Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1906

[p. t.o. 247]

M^gr Mercier

[p. 247]

Mgr Mercier

De nieuwe aartsbisschop van Mechelen is een van die volledige menschen, die malkander in de wereld nu juist niet verdringen. 't Is een werker. Zijn stoffelijke arbeid is groot: hij heeft een merkwaardig gesticht doen verrijzen, daartoe de vele hulpmiddelen ontdekt, daartoe de geschikte mannen gevonden; en hij is er in geslaagd in al haar onderdeelen de zeer ingewikkelde verwerkelijking tot stand te brengen van een ideaal.

Maar 't St. Thomas gesticht is wel verre van 't eenige werk te zijn van Mgr Mercier. Sedert lang was zijn invloed verbazend groot op de leerlingen die door zijn handen waren gegaan: Hij heeft ze opgevolgd, opgebeurd, geholpen op alle wijzen, en nooit zal iemand kunnen nagaan hoeveel moeite en zorg hij zich in 't vak van opleider heeft getroost. Het was een groot en schoon apostolaat.

Het seminarie Leo XIII opgericht nevens 't St. Thomas' instituut was misschien zijn meest geliefkoosde stichting. Sedert zijn professoraat te Mechelen, in 't klein seminarie, had hij zich heel en gansch opgeofferd aan de vorming der jonge geestelijken. Hij heeft het geluk gehad, die bezigheden te Leuven te hernemen, en ondanks beslommeringen van allen aard, kwam hij regelmatig verschillende keeren te week neerzitten aan de tafel van zijn beminde leerlingen, om zich met hen innig te onderhouden en in hun verstrooiingen te deelen. Geen opoffering was hem te veel voor zijn jonge priesters.

Deze keurmensch is een man van hart. Zijn portret, populair voortaan door de prentkaarten, draagt den stempel van een goedheid, die het hart uit wil, ons te gemoet. Zijn vrienden - en in elke omgeving, waardoor hij is gegaan,

[p. 248]

heeft hij er talrijke weten te verwerven - zijn vrienden weten wat een vuur, wat een liefde, wat een onbegrensde opoffering huist in de ziel van Mgr Mercier. Ze hebben gezien den inwendigen gloed van zijn godsdienstijver, 't geheim van zijn wonderbare bedrijvigheid, ze kennen zijn diepe priestersgodsvrucht, zijn klooster-soberheid. Maar dat alles kan men moeilijk onder 't publiek brengen.

Wat men vooral weet over Mgr Mercier, 't is dat hij een weergaloos professor is, een geleerde wiens faam de Hoogeschool van Leuven ook buiten de Belgische grenzen heeft doen schitteren.

Een woord over zijn wijsgeerig werk.

Meer dan twintig geslachten van studenten hebben den professor leeren kennen en beminnen. Hij had het geheim, aan de dorste leeringen der wijsbegeerte frisch leven te schenken. Over de meest ingewikkelde vraagstukken vermocht hij 't licht te verspreiden van een heldere voorstelling, eenvoudig, juist en klaar. Dit leeraarschap was de vrucht van taaien arbeid. Mgr Mercier las niet maar sprak in zijn lessen: 't was het middel om levendig te zijn, maar ook was 't een inspanning, bij elke les te vernieuwen, een inspanning die telkens in stille teruggetrokkenheid intense voorbereiding vergde. Eenige jaren geleden hield hij zóó wekelijks 10 uren college.

Daarnevens gaf hij zijn boeken in 't licht. De ‘Cours de Philosophie’ zijn hoofdwerk, is genoeg bekend. Die leergang werd gedurig aan vernieuwd, en op de hoogte van de wetenschap gehouden bij elke nieuwe uitgave, die de eene na de andere met immer klimmenden bijval verschijnt. Die leergang vat de uitkomsten samen van zijn werk. Totnogtoe is hij niet volledig uitgegeven.

In 1882, beriepen de Belgische bisschoppen, naar wensch van Leo XIII, Mgr Mercier tot den nieuwgestichten stoel van Thomistische wijsbegeerte te Leuven. De nieuwe hoogleeraar doorliep achtereenvolgens al de vakken van de wijsbegeerte. De volledige leergang bestaat in autografie. 't Was de eerste grondslag tot den huidigen ‘Cours’.

Op heden hebben de ideeën van Mgr Mercier hun wijden weg gevonden. Buiten de grenzen en bij de vijanden van 't katholicisme zelfs hebben ze eerbied afgedwongen. Maar

[p. 249]

toen de jonge professor te Leuven zijn loopbaan begon, werden zijn baanbrekende gedachten als erg stout aangezien. Ondertusschen waren ze wel wezenlijk een heerlijke vondst.

Sedert de xvi^e eeuw was de Scholastiek deerlijk gezakt, Door de zwakheid van haar verdedigers belachelijk gemaakt, versmachtend in haar koppigheid die met de wetenschappelijke waarnemingen geen rekening wilde houden, was ze heel en gansch buiten den grooten gang der ideeën geraakt. Ze bestond alleen nog in de geestelijke gestichten, enkel nog tegen den dood bestand door haar verwantschap met de godgeleerdheid; maar voor de buitenwereld was de Scholastiek zoo dood als de taal waarvan ze zich nog altijd bediende.

Ondertusschen stapelde de moderne geest, die gebroken had met scholastiek en kerk, puinhoopen op puinhoopen. In 't begin van de xix^e eeuw zien we van katholieke zijde twee proeven van toenadering tot de heerschende ideeën. Het fideisme, het traditionalisme van de Bonald en Lamennais trachtte 't menschelijk verstand van onmacht te over tuigen om het zoo naar 't geloof terug te brengen. Het ontologisme trachtte tegenover het sensualisme een niet minder overdreven stelsel te zetten. En beide overigens waren met het katholiek geloof moeilijk overeen te brengen. Maar in den schoot zelf der katholieke scholen werd men van de scholastiek meer en meer afkeerig; zelfs daar drong in de slenter-wijsbegeerte het Cartésianisme langzamerhand binnen. Nochtans had de Roomsche overheid zich dikwijls uitgesproken tegen die minder onthodoxe strekkingen. Men moest iets anders vinden, men moest het Thomisme doen herleven. De beweging begint in Italië, een weinig voor 't pontificaat van Leo XIII, eerst met Sanseverino, vervolgens met Cornoldi. En, als door een schikking der Voorzienigheid, klimt met Leo XIII het Thomisme op den troon van Petrus; zijn veelvermogende studiekracht geeft de nieuwe beweging een sterkte, die haar weldra ter zegepraal zal leiden.

't Was veel; maar 't verrezen Thomisme liep groot gevaar te blijven wat het sedert de xvi^e eeuw was geweest: een intra-geestelijke wijsbegeerte. 't Is de eer van Mgr Mercier, aan de oude leeringen van St. Thomas de nieuwe

[p. 250]

en frissche lucht te hebben doen inademen van de moderne gedachten; 't is zijn eer, het Thomisme te hebben gebracht in ernstige gemeenschap met de uitkomsten van de wetenschap. Al studeerende den meester, St. Thomas, en Aristoteles, den meester van den meester, had hij 't geheim van hun wijsbegeerte geraden, had hij ingezien wat haar gaf haar eenige sterkte: het was haar streng en nauwgezet analytisch karakter. Eerst de feiten na te gaan, van de feiten tot de oorzaken op te klimmen, dat was juist de positieve methode die in de hedendaagsche wetenschap zegepraalde. Dus maar moedig de uitkomsten der moderne wetenschap aangenomen: Priester Mercier ging de klinieken bezoeken van de meesters der physiologie en stelde zich ernstig op de hoogte van al wat de wetenschap te zamen met de wijsbegeerte leeren kan. En dan wierp hij de oude scholastische stelregels over boord; hij toonde hoe ze waren overeen te brengen, mits zij afstand deden van zekere spiritualistische overtolligheden en overdrijvingen, met de gegevens van de wetenschap; zonder dat men daarom behoorde tot het materialisme over te gaan. Het vraagstuk van de zekerheid, door de moderne wijsbegeerte opgeworpen, en door het dogmatisme zonder verpinken en a priori opgelost; - dat vraagstuk heeft Mgr Mercier op een gansch nieuwe wijze verklaard - een wijze gesteund op de verjonging van de leer van St. Thomas en ingegeven door denzelfden geest van voorzichtige methode, uitgaande van een oprecht onderzoek der feiten.

Dat is de verdienste van Mgr Mercier, de oorspronkelijkheid van zijn wijsgeerig werk, de moderniseering van de scholastiek. 't Is de geest dien hij heeft weten in te enten aan zijn leerlingen, en aan 't St. Thomas gesticht, en dat werk zal, we mogen het gerust hopen, voortdurend vruchten blijven dragen.