Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1907

[p. 1]

[Deel 2]

De kerk
Tragische samenspraak in een bedrijf

Eerste tooneel

Een zeer arme hut - een prachtig Mariabeeld - aan den muur een groot kerkplan - een heel schoone zetel, teeken van vroeger weelde.

Erwin (30 jaar oud, geknield voor het beeld).

 

Maria,

 

Uw voorhoofd is gespannen als een hemelboog

 

en onbewolkte vrede blauwt u in het oog,

 

uw wangen blozen van het rood der dageraden

 

en aan uw lippen kan men zien dat ze immer baden:

 

o zegen me in den strijd voor 't bouwen uwer kerk,

 

dat ik voltooien moog' het aangevangen werk.

(Men klopt. - Aannemer komt binnen.)

Aannemer.

- Het volk is razend, 't vraagt naar u, het wil dat de kerk gesloten wordt vandaag. Ze huilen van woede en razernij. Ze willen u spreken, u zien.

Erwin.

- Ik ben bereid tot alles, maar mijne kerk wordt niet gesloten. Ze is onvoltooid.

Aannemer.

- Kom, want allen staken 't werk.

Erwin.

- Ik kom zoodra ik vader heb gegroet.

(Aannemer gaat.)
(Erwins vader, 60 jaar oud, komt binnen.)

Rijkhard.

- Mijn Erwin, laat uw voorhoofd zien. Er is bloed aan.

Erwin.

- Maar vader, ge vergist u.

Rijkhard.

- Neen er is bloed op, zeg ik u. Er zijn tranen in uwe oogen.

Erwin.

- Maar vader!

[p. 2]

Rijkhard.

- De tranen van Machteld zijn het die gij verstooten hebt.

Erwin.

- O vader, doe mijne wonde niet openbloeden. Ge weet dat ik moest kiezen tusschen Machteld en mijn kerk. Op de puinen van mijn hart heb ik mijn kerkplan opgevat.

Rijkhard.

- O waart ge toch getrouwd, wellicht was ik al grootvader.

Erwin.

- Vader, ik trouw zoodra mijn kerk is afgebouwd, en geve God mij kinderen! Ze zullen klauteren op uwe knie, ze zullen trekken aan uwen baard, uwen nijpbril op hunne kleine neusjes zetten en terwijl gij zachtjes indut na den noen u allerhande poetsjes bakken. O ja, dat zal geschieden! Ik hang frissche rozen om uwen ouden stam. Ge zult heropbloeien in uw kleinkinderen: Ze zullen komen iederen dag, op een klein bankje naast uw grooten zetel zitten, met hun hoofdje tegen u aanleunen, bidden met u. Ge zult hun sprookjes verhalen: hun mondjes zullen verrukt gapen, hun oogen zullen tintelen en gij zult nog gelukkigst zijn van allen...

(Hij maakt zich gereed)

Rijkhard.

- O moge 't waarheid worden!

Erwin.

- Nu ga ik.

Rijkhard.

- Waarheen?

Erwin.

- Naar mijne kerk, de marsch slaan naar omhoog, den optocht blazen van de hemelvaart der zuilen.

Rijkhard.

- De marsch naar omhoog over gebroken harten.

Erwin.

- Langs staande zuilen.

Rijkhard.

- Nog een kus, kom kind, ik zal u 't kruisje geven. Blijf bij mij toch. Ge zijt mijn eenig kind.

Erwin.

- Ik heb een toren met klokken in ontworpen. Ik wil die klokken hooren luiden op mijne bruiloft.

Rijkhard.

- Op uw begrafenis!

Erwin.

- Hoe akelig vader. Kom, een kus, een kruisje.

(Ze omhelzen elkaar, Rijkhard strompelt naar de deur en blijft Erwin lang achterna kijken.

[p. 3]

Tweede tooneel.

Aan den ingang der kerk: Erwin, om hem heen schreeuwend volk.

Stemmen.

- We willen 't dak op uw kerk.

Andere Stemmen.

- Ze is tweemaal zoo hoog als Keulens Domkerk.

Erwin.

- Ze is tienmaal lager dan mijn droom.

Anderen.

- Ze is groot en wijd genoeg.

Erwin.

- Nooit groot en wijd genoeg. De bogen zijn gebroken tot ogieven. Ze zijn bezweken in hun tocht. Ze moeten hooger. Mijn kerk moet breed zijn als de wereld, groot als een oceaan, en ze is een meer.

O gingt gij in 't woud, gij schreeuwers? Ik ging er in vandaag. Al de boomen zuilden naar omhoog, hoog, zeer hoog, vol orgelende vogels, zoeter zingend dan koorkinderen, zoo zoet als Jezus' naam. Is daar een dak op, dwergen? Geen ander dan de hooge Hemel! Ge komt aan mijne kerk niet aan dan om haar hooger op te trekken. Wee over hem, die anders doet!

Stemmen.

- Er zijn geen steenen meer.

Erwin.

- Er zijn nog groeven.

Anderen.

- Ge riept ons uit alle landen saam. We dorsten naar het vaderland.

Erwin.

- De hemel is het vaderland, de kerk 't portaal.

Stemmen.

- We hebben vrouwen en kinderen te huis, die verwachten ons.

Erwin.

- Ik verzaakte voor mijn kerk aan bruid en aan de hoop op kinderen. Ik die blaak van liefde voor al wat schoon is, ik die meer voel dan gij, omdat ik kunstenaar ben.

Laat daar uwe vrouwen, uwe kinderen. 'k Heb er ook geen.

Stemmen.

- Onze landen liggen bevuild met onkruid.

[p. 4]

Erwin.

- Ik verkocht mijne burchten, mijne rijke akkers, mijne wouden om steen en arbeidsloon te betalen. Ik was rijk en nu zoo arm. Wat heb ik nog: Een armen vader, eene hut.

Stemmen.

- Het eten kost hier veel te duur.

Erwin.

- Eet zooals ik, sinds twintig jaren reeds, de kruiden der aarde.

Stemmen.

- Ja 't werk duurt twintig jaren reeds.

Erwin.

- Al duurde 't gansch uw leven, eeuwig is Maria!

Stemmen.

- Het bier is hier zoo duur.

Erwin.

- Ik drink water. Doe zooals ik. O menschenkudde, onwaardig aan mijn kerk te werken. Deze was een ideale zucht naar sterrentuinen, een poging om op de Venusster Maria's beeld te plaatsen. En gij houdt vast aan 't eten, verdrinkt in 't bier, hoort vrouwen janken, kinderen schreien, zucht naar uw vaderland.

Ge zijt allen nietegaards. Gaat allen henen. Ik zal voortdoen alleen, met mijne nagels steenen uit de groeven krauwen; ze dragen op mijn rug. Ik zal waken op mijn werk lijk Rispe op het lijk harer kinderen. Wee voor de raven! - Weg, zeg ik u! Ge zwijgt. Wat zult ge doen? Voortwerken?

Stemmen.

- Het dak! Het dak!

Erwin.

- Druk met geen steen mijne opschietende zuchtplant, laat ze groeien, traag en slank. Laat dan liever 't werk zooals het is. Het blijft dan als een vervrozen weeplant, als een zucht die niet meer verder kon. Het dak dat is de dood, dan wordt mijn werk een lijk.

Stemmen.

- Het dak! We willen eindigen.

Erwin.

- Vertreed mijn lijk dan zoo ge durft. Het plan behoort mij. Ik ben er meester van. Het is geboren uit wee van slapelooze nachten, uit sterrendroomen. Ge steekt daaraan uwe pintengrijpende handen niet. Hier is geld. Ga naar de herberg. De brouwers zijn de koningen der maatschappij. Voorwaarts, hier is geld.

(Hij werpt geld tě grabbelen.)

[p. 5]

Stemmen.

- Hij heeft ons nu genoeg getergd... Er zijn nog steenen.

Erwin.

- Legt ze op de zuilen dan.

Stemmen.

- Neen, neen ze zijn voor u - zoo gij niet heengaat.

Erwin.

- Ik sterf hier op mijn wrak geworden werk gelijk de schipper op zijne zinkende schuit.

Stemmen.

- Ga heen of 't is de dood.

Erwin.

- Die kerk is mijne Machteld, mijne bruid, ik sterf aan haren boezem en nooit verlaat ik haar.

Stemmen.

- Ga heen of wij werpen u den steen toe.

Erwin.

- Dan zal ik hooger stijgen dan mijn kerk. Ge denkt toch niet dat ik den dood vrees. Die is voor mij het heengaan naar den eeuwigen tempel waarin ongeëindigde zuilen slank en sterk opranken in slingering van dreven. Maar mijn vader, zult gij zorgen voor hem? Zult gij zijn zetel niet breken waarin hij rust? Zult gij hem dagelijks een snuisterijtje geven zooals ik doe?

Stemmen.

- Denk aan uw vader, laat ons doen met 't werk.

Erwin.

- Mijne bruid laat ik door u niet schenden. Zij is mij heiliger dan vader.

Stemmen.

- Welaan dan, sterf.

(Er zijn er die steenen naar hem werpen, Erwin wordt aan het voorhoofd getroffen. Hij valt.)

Stemmen.

- Wat hebben wij gedaan...

Onzen roem gedood... Een heilige... Den prins der kunstenaars... Wie heeft dat nu gedaan?... O wij loopen weg van hier... Het is de bloedkerk... Hij was zoo goed... Hij gaf zijn laatsten cent voor 't werk... Wie zijn de moordenaars? Men stroope hun de huid af.

(Woeling. Vluchtend volk.)
(Rijkhard komt afgestrompeld.)

Rijkhard.

- Kudde, waar loopt ge? Ge hebt mijn zoon vermoord. Ge hebt bloed in uwe oogen. Ge hebt jodenbloed in u. Wat hebt ge gedaan? Zit Gods engel achter

[p. 6]

u? O neen, de duivel is het? Hij sla u overal, aan het hart van uwe vrouw, op den schoot van moeder. Hij sla aan uwe zijde uwe kinders dood. Hij straffe u tot in het verre nageslacht. Hij verdelge uwe akkers. Hij sla den bliksem in uwe huizen. Hij make u melaatsch en arm.

(Hij loopt voort de kerk op, naar Erwin die te sterven ligt.)

Ziet gij wel dat ge bloed op uw voorhoofd hebt? Ge leeft nog. Is 't zoo dat ge trouwt, dat ge mij kinderen geeft? O mijn dol geliefde jongen. Wat wenscht ge nog? Zeg het mij. Kan ik u helpen? O ge zult niet sterven zoo een God bestaat die mijne tranen ziet. Genoeg slachtoffers kostte die kerk: Machteld, bid voor Erwin.

Erwin.

- Vader: haal mij Maria's-beeld. Machteld is het die ik heb verbeeld. Maar gauw, zoo gauw ge gaan kunt. Het is niet wijd van hier, misschien komt gij bij tijd.

Rijkhard gaat heen, na weinige stonden keert hij terug met het beeld, en zet het naast Erwin. Deze recht zich op. Hij valt er mede zeggende:

- Mijn werk, Maria, Machteld, mijne bruid!

Rijkhard.

- Ik zal zijn werk voltooien.

Godfr. Hermans.

April 1907.