Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1906

[p. 321]

Nakreet

Nog immer wordt er gestreden en getwist over het gewichtig vraagstuk van de vervlaamsching van ons onderwijs en denkelijk zal deze toestand niet spoedig veranderen.

In een berucht geworden schrijven heeft de Dietsche Warande de discussie zoeken te voeren op een nieuw gebied. Hare lezers zullen wel verwachten dat wij thans ook onze meening zeggen. Wij zullen het doen met onze gewone openhartigheid.

En vooreerst eene hoofdvraag: Heeft de brief van Hunne Hoogweerdigheden de Bisschoppen beantwoord aan de door ons gekoesterde hoop? Ik aarzel niet te antwoorden: neen! - In de toepassing wellicht, maar in de beginselen, volstrekt niet.

Kiesch is het kritiek te oefenen op een document dat uitgaat van zulk hoogverheven gezag, maar juist de verheven stand onzer geestelijke overheid vergt dat wij haar de waarheid niet sparen.

En uit twee oogpunten moet men de beschouwingen verwerpen voorkomend in den herderlijken brief: van 't paedagogisch standpunt en van 't standpunt uit der vaderlandsliefde.

Nooit of nooit zal wie ook ons kunnen wijsmaken dat de ontwikkeling van den geest niet moet geschieden in de natuurlijke taal: deze die van zelf uit de diepten der denkende ziel opwelt, de spiegel onzer gedachten, de best-gekende, de moedertaal. Tegen zulk eene levenswet kunnen geen voordeelen, welke ook, van internationalism of wereldcultuur opwegen.

Wat zal het een verstand baten in aanraking te komen met de breedste wetenschap, het hoogste geestesverkeer, zoo

[p. 322]

het in de eigen ontluiking werd belemmerd en geknakt? Mag zulke geweldige handelwijze niet vergeleken worden bij geestelijke vermoording?

Niet minder krachtig is de bewijsvoering der nationaliteit. Geestelijke overhand is niet alles in het maatschappelijk leven. Wat al andere factors komen hier in aanmerking! Al wat den mensch mensch maakt: de heiligste, diepste ontroeringen van geestdrift en geloof, alle vroege herinneringen der opengaande kinderziel, de beheersching van het vleesch door den geest, van het vijandig lot door den taaien wil, de eerste verrukking der kunstontsluiering, al het geheime bangen en verlangen, trachten en wachten van 't menschelijk gemoed... En onder, achter dit persoonlijke, gansch het erfdeel der vroegere wederwaardigheden, de lotgevallen, de kampen en rampen van ontslapen geslachten. Dát is het gezamenlijke leven, niet een deel daarvan. Dát is het volle, rijpe, warme gemoedsleven, dat zingt en klinkt, dat leeft en beeft, dat juicht en zucht enkel in de moedertaal: de taal van 't vaderland. - Wat voor den krijgsman op het slagveld het vaandel is - dat iets waarvoor hij zich laat slachten en in stukken hakken - dat is voor een volk zijn taal: het symbool zijner liefde!

Als ergens, in een afgelegen school, op de uiterste grenzen van 't Duitsche rijk, een kind zich laat martelen en geeselen, liever dan op de Poolsche lippen de onzuivere klanken te laten zweven van een vreemd gebed, dan gaat er over gansch het warm-voelend Europa een kreet van verontwaardiging, eene rilling van bewondering en geestdriftig benijden. Waarheen gaat die bewondering? Naar intellectueele oppermacht? - Neen, maar naar eene zielegrootschheid die alle geestesverfijning beschaamt.

Ver boven de cultuur van 't verstand is de zedelijke grootheid verheven.

Al de eeuwen door, was ons volk door déze grootheid groot. Was er ooit één aan meer wisselvalligheden onderworpen, één dat bogen mocht op zuiverder glorieglans? Hard is onze bodem geworden onder 't getrappel der vreemde overweldigersbenden; maar het bloed dat zoo vrij en mild uit de aders der grondverdedigers gutste, maakte hem weer warm en week. Taai moet ook onze stam zijn, om te midden

[p. 323]

zooveel wederwaardigheden, zooveel wisselvalligheden, onaangeroerd te blijven staan in de oorspronkelijke ongedeerdheid. - Ja, zuiver is onze historische roem, en heldhaftig mogen wel de kampen heeten, gestreden, niet alleen voor vrijheid en vaderland, maar wat harder is, ten koste van dit vaderlandsch gevoel, het heiligste en diepste in ons menschelijk gemoed. Want, waar 't gewetensplicht gold, waar de hoogste belangen der ziel, die van godsdienst en geloof, hun eischen stelden, daar aarzelden onze voorouders niet.

Ik ken niets tragischer dan de lotgevallen der Vlamingen in de zoo beroerde tijden der XVI^e eeuw. Zij stonden tusschen hun God en hun land, tusschen hun geloof en hunne vrijheid. En vrijheid en vaderland gaven zij ten beste voor de hoogere eischen van 't geweten.

Tegelijk mochten zij vaarwel zeggen aan alle geestelijke overwegendheid.

Terwijl de Hollanders, afgezonderd in hun op-zichzelf-staan, gestaald door hun reuzenstrijd tegen Spanje, zich op alle wijzen - stoffelijke en geestelijke - ontwikkelden en hun rang veroverden onder de machtige mogendheden, sluimerde België eene eeuwenlange dommeling in, verwijderd van de omspoelende stroomingen, achteruitblijvend in den algemeenen beschavingsgang.

Van dan af ook was het Vlaamsch tot gewesttaal vervallen; enkel door het volk, door onontwikkelden was 't nog gesproken. Maar deze taal, hoe achterlijk en vernederd ook, was de taal van een volk dat zijn geloof ongeschonden, zijne zeden rein had behouden. Gansch een erfdeel van zielegrootheid lag ongedeerd. En toen de ontwaking kwam, toen geest en gemoed, toen geloof en vrijheid den vredezoen mochten wisselen, was de rijke, warme grond daar, waarop de heerlijkste bloemen van kunst en wetenschap konden ontluiken, de sappigste vruchten groeien van echte wereldcultuur.

Mocht men niet verwachten dat de eersten om al de opofferingen te erkennen door het Vlaamsche volk gebracht op het altaar der geloofsovertuiging, de geestelijke overheid zou zijn? Maakte de erkentelijkheid zelve dat niet ten plichte? - Toen voor een tweede maal de Belgen gesteld werden

[p. 324]

vóór den keus tusschen geloofsreinheid en nationaal zelfbestaan, ten tijde der Hollandsche dwingelandij, getuigde de Fransche prelaat op den bisschoppelijken stoel van Gent gezeten, Mgr de Broglie: ‘Het gezondste deel van mijn bisdom is dat waar ik niet verstaan word.’ Zegt dit woord niet alles over de erfelijke getrouwheid van 't Vlaamsche volk, van de Vlaamsche taal aan 't godsdienstig ideaal? En heeft zulk een volk niet verdiend zijne geestelijke beheerschers ook als aanvoerders aan zijne spits te zien, waar het geldt de rechten te veroveren eener te lang miskende nationaliteit?

Vóór eenige weken scheen een koesterende zon te willen oprijzen. Onze harten begonnen dankbaar te kloppen; heel ons gemoed ging open om de belofte te verwelkomen eener eindelijke verzoening tusschen geloofsrecht en stambesef. De twee idealen die onafscheidbaar leven in 't diepst van ieder rechtschapen gemoed, smolten samen tot één en lachten onze ontroerde blikken tegen.

Sedert het verschijnen van den omzendbrief is er veel veranderd... En toch nog hopen wij!

Want uit het kwade groeit niet altijd het kwade. En uit de averechtsche beginselen verkondigd in dien brief, komen schikkingen te voorschijn, waarmee de Vlamingen - zijn ze wijs - hun voordeel kunnen doen.

Aan een paedagogisch meer ervaren pen de taak in ditzelfde nummer dit te betoogen.

Voor ons, hij moest ons van het hart, de kreet dat het Vlaamsche volk niet mag worden versmacht in zijn eigen, dierbaar bloed, door om 't even wie!

Wij hebben geroepen... als 't pijn doet mag men het uitschreeuwen, is 't niet?...

Maar, nu de bedaring komt, moeten we toch bekennen dat de practische maatregelen, door de Bisschoppen genomen, ons meer vertrouwen inboezemen dan de bemoeiing van den Staat.

We weten allen wat het parlementaire stelsel en de kozijntjes-politiek in Europa hebben gemaakt van een ‘wet’, van 't woord en van de zaak. En is 't niet bespottelijk een taal te willen redden door zoo'n ‘wet’? Gij allen die iets afweet van de wereldgeschiedenis, antwoordt, als 't u belieft.

[p. 325]

En gij allen die iets kent van uw vaderlandsche geschiedenis uit de laatste vijftig jaar, zegt me of een Vlaamsche ‘wet’ ooit heeft gediend tot iets anders dan om met haar doodgeboren tekst de leege kartons te vullen van 't Ministerie?

Ik blijf dus vertrouwen dat de Vlamingen meer zullen winnen met de openbare meening in te lichten, en met de ouders onzer kinderen, zoowel als onze geestelijke overheid, te doen komen tot beter besef van den toestand.

De omzendbrief heeft veel verbeurd, maar niet verijdeld de hoop dat een zoo edele en schrandere geest, bezield met zoo'n verheven inzichten, als onze eerste opperherder, door nauwer aanraking met het Vlaamsche volk tot beter begrijpen zal komen...

M.E. Belpaire.

9 October 1906.