneens zal de ziel op haar hoede zijn tegen valsche vertroostingen, die als honingdauw de vruchten bederven.
Daarom zal zij handelen zooals de mier: sterk zijn, om Christus af te wachten, en niet den dood te wenschen; wijs tegen den vijand; deugden verzamelen en wonen in de ‘vergadering’ van haar hart; geen zonderlinge wegen gaan: zoo mag zij mettertijd ook vleugelen krijgen om in Gods verborgenheid te vliegen.

4. - De Zonne daalt en komt in de Maagd, in het jaargetijde der onvruchtbaarheid: dit is de Herfst. De hitte en ongedurigheid van Minne neemt af; Christus verbergt zich: van al den vroegeren rijkdom, wordt nu armoede. Beroofd van geestelijke genoegens, heeft ook dikwijls de mensch zijn tijdelijke goederen verloren, om het inwendige leven te kunnen leiden: hij wordt versmaad. verworpen, ontkend. Nu zinkt hij in lichamelijke, ja

[p. 342]

zelfs in geestelijke verzoekingen. Dit is de gevaarlijke tijd: want een zeker wantrouwen begint hem aan te grijpen. Maar hij moet nu vooral ootmoedig blijven, overwegen dat hij van zich zelf niets heeft dan gebrek; met Job zich verheugen over zijn verlatenheid; grooter vreugde hebben dan ooit, vermits hij nu gevoelt hoe hij geheel van zijn Beminde afhangt. - De Zon komt in de waagschaal: zoo zal hij ook alles gelijk schatten, wat hem wordt toegezonden, donkerheid of licht, wel of wee. De vreugde, die men vroeger oefende in brand van minne, zal men nu plegen naar beste vermogen met arbeid: immers nooit waren ze Gode aangenamer: dit is de oogst van koren en andere vruchten voor den hemel.
Maar nu moet de mensch zich bijzonder in acht nemen. want hij is gekomen in den Evenaar, een tijd waarop men allerlei ziekten opdoet. Sommigen vergaderen alle kwade humeuren: zij zoeken troost in de schepselen en in lichamelijk gemak. Anderen zijn als menschen die 't water hebben: geneigd om immer meer aardsche goederen te bezitten. In velerlei koorts vallen zij: de dagelijksche, doordat zij bekommerd zijn en in menigvuldigheid van aardsche zorgen van den morgen tot den avond; de anderdaagsche, uit hitte: door onstandvastigheid in het goede, daar men nu deze geestelijke oefening, dan gene volgt; uit koude, als men naast God iets anders zoekt; een natuurlijk zelfbehagen en een verborgen hoogmoed is daar oorzaak van: zulken wandelen op den boord des afgronds; de derdendaagsche, wanneer men geheel vervreemd van God geraakt; wordt die dubbel-derdendaagsch, zoo komt de mensch in volslagen onachtzaamheid: hij kan nu weder in zonden vallen zooals iemand, die nooit van God had geweten.

Om aan te toonen hoe deze vier wijzen beoefend worden, dient het voorbeeld van Christus.

Dus, als samenvatting: Wie in zedelijke deugden leeft volgens de geboden, en wie zich daarbij oefent in inwendige deugden, naar het drijven van den h. Geest, en wie zich zelf niet zoekt, maar God dankt om alles wat hem geschiedt: hij heeft de eerste toekomst van Christus in het inwendige leven: hij is mét innig leven uitgegaan en heeft in zich gesierd met eerlijke deugden en gaven de levendigheid des harten en de gevoellijke eenigheid. Als 't nu God belieft, mag hij hooger inwendig verklaard worden: dit kan zelfs bij 't begin van zijn toekeer gebeuren, indien hij zichzelf geheel verloochent, want daarop komt het immer aan.

[p. 343]

Maar later zal hij toch deze eerste wijzen moeten doorloopen en de wegen zoowel van het werkende als van het eerste inwendige leven gaan, al zij dit ook dan gemakkelijker.⁽¹⁾

B. De tweede toekomst versiert en verklaart en verrijkt den mensch in de drie overste krachten. Zooals R. de eerste toekomst ontwikkeld heeft op het beeld der Zon, zoo kiest hij hier het beeld eener fontein met drie rivieren.

De fontein is de volheid der gratie, die, wezenlijk, blijft in de eenigheid des geestes (i.e. der ziel als eenigheid der overste krachten) en, werkelijk, uitvloeit in de krachten. De drie rivieren zijn zonderlinge werkingen van God in die drie karchten, door middel der gracie.
De eerste rivier is pure enkelvoudigheid (eenvoldicheit): zij licht in den geest, zonder onderscheid der krachten; zij ontspringt in de eenigheid des geestes en vloeit neder en doordringt alle krachten, nederste en overste: zij sticht éénvoudigheid en inwendige vereeniging in den geest. Zoo wordt de mensch gezet als in een nieuw wezen: hij heeft de eenigheid des geestes, als zijn eigen erf en woning, bezeten; welke eenigheid eeuwig nijgt naar de hoogere eenigheid, waar Vader en Zoon in bande van den h. Geest met alle heiligen vereenigd zijn.⁽²⁾ Door deze enkelvoudigheid ontbloot de mensch zijne memorie (gedachte) van zinnelijke beelden en menigvuldigheid.
De tweede rivier is een geestelijke klaarheid, die vloeit en licht in het verstand met onderscheid, en onderscheid in de deugden leert. Al bezitten wij dit licht steeds in den geest, toch laat God het ‘zwijgen of spreken’ in 't verstand naar believen. Het is een bovennatuurlijk licht, waardoor God den mensch vertoont al wat Hij van hem verlangt; zoo een mensch behoeft geen revelaties noch vervoeringen, want hij leeft boven de zinnen en beelden. Hij moet echter uitgaan, naar de wijze van dit licht: hij zal merken of hij Christus naar Zijn menschheid en naar Zijn godheid gelijk is; creatuurlijker wijze, zal hij de hooge natuur

(1) Deze eerste toekomst is die van beginnelingen in het geestelijke leven, waar liefde meer in 't gevoel berust. Wie maar eenige ervaring van dit leven heeft, moet bekennen hoe diepe waarheid daarin ligt. Men merke op dat R. hier al die buitengewone uiterlijke verschijningen: als raptus, jubilacie, dronkenschap enz. vermeldt. Bij hoogere ontwikkeling ontbreken die. Daaruit blijkt dat hij het hoogtepunt van het inwendige leven niet in zulke openbaringen en gevoellijke genaden plaatst.

(2) Dit is hier slechts terloops vermeld, en overbodig.

[p. 344]

der godheid beschouwen: de eigenschap des Vaders, des Zoons en des Geestes, met al de wonderen der Drievuldigheid. Wanneer hij nu ziet hoe dit onbegrijpelijke Wezen een gemeenzaam genieten van God en de heiligen is, en hoe de Personen een gemeenzaam uitvloeien en werken in gracie en in glorie, natuurlijk en bovennatuurlijk zijn, hoe God in alles is geheel en onverdeeld, zoo groeit in hem een inwendig verwonderen⁽¹⁾ voor al die Schoonheid en een zonderlinge vreugde des geestes, met een hoog betrouwen op God.
Nu ontspringt in hem de derde rivier, die in den wil een geestelijke minne sticht. Door de eerste rivier werd de gedachte verheven boven ‘zinnelijke’ (i.e. der zinnen) invallen en bevestigd in eenigheid des geestes; door de tweede, ingestorte klaarheid, werd het verstand verlicht om met onderscheid de deugden te kennen en de verborgenheden der Schriftuur; door de derde, inghegeeste hitte, wordt de hooge wil ontvonkt in stille minne: de mensch is een geestelijk verlicht mensch geworden. De rivieren stichten in de krachten een uitvloeien met alle deugden, maar steeds vereischt de fontein een terugvloeien der krachten in denzelfden grond.
Terwijl de mensch in deze eenigheid des geestes blijft, moet hij uitgaan en uit de ontvangen genaden rijkelijk mededeelen. Ten eerste, tot God en zijne heiligen: hij zal merken hoe God met Zich zelven en met al zijn gaven vloeit in alle heiligen, en hoe dezen wedervloeien in Hem: want God is een vloeiende en ebbende zee, die wedervloeien eischt; van sommigen meer dan zij vermogen: en zoo bezwijken zij en wordt hunne liefde zonder wijze en zonder manier (onbeperkt). Nu willen deze geesten steeds meer minnen, of versmelten of bezwijken. Het bewustzijn dat men God nooit genoeg kan beminnen, omdat hij zoo verheven en zoo schoon is, is der Rede wellust en genoechte. Ook beschouwt de mensch Gods inwonen in alle Engelen en in alle heiligen: hij doorloopt geestelijk snel de hemelsche koren en uit de overvloedige Drieheid en Eenheid die in hem is, verrijkt hij met glorie de hemelsche heerscharen.
Ten tweede zal de mensch afdalen tot de zondaars en ze God opdragen met groot gebed, maar volle onderwerping tevens: hij wil dat God in Joden, heidenen, ongeloovigen en zondaars gekend, vereerd en bemind worde.
Ten derde daalt hij af tot de zielen in het vagevuur, om Gods genade over hen af te smeeken. Wanneer hij dan, zonder eigenwil nochtans, voor een of andere persoon in 't bijzonder bidt,

(1) Dit spruit dus uit het reflexieve nadenken.

[p. 345]

krijgt hij soms een geestelijk antwoord dat zijn smeeken verhoort werd.
Ten vierde bidt de mensch voor zich zelven en voor alle goeden om bevestigd te worden in de Minne: wordt een middelaar tusschen God en de menschen; en hij leeft geheel ingekeerd met alle heiligen en met alle vromen.

Om zijn gedachten nog verder te ontwikkelen, toont R. aan hoe er velen zijn die meenen zoo een geestelijk leven te leiden, maar geheel ‘natuurlijk’ blijven.

Dezen mogen zich zelf erkennen, daar zij menigvuldig en ongestadig, zonder inwendige eenigheid zijn. De anderen mogen hen erkennen, daar hunne wijsheid vol zelfbehagen en hoogmoed is, zonder caritate om haar mee te deelen, spitsvondig en menigvuldig, niet voerende tot eenigheid. Zulke lieden zal men schuwen; maar in niemand zal men lichtvaardig zoo iets oordeelen.

Nu wordt Christus ons weer als voorbeeld van dit tweede inwendige leven getoond: zulke menschen zijn een waarachtig, hoewel onvolkomen gelijkenis van Christus.

Christus heeft zijn algemeene liefde getoond in zijn leven, zijn lijden, zijn dood, zijne verdiensten, zijne Sacramenten: dit alles zou voor iedereen bereid staan. Wie daarvan leeft zou ook iedereen ‘gemeenzaam’ moeten zijn. Dit geeft den schrijver aanleiding om uit te varen tegen de ‘menigvuldigheid’ en wereldsgezindheid van sommige kloosterlingen. Laat hen bedenken hoe Christus zich geschonken heeft aan iedereen in het H. Sakrament. Volgt een digressie over de goede voorbereiding tot de h. Communie en een vermaning om dikwijls ter h. Tafel te naderen⁽¹⁾.

C. Om de derde toekomst te begrijpen, worden een paar hoofdstukken vooropgezet. Eerst over de eenigheid van Gods natuur in de drieheid der personen:

De hooge eenigheid van Gods natuur is vruchtbaar: daarin wordt van den Vader het eeuwige woord geboren, waardoor de

(1) R. zegt: Al en heeft die menschen altoes niet alselc ghevoelen noch alselke begherte, op dat hi Gods lof ende sine ere meint ende sijns selfs toenemen ende sine salicheit, hi mach vriliken gaen ter tafelen ons Heren, heeft hi ene suvere consciencie van dootsonden.’ Voorzeker de ware opvatting der veelvoudige Communie.

[p. 346]

Vader den Zoon en in den Zoon alle dingen erkent. Uit deze onderlinge kennis vloeit welbehagen en grondelooze Minne, de H. Geest. Door den H. Geest en de eeuwige wijsheid neigt zich de Vader tot alle schepselen en begaaft elk naar zijn staat.

Een vergelijking moet duidelijk maken hoe God de ziel bezit en beweegt, natuurlijk en bovennatuurlijk.

De overste hemel is een eenvoudige klaarheid die alles omvat en Gods rijk is. Daaronder komt de invierighe hemel (coelum cristallinum) wiens opperste sfeer heet: eerste beroering (primum mobile) waaruit alle beweging en leven ontspringt. Zoo is ook het wezen der ziel een geestelijk rijk van God, vervuld met goddelijke klaarheid, boven alle vermogens: onder het wezen der ziel waar God heerscht, is de eenigheid des geestes, juist zooals de eerste beroering; want daarin wordt de geest van boven bewogen, natuurlijk zoowel als bovennatuurlijk. Is dit bewegen bovennatuurlijk, zoo is het oorsprong aller deugden; en daarin worden de zeven gaven gegeven, als zeven planeten die alles besturen en vruchtbaar maken.

God neigt zich den mensch immer meer toe in liefde; de mensch duikt zijne krachten steeds inniger te zamen in den grond van zijn ziel. Ontspringt, in het innigste, in den grond van onzen geest, een inwendig beroeren van Christus (i.e. God) in zijne goddelijke klaarheid: dit is als de ader der fontein.

De fontein ontsprong uit de eenigheid des geestes, daar waar de zielsvermogens, om zoo te zeggen, hun oorsprong hebben; de ader ligt dieper, in den grond zelf van den geest, waar de ‘eninghe’ der overste krachten boven menigvuldig heid der deugden, boven werken en boven Rede, maar niet zonder Rede, verheven is. (Vgl. hierb. de vergelijking met de eerste beroering.)

Dit beroeren lijdt de mensch; want God alleen kan rechtstreeks op het wezen der ziel werken. Rede en Minne gevoelen het; Rede wil doordringen om het te begrijpen. Maar zij kan niet: want het is een goddelijk werk, het laatste middel tusschen God en Schepsel. Boven dit beroeren zweeft, in het stille wezen van den geest, een onbegrijpelijke klaarheid: de h. Drievuldigheid waaruit dit beroeren komt, waar God heerscht en leeft in den geest en de geest in God. Dit beroeren wekt het verstand op, om God te kennen

[p. 347]

in Zijne klaarheid, en de liefde, om God te genieten zonder middel.

Maar alle verstand in geschapen licht is voor die klaarheid als het oog der vledermuis voor de zonne: nooit geraakt het verder; Minne alleen wil voort: want zij is blind en wil genieten; en dit genieten ligt meer in smaak en gevoel dan in verstand. Daarom wil Minne voort, waar het verstand voor de poort blijft.

Hier begint een onverzaadbare honger, daar God Minne en Verstand blijft beroeren, een strijd tusschen onzen geest en Hem: en dit is Minneleven.

Het geschapen vat, zoolang het zijne geschapenheid niet verliest, kan de ingeschapen klaarheid niet behouden. Wat honig-rivieren van volle weelde de geest ook smake, zoolang God zich zelf niet meedeelt, blijft de honger duren en wordt de Minne heviger. In dien minnenstrijd vergt God steeds meer van onze Minne, en onze Minne verlangt steeds meer van God. Gods vloeien en ons wedervloeien doet de fontein der Minne overvloeien; Gods beroeren en onzer Minne haken worden één Minne: zoo beheerscht Minne den mensch, dat hij God en zich zelf vergeet en niets doet dan minnen: de geest bezit nu het innigste zijner geschapenheid, en is te niet gegaan in al zijn werken: dit is Minne in haar zelve, fondament en grond van alle deugden.

Dit Minneleven is echter vruchtbaar in deugden.

Gods klaarheid en liefde houden zich boven den geest, en beroeren de minnende kracht; de geest valt steeds terug in zijn werken, met steeds gestijgerden honger. Immers: in eenigheid des geestes is vereeniging van alle overste krachten; hier is gracie en minne wezenlijk; daaruit ontspringt een voortdurend uitvloeien in caritate en in deugden, een voortdurend inkeeren om God te smaken, en een voortdurend blijven in eenvoudige (wezenlijke) minne.

Dit is de innigste oefening die men plegen mag in geschapen licht; daarboven is niets dan een godschouwende leven in goddelijk licht en naar de wijze van Gods leven. Wie daartoe gekomen is, kan, zoo meent R., niet meer van God gescheiden worden.⁽¹⁾

(1) Dit was een tamelijk verspreide meening die men bij vele aantreft. Eckhart b.v. is veel stelliger in zijn beweringen.

[p. 348]

IV. Hem te ontmoetene.

De ontmoeting van de ziel met den Minnaar geschiedt op twee manieren: met middel en zonder middel.

Om dit te begrijpen wordt eerst uiteengezet hoe wij, met middel en zonder middel, in de orde der natuur (in bloter naturen) met God vereenigd zijn. Men kan de eenigheid van onzen geest (het wezen der ziel) op twee wijzen beschouwen: op zich zelf als wezen (wezenlijk) en als oorsprong der vermogens (werkelijk).
Het wezen en het leven, dat wij in God, als in ons eeuwig oorbeeld zijn, en dat wij in ons zelven wezenlijk bezitten is zonder middel en onderscheid. Daarom ontvangt de geest, in zijn overste deel, den indruk van zijn eeuwig beeld, en hij is een woning van God, waarin God steeds verblijft en is. Ook de geest bezit dus God wezenlijk: want hij leeft in God en God in hem; zou hij een oogenblik van God gescheiden worden, zoo verzonk hij in den niet. Dien indruk van Gods beeld lijdt de mensch, als een spiegel, waarin het beeld onbesmet blijft. Deze wezenlijke eenheid (vereeniging) met God staat niet op haar zelf, maar zij verblijft in God. vliet uit God, hangt in God (om te kunnen bestaan) en keert weer in God. Deze eenigheid zonder middel (zij is den mensch essentieel) is iedereen eigen van natuur.
Deze eenigheid, nu beschouwd als oorsprong der krachten en dus werkelijk (niet omdat de eenigheid zelf werkt, maar omdat zij werkt door de krachten die in haar ontspringen) die de mensch in zijn geschapen persoonlijk wezen heeft, kan Gods gelijkenis door gratie en deugden ontvangen; of ongelijkenis door de doodzonde. Al kunnen wij Gods beeld niet verliezen, wel echter zijn gelijkenis en dan worden wij verdoemd. In deze eenigheid komt God tot ons met middel, dat is met gratie en gaven.
Is de eenigheid, die wij in ons wezen zonder middel met God hebben, bovennatuurlijk, zoo ligt daarin onze hoogste zaligheid. Immers ons uitrusten in ‘gebruikelijke’ minne boven deugden geschiedt in onze wezenlijke eenigheid met God.
Naar deze genietende rust in God streeft iedereen, en iedereen, al naar de mate der ontwikkeling in het geestelijke leven, wordt er aan deelachtig. In het oogenblik dat de mensch zich van de zonde afkeert, wordt hij ontvangen in zijn wezenlijke eenigheid, opdat hij in God ruste. Zoo ontvangt hij nu bovennatuurlijk Gods beeld; en hij ontvangt mede genade en gelijkheid met God, in zijn ziel als grond der vermogens, opdat hij altoos wasse en toeneme in nieuwe deugden. Zoolang deze gelijkenis in liefde en deugden bestaat, bestaat ook de eenigheid

[p. 349]

in rust. Onze heiligheid, op aarde, en onze zaligheid ligt hierin, dat de geest door gelijkenis en middel der genade, of der glorie, ingeleid wordt te rusten in de wezenlijke eenigheid: want zonder Gods gratie kunnen wij niet in 't bloote wezen komen, waar God zich zonder middel met al zijn rijkheid meedeelt.
God wil elk oogenblik deze eenigheid met een hooger geboorte van zichzelven daarin, en de gelijkheid en de eenigheid bezoeken met elk werk dat wij verrichten: elk goed werk dat met Minne verricht wordt verdient grooter gelijkheid en grooter eenigheid. Aller geesten leven bestaat in gelijkheid met eenvoudige meening, en al haar hoogste rusten in ‘eenvoudigheid’ boven alle gelijkheid: in beiden zijn nochtans alle geesten minder of meer gelijk en eenig.

Deze gedachten worden nu, in eene digressie, toegepast op geheel het bovennatuurlijke leven, van het laagste werkende af, door een ontwikkeling van de gaven van den h. Geest: telkens wordt daarbij aangetoond hoe men God ontmoeten zal in gelijkheid, om met Hem te mogen rusten in eenigheid.

Ziehier nu, hoe de ontmoeting, in het hoogste inwendig leven plaats grijpt:

Dat ongemeten lichten (schijnen) van God met onbegrijpelijke klaarheid overvormt en doordringt de genietende neiging van onzen geest zonder wijze of beperking. Daarin bezwijkt de geest in genietende rust, zonder wijze en zonder grond, die men niet kennen, maar alleen gevoelen mag: gebruikelijke minne is zonder grond. In dezen afgrond roept Gods afgrond, dat is: een overvloeien van wezenlijke klaarheid in een omvang van grondelooze Minne, waarin wij ons zelven verliezen en ontvlieten in de wilde duisternis der Godheid. Aldus zonder middel met Gods geest vereenigd, mogen wij God met God ontmoeten, en met Hem en in Hem onze zaligheid bezitten.

Drie momenten kenschetsen het inwendige leven.
1. De mensch trekt zich terug in de ‘gebruikelijke’ geneigdheid boven alle werken, met een eenvoudig ‘inzien’ in gebruikelijke Minne. Hier ontmoet hij God zonder middel. Uit Gods eenigheid schijnt hem een eenvoudig licht dat hem toont: duisternis, blootheid, niet. In de duisternis wordt hij omvangen en valt daar in wijzenloosheid als in een verdolen; in de blootheid verliest hij onderscheid van alle dingen; in den niet, ontzinkt hij aan alle werk. In dit ontzonken-zijn van zijn wezen

[p. 350]

wordt de mensch vervuld met Gods afgrondige weelde. Daaruit vloeit, in de eenigheid der overste krachten, een volheid van gevoellijke Minne, die geheel den mensch omvangt en doordringt De mensch is ledig van alle werk en van alle deugden, en met God vereenigd.
2. Het tweede gaat eigenlijk het eerste vooraf: de mensch wil zich in werken tot God keeren, om Hem eer en glorie aan te bieden: al wat hij is en vermag verteert hij in Gods liefde. Zoo ontmoet hij God met middel. Zijn honger naar God kan niet worden verzaad, maar is voortdurend hernieuwd: hier staat Minne in gelijkheid.
3. Met de vereeniging der beide eerste wijzen of momenten, ontstaat een gerechtig leven. God komt voortdurend in de ziel met middel en zonder middel, en vergt genieten en werken, te gelijk, zonder dat het eene door het andere gehinderd worde; en in elk is de mensch geheel en ongedeeld: hij bezit rusten en werken in ééne oefening: hij is als een dubbel spiegel: die langs boven Gods beeld ontvangt, en langs onder al de indrukken in de zinnen zoowel als in de overste krachten.

Om te eindigen, komen nog vier hoodstukken, waarin R. het bovennatuurlijke van het natuurlijke inwendige leven onderscheidt.

Ook natuurlijker wijze kan de mensch zich van de indrukken der wereld afzonderen, zich vergaderen in het hoogste van zijn geest. Het voornaamste criterium om valsche van ware inwendigheid te onderscheiden legt R. in de beoefening van de deugden: het bovennatuurlijke, ware inwendige leven is nooit zonder werk; het valsche zit stil zonder oefening van binnen of van buiten. Verder: in overeenstemming met de leer der H. Kerk: de valsche inwendigen leeren dat God zelf in hen werkt, dat zij dus geen zonde kunnen bedrijven⁽¹⁾.

Aldus heeft R. alle quietisme overwonnen.

(1) Of R. hier Eckhart en Blommardinne op het oog had, is moeilijk uit te maken: hij bedoelt tamelijk verspreide dwaalleeren der begarden en begijnen.

Derde Boek: Van het Godschouwende, bovenwezenlijke leven

De mensch, die tot het hoogste inwendige leven is opgeklommen, kan, zoo God het wil, verheven worden tot een godschouwende leven: hierin echter is hij geheel lijdelijk, afhangende van Gods vrijen wil en liefde. Eigen kunst en scherpzinnigheid mag hiertoe nooit geraken.

[p. 351]

I. Siet. Wie dit schouwende leven zal verstaan, moet zichzelf gestorven zijn en in God leven, en zijn aanschijn keeren tot het eeuwige licht in den grond van zijn geest, waar zich de verborgen waarheid zonder middel openbaart. In de verborgenheid van onzen geest spreekt de Vader, zonder ophouden: Siet. In dit woord spreekt Hij zich-zelf en alle dingen: het is de uitgang en de geboorte des zoons⁽¹⁾, waarin men alle zaligheid kent en ziet.

Deze innige vereeniging der ziel met God was en is een gewoon thema van alle mystiek⁽²⁾. R. vat dit op als een bereiken (vervolghen) door den geest van zijn oorbeeld in God,

(1) Deze leer van de geboorte des Zoons in de ziel kenschetst bijzonder de Duitsche mystiek, hoewel ze ook in de Romaansche niet onbekend is. Hierover meer in 't volgende opstel.

(2) De H. Thomas neemt de mogelijkheid der visio beatifica ook op aarde aan. Bekend is de plaats uit den H. Bernardus: Quomodo stilla aquae modica multo infusa vino deficere a se tota videtur, dum et saporem vini induit et colorem... sic omnem tunc in sanctis humanam affectionem quodam ineffabili modo necesse erit a semetipso liquescere atque in Dei penitus transfundi voluntatem. Alioquin quomodo omnia in omnibus erit Deus, si in homine de homine quidquam supererit! Manebit quidem substantia, sed in alia forma, alia gloria, aliaque potentia. (De dilig. Deo, 10, 28) Verder: Quasi enim ebrius. miro quodam modo oblitus sui et a se penitus velut deficiens totus perget in Deum et deinceps adhaerens ei unus spiritus erit (ibid. 15). Andere uitdrukkingen van hem zijn: pene annullari, a seipso exinaniri, deificari: anima oblita sui. Richard van St. Victor leerde: Ipse sibi contemplantis animus in oblivionem venit (annot. in ps. 28). Seipsum nescit is een staande uitdrukking bij velen. En Seuso: Da (die Seele) entsezzet wirt der irsheit in der sinsheit (Gottes nl.) nah ir eigen unwüssenheit (Denifle Seuse's Schriften, 288). Daar de geest in de hoogste vereeniging met God geheel in God opgenomen wordt en zich zelf geheel vergeet en verliest, zegt R. dat de mensch ontgeest wordt. Bij geheel deze verklaring past de leer van Richard van St. Victor: Ipse sibi contemplantis animus in oblivionem venit... se ipsum et quae sub ipso sunt obliviscitur (in ps. 28). Mens tota liquescit et a priori statu penitus deficit. (De exterm. mali C. 18). Cur non recte dicatur spiritus seipsum non habere, quando incipit a semetipso deficere et a suo esse in supermundanum quemdam et vere plus quam humanum statum transire (de contempl. V, 12). (Anima) tota in Deum transit (in ps. 4). Men vergelijke hiermee sommige hoofdstukken uit de Imitatio, bijzonder III, 5 en elders: prae amore tuo non sentiam me, sed te solum, supra omnem sensum et modum (= onwise) (III, 21, 3); ut totus in te liquefiam et amore pereffluam (IV, 4, 2) de claritate in claritatem abyssalis Deitatis transformati (IV, 12, 4); quando ero tecum totus unitus et absorptus (IV, 16, 3). Nog andere teksten citeert J. van Schoonhove in zijn brief aan Gerson.

[p. 352]

zooals overigens Jan van Schoonhove ook bekent in zijn brief aan Gerson: de ziel wordt zoo in God opgenomen, dat zij, in zekere wijze, haar ongeschapen beeld bereikt.

In de hoogste vereeniging met God gaat de blik van den geest geheel naar God: de geest is, zonder nadenken, zonder redeneeren, gansch ‘vereenvoudigd’ (men merke deze beteekenis van eenvoudig) in een onbepaald (zonder wise) verwonderen, zoo één met het voorwerp, dat hij zich zelf noch dit voorwerp meer gevoelt, zich zelf in zekeren zin niet meer weet, maar enkel en alleen God.

Drie voorwaarden zijn noodig, wil de geest aldus God zien:

1. Hij zal onverbeeld zijn i.e. alle beelden van geschapen dingen hebben afgelegd, boven alle werken verheven.
2. Hij moet van binnen God aanhangen met gloeiende Minne;
3. Hij moet verloren zijn in den afgrond der duisterheid, waar alle schouwende menschen ‘gebruikelijk’ in verdoold zijn, waar de minnende geest aan zich zelf gestorven is: in die duisterheid wordt dan, door het woord des Vaders, de Zoon geboren, het Licht, nl. in het eenvoudige zijn des geestes, waar de geest der klaarheid, die God zelf is, ontvangt boven alle geschapen werk, in de ledige blootheid des geestes, waarin hij door gebruikelijke Minne verloren is. De geest wordt die klaarheid zelf.

Deze duisterheid, waarin de geest verloren is, is Gods wezen als zoodanig, zonder onderscheid van personen beschouwd. Zij is de stille woestenij, de abys der ongenaamdheid, het Niet zooals alle mystieken, na Dionysius Areopagita haar hebben genoemd.

II. Die Brudegom comt.

Deze komst is de eeuwige geboorte van den Zoon. Want de grond, waaruit dit licht scheen, en dat dit licht zelf is, is vruchtbaar: zoo wordt die openbaring des lichts eeuwig hernieuwd.

God werkt zich zelf in het wezen zelf der ziel: hier is niets dan schouwen en staren: met God (per Deum) zoodat geen vreemd licht dat God voorstelt tusschen de ziel en God is, en in God (rechtstreeks zonder species)⁽¹⁾. Die toekomst van den Bruide-

(1) Per Deum repraesentative; in deo objective.

[p. 353]

gom vernieuwt voortdurend in een eeuwig Nu. Zij brengt een ongemeten vreugde: dit is de vreugde der schouwing⁽¹⁾. De geest opent zich wijd, wordt de wijdde zelf die hij vat. Zoo wordt God met God begrepen en gezien.

III. Gaet ute: in een blijvend schouwen en genieten, naar de wijze Gods.

Blijkbaar was het R. zeer moeilijk de vier deelen van zijn tekst streng logisch gescheiden te houden: overigens is geheel de uiteenzetting van dit Godschouwende leven kunstmatig. Niet alleen was de schrijver gebonden door zijn tekst, maar ook door zijn psychologie.

Hier schijnt hij zich voortdurend te herhalen.
Wanneer de Vader. in de vruchtbaarheid der goddelijke natuur, zich zelf volkomen begrepen heeft, zoo is de Zoon, het eeuwige woord, uitgegaan als een ander persoon in de Godheid: door deze geboorte zijn alle schepselen, eer ze geschapen werden, uitgegaan in de Godheid; en God heeft ze gezien en gekend in hen zelven, met onderscheid, in levende redenen (rationes) en in een anderheid van zichzelf: zoo nochtans dat ze in God bleven. Dit eeuwig uitgaan dat wij hebben in de Godheid is de oorzaak van ons geschapen wezen: onse geschapen wesen hanghet in dat ewighe wesen, en het is één met hem na weseliken sine⁽²⁾. Het leven dat wij in de Godheid hebben is gelijk aan Gods leven; overigens het is het leven van God zelf, het heeft een eeuwig inblijven zonder onderscheid in Gods wezen en een eeuwig uitvloeien met onderscheid in de geboorte des Zoons: al dat levet in den Vader, onvertoent (niet geopenbaard) in enicheit, het levet in den Sone ute ghevloten in der openbaerheit. - Altoos blijft die eenvoldighe grond ons ewichs beelds (in den Vader) in deimsterheiten ende sonder wise. Maer die onghemetene claerheit die hier ute scijnt, die openbaert ende bringhet voirt die verborghenheit Gods in

(1) Cf. S. Thomas 2.2^ae 2 CLXXX. art. VII. Cf. Eckhart: Wie gebirt got der nâtûre sînen sun in der vêle?... in aller der wise als er in der Êwikeit gebirt (Pf. II, blz. 6, 5). En: sumliche einveltige luite die wênent, sie sullen got sehen als stande er dà unde sie hic. des enist niht. Got und ick wir sin ein mit bekennen. Nime ich alsó got in mich mit minne, sô gân ich in got. (Bd. 206, 7).

(2) Van Schoonhoven zegt: quia proprium est divinae naturae rebus illabi et per sui illapsum conservare rerum naturas, ne decidant in non esse. (Gers. op. Dupin. blz. 74).

[p. 354]

wisen⁽¹⁾. Ende alle die menschen, die boven hare ghescapenheit verhaven sijn in een scouwenden levene, die sijn één met deser godliker claerheit. Ende si sijn die claerheit selve, ende si sien ende ghevoelen ende vinden hem selven, overmids dit godlike licht, dat si sijn die selve eenvoldighe gront, na wise haerre onghescapenheit, daer die claerheit sonder mate ute scijnt in godleker wisen, ende, nader simpelheit des wesens, eenvoldich binnen blivet ewelike sonder wise. Ende hieromme selen die ynnighe scouwende menschen ute gaen na wise des scouwens boven redene ende boven ondersceet ende boven hare ghescapen wesen met ewighen instaerne. Overmits dat ingheboerne licht soe werden sij ghetransformeert ende één met dien selven lichte daer in met sien ende dat si sien⁽²⁾.

Aldus bereikt de schouwende mensch zijn eeuwig beeld.

Ende alsoe hervolghen de scouwende menschen hare ewighe beelde daer si toe ghemaect zijn, ende bescouwen Gode ende alle dinc sonder ondersceet, in enen eenvoldighen siene in godliker claerheit (189. 8 vlg.)

Zoolang de mensch op aarde leeft, blijft hij vrij: hij mag toenemen in innigheid en in deugden. Maar dit staren in het goddelijk licht houdt hem boven innigheid en deug-

(1) Dit is de Ideënleer van den H. Augustinus. van St. Thomas en van de scholastieken: Augustinus: In Verbo Patris sunt omnia quae creantur etiam antequam creentur, et quidquid in illo est, vita est et vita utique creatrix. (De gen. ad lit. II, 6, n^r 12): Antequam fierent res. apud Deum erant eomodo quo sempiterne atque incommutabiliter vivunt et vita sunt, facta autem eo modo, quo unaquaeque creatura in genere suo est (ibid. V, cap. 15, n^r 33) H. Thomas: Creaturae secundum hoc quod in Deo sunt non sunt aliud a Deo, quia creaturae in Deo sunt creatrix essentia (1 dist 36 qu. 1 a. 3). Creatura in Deo est ipsa divina essentia (Qu. disp. de pot qu. 3 a. 16 ad. 24). Licet (formae exemplares) multiplicentur secundum respectum ad res, tanen non sunt realiter aliud a divina essentia, prout ejus similitudo a diversis participari potest diversimode (1 p. qu. 44, a. 3). St. Bonaventura: Omnes ideae in Deo sunt unum secundum rem, sed tamen plures secundum rationes (1 dist. 35 a. 1. qu. 3).

(2) Prof. De Vreese meent: ‘si ce n'étaient pas là des expressions quelque peu hyperboliques, il faudrait en conclure que le prieur de Vauvert n'a pas su éviter la mixtion du créé et de l'incréé; mais il ne parle, au fond, que de l'essence éternelle de l'homme comme pensée de la sagesse divine.’ Dit is volslagen verkeerd; R. geeft hier een zeer diepe toepassing van de wet dat bij het kennen het gekende met den kenner één moet zijn, het weze door een beeld of door zich zelf. Daar nu God zich niet door eene species te kennen geeft, wordt Hij één met de kennende ziel.

[p. 355]

den: het is de kroon en loon waarnaar wij haken en dat wij op aarde reeds eenigszins, hoewel onvolmaakt, mogen bezitten.

Dit uitgaan is ook minnend; want door zijn genietende Minne gaat de mensch zijn geschapenheid te boven en vindt en smaakt de weelde die God zelf is.

IV. Hem te ontmoetene in de Minne van den h. Geest werkelijk en gebruikelijk.

De Vader, als levende grond der goddelijke vruchtbaarheid, is werkelijk gekeerd in zijn Zoon als in zijn eigen eeuwige Wijsheid. Dezelfde Wijsheid is eeuwig werkelijk gekeerd in den Vader; uit beider ontmoeting ontspringt de h. Geest, hun beider Liefde. Zij omvangt en doorgaat, werkelijk en gebruikelijk (in de Personen en in het Wezen) den Vader en den Zoon met onbegrijpelijke vreugde en zaligheid.
Ook in ons wordt deze zalige ontmoeting voortdurend en zonder ophouden werkelijk hernieuwd: want de h. Geest wordt zonder ophouden voortgebracht: dit is de werkelijke ontmoeting van den Vader en den Zoon. waarin wij omhelsd zijn door den h. Geest in eeuwige Minne.
Deze werkelijke ontmoeting is, in den grond der natuur van God, gebruikelijk: zonder werk en zonder wijze: ‘En hier is een gebruikelijk overlijden (vergaan) en een vervlietende inslag in de wezenlijke blootheid, waar alle goddelijke namen en alle wijzen en alle levende redenen (rationes) die in den spiegel der goddelijke waarheid gebeeld zijn (in den Zoon) vallen in de enkelvoudige ongenaamdheid in onwijze en zonder rede. Want in dit grondelooze wiel (afgrond) der simpelheid worden alle dingen bevangen in gebruikelijke zaligheid; en die grond blijft zelf al onbegrepen (onomvat), ten zij met wezenlijke eenigheid. Hiervoor moeten de Personen wijken en al dat in God leeft; want hier is anders niets dan een eeuwig rusten in een gebruikelijke (in minne) ontvlotenheid; en dit is in het wijzenlooze Wezen, dat alle innige geesten boven alles hebben verkoren. Dit is die donkere stilte, waar alle minnenden in verloren zijn. Maar mochten wij ons aldus in deugden sieren, wij zouden ons weldra van het lichaam ontkleeden en zouden vlieten in de wilde zeebaren: nimmermeer mocht ons creatuur achterhalen!⁽¹⁾’

(1) Aldeze uitdrukkingen stammen van Dionysius Areopagita. De laatste zin beteekent alleen dat de mensch daar door geen schepsel meer verhinderd wordt.

[p. 356]

Dat wi ghebrukelike besitten moeten (mogen) die wesenlike enicheit, ende eenheit claerlike bescouwen in Drieheit, dat gheve ons die godlike Minne, die en ghenen bedeleere en onseit. Amen.

Ten allen tijde werd de Sierheid der geestelijke Bruiloft beschouwd als het meesterwerk van Ruysbroeck, ja soms wel als het meesterwerk van de Duitsche Mystiek. Men heeft het genoemd: die kunstreichste mystische Schrift der Germanischen Mystik des Mittelalters, ein wahrhaft architektonisches Gebaude⁽¹⁾. Indien Dionysius de Karthuizer⁽²⁾ onzen Ruysbroeck heeft begroet als een tweeden Dionysius Areopagita, zoo hebben anderen, juist om de Sierheid, in hem gezien den Thomas van Aquino der Mystiek.

En waarlijk: zoo wij ooit Ruysbroeck willen beoordeelen zooals hij het verdient, dan moeten wij, ja, andere zijner schriften, en bijzonder de Twaalf Begijnen kunnen vergeten, om voornamelijk de Sierheid te bewonderen. Want in geen enkel ander toont hij zoo groote vastheid van conceptie, zoo zelfbewuste macht van uitvoering, zoo diepe zekerheid van gedachte, zoo gelijke pracht van uitdrukking: met dit werk heeft Ruysbroeck de hoogste toppen van de Middeleeuwsche kunst bestegen.

De kracht, waarmede Ruysbroeck het plan van zijn werk ontworpen en het weidsche gebouw zijner Mystiek heeft opgetrokken, is niet geëvenaard geworden door zijne tijdgenooten: het is een poëem dat oprijst als een kathedraal, waarin geheel het kristelijk leven staat uitgebeeld, met breede, helderhallende beuken, waar geen heilige ontbreekt in zijn gouden nis, die opleiden tot het geheimzinnige gefluister in het Heilige der Heiligen, waar God alleen tot de ziel nog spreekt. Indien het in de eerste plaats de conceptie is die een werk tot kunstgewrocht maakt, zoo is de Sierheid een juweel van het zuiverst gehalte.

(Wordt voortgezet).

J. Van Mierlo J^r, S.J.

(1) Böhringer, Die deutschen Mystiker des vierzehnten u. funfzehnten Jahrhunderts, 1855; blz. 455.

(2) Tract. de donis Spir. Sancti II, art. 13.