Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1904

[p. t.o. 103]

CONSTANCE TEICHMANN in 1856

[p. 103]

Constance teichmann

Het kindergasthuis ‘Louise-Marie’

Wij hebben in een vorig nummer⁽¹⁾ Constance Teichmann aanschouwd in de volle ontluiking harer frissche levenskracht, in de bekoorlijkheid harer levenslente. Wat ging zij doen met al hare prachtige gaven? Naar welk doel zou dit rijk artistiek gemoed gewend worden? - Zoo luidde de vraag die voor haar zelve rees en zij beantwoordde ze in den zin der strenge verloochening; zij dacht er ernstig aan al dien bloei van geest en gemoed te gaan verbergen onder de kap eener nederige gasthuisnon, al die veelzijdigheid te onderwerpen aan den algemeenen regel der ordetucht. In een woord, zij achtte zich geroepen tot den kloosterstaat, en misschien was zij het inderdaad. In die zoekende gedachten woonde zij eene kleeding bij in het Militaire Hospitaal. Dit gaf den doorslag en zij wendde stappen aan om in dit gesticht aanveerd te worden.

Gelukkig had de Voorzienigheid andere inzichten over deze uitgelezene en haar voornemen moest op den weerzin harer ouders schipbreuk lijden. Niet dat Mr. en Mevr. Teichmann zich formeel tegen haren wensch verzetten. Veel behendiger wisten zij hare gedachten op een ander spoor af te leiden,

(1) Zie 3^e aflevering, blz. 207.

[p. 104]

voldoening te geven aan de verterende toewijdingszucht haars harten. Een genootschap van jonge jufvrouwen werd gevormd, die de armen zouden bezoeken. Op een feest ten voordeele der noodlijdenden, in den winter van 1846, zongen zij Rossini's koor ‘La Charité’; de soli werden door Mej. Teichmann voorgedragen. Aan dit voorval dankte de nieuwe vereeniging haren naam: ‘Société des Dames de la Charité’. Mijne moeder, Mev. Alphonse Belpaire, toen de eenige gehuwde dame onder de leden, werd tot eerste voorzitster gekozen en bleef het tot haar afsterven.

Doch het armen-bezoeken bleek weinig doelmatig voor zulke jonge jufvrouwen, die op allerhande wijzen bedrogen werden. Ook voldeed het niet aan de behoefte naar zelfopoffering en werkzaamheid van Constance. Iets anders moest tot stand komen, dat hare jonge krachten gansch zou inspannen en haar levenstaak worden. - Den 16 November 1846 werd het Kindergasthuis geopend.

Dit gesticht dat met Constance Teichmanns naam nauw verbonden is en het eigenlijke veld harer liefdadigheid, ja heldhaftigheid, werd, had zeer geringe beginsels. In een gehuurd huis van de St-Jorisvest⁽¹⁾ verzamelde men eenige zieke kinderen, die de eerste waren van latere duizenden.

Nu begon een nieuw tijdstip in het leven van Constance. Meer en meer weken de kloostergedachten op den achtergrond en weldra verdwenen zij geheel. De zelfbeschouwing maakte ook plaats voor bedrijviger bekommeringen, de godsvrucht sloot zich

(1) Afgebroken toen het St-Norbertusgesticht tot stand kwam.

[p. 105]

nauw aan de naastenliefde, de kunst bloeide op, maar altijd in dienst van de armen of van God. Constance had haren weg gevonden. Hare persoonlijkheid trad op.

Kenschetsend is de verandering in de nota's die zij in haar dagboek neemt. Tot hiertoe straalde er meest in door de dichterlijke opgewondenheid eener jonge, reine ziel. Nu, voor eenigen tijd althans, worden de aanteekeningen schaarscher en hebben ze allen betrekking op haren arbeid, op hare kinderen.

Zoo schrijft zij den Zondag, 13 December:

‘Ons gasthuis is goed in gang. Den 16 November werd het geopend. Het is mijn geluk, mijn denken, mijn doel, mijn eenig goed. Ik word met opgetogenheid gewaar dat het niet mijne inbeelding is, maar een ware roep, die mij aanzet om zieken te verzorgen Zij beminnen mij en mijn aard is gansch veranderd als ik bij hen ben. Ik die zoo verstrooid ben, vergeet niets; ik die geen dier kan zien lijden, zie met kalmte die arme kleinen lijden en weenen, niet uit onverschilligheid, maar omdat God het zoo wil. Met dit alles schijnt mijne vocatie mij zoo ver weg dat ik het niet zeggen kan. Ik heb den moed niet meer mijne ouders verdriet aan te doen. Och! ik laat het aan u over, mijn Jezus...’

Den Zondag 24 Januari '47 schrijft zij weer:

‘...Ik heb de hoogmis kunnen bijwonen, wat niet dikwijls gebeurt, wegens de zondagschool... Maar het was mijn gasthuisdag. Ik ben er nog gelukkiger geweest dan naar gewoonte. Al mijne dwaze gedachten waren verdwenen. Mijne kinderen kennen mij en beminnen mij. Waarachtig dat is zoet. Het is wat kinderachtig misschien of misschien wat ijdel, maar het maakt mij gelukkig als ik mij door die kinderen en door al die arme menschen met mijn doopnaam hoor noemen. Nooit zeggen zij mijn familienaam. Het is bijna of ik eene zuster ware...’

Zoo vroeg dus leefde reeds onder het volk die naam van ‘Jufvrouw Constance’, die jaren lang op de lippen der armen zweefde als de troost in alle ellende, de leniging in alle ramp. Vijftig jaren lang,

[p. 106]

dag op dag - van den 16 November 1846 tot den 16 November 1896 - duurde het gasthuisleven van Constance Teichmann, een lang leven, rijk aan onverpoosde werkzaamheid en liefdedaden, die zij kon voortzetten, dank aan haar ongemeen kloek gestel. Onder een tenger voorkomen had zij inderdaad van hare moeder geërfd eene ongestoorde gezondheid naar lijf en ziel, en ijzeren krachten. Zwakheid of vermoeienis begreep zij niet, en kon ze ook bij anderen slecht dulden. Haar overvloeiende energie had met tastbare kwalen compassie, maar met fijnere zielesmarten weinig verdraagzaamheid. Alles in haar was gestemd naar het leven, om het leven te genieten, hoog te schatten, en die sterke levenslust weerde uit alle kracht de ziekelijkheid en de dood. Niet zonder afschuw kon zij denken aan het sterven en zelfs het oud-worden viel haar uiterst pijnlijk. Uit levensvolheid, niet uit levensmatheid, sproten al hare daden.

Dat was weer de groote eenheid van hare natuur, vreemd gebleven aan zonde en kwaal, overal vreugd en schoonheid opsporend en bij voorkeur den zonnigen kant der zaken aanschouwend.

Moest zij daardoor iets missen van het innig bekoorlijke van menschenweemoed en menschenteerheid, hoe rijkelijk werd het vergoed door hare volle kracht, haar als 't ware onvergankelijke jeugd. Het scheen of dood en verval geen vat hadden op dat onstoffelijk wezentje, dat al zingende en weldoende door 't leven ging. Mijn vader placht te zeggen dat hij zich Constance niet oud kon voorstellen. Geen nood, zij werd het nooit, al leefde hij, eilaas! niet om haar zoo te kennen.⁽¹⁾

(1) Hij overleed op Sinxendag, den 4 Juni 1854.

[p. 107]

Nochtans in de eerste tijden van haar ziekendienen, kreeg zij opvolgentlijk den typhus en de roode koorts. Zij sprak dikwijls in haar later leven van het weldadig gevoel dat zij genoten had bij 't herstellen na die eerste ziekte. Eens te meer kon zij droomen en dweepen, als in hare dichterlijke jeugd, en als herboren lachte haar alles tegen. Haar tweede ziekzijn wekte slechts haren schertslust:

‘Donderdag na Aschdag, 22 Februari.⁽¹⁾

Hier zit ik weer, zoete vriend, sedcrt Vrijdag in deze kamer gevangen en tot straks in dat bed. Het is de roode koorts nu. Ik moet lachen van zoo alle ziekten door te maken. Ge zult me wel een geweldigen dood moeten doen sterven of, gelijk Poesjenel, van uitgeleefdheid. Toch heb ik niet te klagen. Al deze ziekten krijg ik in zoo lichten graad dat het eerder een geluk is. Wat mij harder valt is uwe tegenwoordigheid te moeten derven, de biecht, de communie, en mijne kleine kinderen. Zij zullen bijna allen weg zijn als ik naar het gasthuis terugkeer. Daar heb ik verdriet in. Zij waren allen zoo vriendelijk. O mijn God, wat kan ik u ooit weergeven om u te bedanken dat gij mij zooveel vertroosting en vreugde geschonken hebt? Mijn leven - zoo achtte ik het bestemd - zou nooit aan een ander leven verbonben zijn, en daar is het al vastgeknoopt aan eene menigte anderen. Ik dacht nooit kinderen te hebben, vermits ik nooit wilde trouwen, en nu ben ik schier moeder van 18 kinderen! Want al weet ik niet wat moederliefde is, zou deze ontroering die het enkel denken aan mijne lieve kleintjes bij mij te weeg brengt, niet een harer kenteekens zijn?’

Niet alleen typhus en roode koorts zouden Constance's toewijding uitlokken. Eene andere ziekte moest in haar leven een groote rol spelen en als met voorliefde door haar aanschouwd worden, omdat zij al de krachten van haar heldenmoed inspande. Ik heb de cholera genoemd. Reeds in dit zelfde jaar 1849 werd Antwerpen er door geteisterd, maar ditmaal zou

(1) 1849.

[p. 108]

Constance het bij den wensch moeten laten de zieken te verzorgen. Hoe bloedig zij het beweende, blijkt uit haar dagboek.

‘Dijnsdag, 23 Juli 49.

Ik ben straks naar de Palingbrug gegaan, naar Tysen, wiens vrouw ziek is. Ik heb gehoord dat er daar sedert Zondag 12 à 14 choleralijders zijn geweest. Zij zijn allen dood of in 't gasthuis. Goede God! wat al arme menschen van verwanten en familie beroofd, wat al ongelukkigen! Eilaas! ik kan enkel medelijden hebben met zooveel kwalen en ze niet lenigen. Ik durf niet vragen om de cholerieken te mogen verzorgen Zoo nochtans het speciaal gasthuis openging, zou ik geweldig bekoord worden. Wat wilt gij van mij, o mijn lieve meester? Als er in 't gasthuis zijn zal ik ze zeker niet verlaten, maar dat gebeurt zelden; van den anderen kant weggaan uit het gasthuis waar ik toch voor iets dien, om naar de cholerazaal te gaan⁽¹⁾ waar ik misschien niet zeer nuttig zal zijn, ware dat niet tegen Gods wil ingaan? Het grieft mij het gevaar niet te kunnen deelen van die armen, van dat volk dat tot hiertoe bijna uitsluitelijk onder den geesel viel. Ik ben vernederd van gespaard te blijven, van als op zij te worden gezet van de armen. Nu kan ik niet meer gelooven dat ik getroffen zal worden. Het scheen mij waarschijnlijk in den beginne, maar thans kan ik het mij niet meer voorstellen. 't Is spijtig, want beter is het gereed te zijn en als men geen gevaar vreest, kan men er zich zoo goed niet op voorbereiden Men zou zeggen dat gij het opzettelijk doet, mijn God, maar ik kom altijd in huizen waar de ziekte gedaan is, waar ik gelukkig zou geweest zijn iets te doen, en ik kom daar als mostaard na het eten. Om Gods wille, ik moet me wel getroosten tot niets goed te zijn. Als ik denk aan al de personen die hen thans zoo edelmoedig opofferen, en dat ik niets doe, word ik diep bedroefd. Ik zeg dikwijls bij mij zelve dat ik later, met dat te herdenken, zal blozen en berouw voelen van zoo laf en zoo zwak geweest te zijn. Maar wat wilt gij, mijn Heer; ware ik alleen, moest ik dát niet verontrusten wat mij het liefst ter wereld is, dan zou ik geene minuut, geene seconde aarzelen: ik zou naar het stadsgasthuis gaan, vragen om de cholerieken te helpen verzorgen, en ik zou aanvaard worden.’

(1) Zij meent in de ‘cholerazaal’ van St-Elizabethsgasthuis.

[p. 109]

Deze blakende menschenliefde, dat zelfverachten en zelfvergeten zoo volkomen en rein, deze echte en trouwe verknochtheid aan het volk - volksgevoel in den verhevensten zin van het woord - behoeven wel geen commentaar. Gansch Constance Teichmann is in deze lijnen. En zooals zij dan was in het eerste vuur harer toewijding, bleef zij al hare levensdagen. Er was iets ongemeen grootsch in dat klein wezen, een veronachtzamen van het eigen, een verwaarloozen der kleine kanten om alleen de breede, volle lijnen te volgen, een kristalreine eenvoudigheid en natuurlijkheid die tot aan den bodem liet blikken van deze diepe, engelachtige ziel - en bij dit alles de roerendste kieschheid van gevoel; want, wat zij zeide was waar: zij kon geen harer geliefden bedroeven. Bij al de uitgestrektheid van haar arbeidsveld, waren zij toch de eersten in haar gemoed; aan hunne bewondering en goedkeuring hechtte zij den meesten prijs. Maar van den anderen kant zou zij niet gedoogd hebben dat zij eene belemmering werden in haar liefdeleven. Met mannenkracht kon zij zich heenzetten over beknibbeling en afkeuring, waar het eene overtuiging gold. Bij haar ‘breidde’ wezenlijk ‘de goddelijke liefde al de krachten der ziel uit’⁽¹⁾. Nooit werd de godsvrucht haar een voorwendsel om haar levensstroom te verengen. Wel integendeel ‘slachtte zij de stroomen, die niet af maar altijd toenemen, en met een vollen boezem eindelijk in de rijke zee uitbruisen’⁽²⁾.

Hoe afgewisseld haar leven was, bewijst weer de volgende aanteekening:

(1) Thomas a Kempis.

(2) Vondel.

[p. 110]

‘26 December 1850.

Ik ben druk bezig geweest al deze dagen. Zingen, altijd ziugen. Maar men kan ook voor u zingen, niet waar? Ik wil hier neerschrijven, om het te onthouden, dat ik gezongen heb in dat concert voor de Koningin⁽¹⁾. Ik heb nooit meer geluk in 't zingen ondervonden; ik voelde niet de minste vrees. Ik was fier deze sublieme werken eens in mijn leven te zingen. Het waren ook goede, heilige woorden. Ik moet nochtans bekennen dat ik er in 't zingen niet aan dacht. 't Is schand. Waart gij het, mijn meester, die mij dezen raad hadt gegeven? Ik geloof ja. Ik heb bij mij zelve gedacht dat heel dat publiek (er waren 1500 menschen, zegt men) met mij zou zijn in 't laatste oordeel en dat dan alles zou bekend worden wat ik ondervond. Ook dat ik in uwe nabijheid was, dicht bij de Augustijnen.
Ik heb u ontvangen dezen morgen. Gisteren ben ik naar de middernachtmis gegaan in dat lief kapelleken, gansch wit en schitterend van licht: ik heb u ontvangen na al deze heilige zielen, die arme oude vrouwen, die godvruchtige meisjes: nooit heb ik meer vernedering gevoeld, vooral met op mijn hoogmoed van den vorigen dag te denken: ik toegejuicht, ijdel, geprezen, mijn Jezus miskend, verborgen, vernederd; welke tegenstelling!’

Hare grondbezigheid bleef toch het verplegen van hare geliefde zieke kleinen.

Woensdag 19 Maart '51. St-Joseph.

Wij verliezen een aantal onzer lieve kinderen: drij deze maand: Adèle Breus, n^o 4, eene hersenziekte, Antoinette Rummen, eene pneumonie, n^o 8. En eindelijk een kleinen Pieter Claes oud 4 jaar, n^o 4, van de mazelen 't Is vreemd, deze kleine had zijne moeder verloren over zes weken. Over acht dagen, als hij nog goed gezond was, zegt hij aan zijnen vader: ik ga naar den hemel bij moeder. De vader werd door dit gedacht getroffen en vroeg hem wanneer. Hij antwoordde: Zondag. Zijne broeders en andere menschen aan wie de vader dat verteld had, vroegen hem ook wanneer hij zijne moeder ging terugvinden: hij antwoordde altijd Zondag. Eindelijk verleden Zaterdag als zijn vader en zijn peter, die wij hadden laten roepen omdat zijn toestand zeer bedenkelijk werd, hem opnieuw vroegen: Ehwel, waar gaat ge heen? - Naar den hemel. -

(1) Koningin Louise-Marie, overleden den 11^en October 1850.

[p. 111]

Bij wie? - Bij mijne moeder. - En wanneer? - Zondag. Hij is gestorven Zondag den 16^en om 8 uren 's avonds. Als de vader 's anderendaags kwam, vroeg hij om hem nog te mogen zien. Ik ging bij hem boven op de doodenkamer: die kleine was als een engeltje zoo lief, schooner dan in 't leven: een zoete glimlach opende half zijne lippen: hij scheen te slapen: hij was bij zijne moeder gelijk hij gezegd had.’

Is het wonder zoo, met zulke gevoelens bezield, Constance het hart won der arme menschen? Zij leefde waarlijk onder en met het volk, was een van hen en toch boven hen verheven door hare fijnere beschaving. Zij was de poëzie van die zoo duistere levens. Als een levende glimlach, een straaltje ideaal, bewoog zij zich, met haren lichten stap, onder de reien lijders die tegen den noen het portaal vulden, overal moed en troost meebrengend. De spreuk ging onder het volk dat men geen pijn voelde, als Jufvrouw Constance het hoofd van den patient vasthield. Als hun eigendom aanzagen haar waarlijk de armen, en met recht, vermits al haar denken en streven, heel haar leven hun toehoorde.

In 1851 kreeg het Kindergasthuis een bestendig lokaal.

‘30 Juli.

Papa heeft van M^r Moretus der Vrijdagsche markt een huis gekocht, een oud huis, zeer leelijk voor een partikulier, maar allerbest voor een gasthuis. Er is een schoone hof aan... gansch met hoven omringd... Dat huis ligt in de Everdystraat, rechts als men van de korte Gasthuisstraat komt... Ons genootschap heeft dezen winter merkelijk toegenomen. Wij zijn nu 47 damen van liefdadigheid.’

Den 17 September werden de kleine zieken van de St-Jorisvest naar de Everdystraat overgebracht, en ofschoon Constance daar weldra gansch thuis was, vergat zij toch nooit de plaats waar zij het eerst haar

[p. 112]

leven gewijd had aan God in zijne armen. Jaarlijks op den dag der eerste stichting hield zij als een soort van bêeweg door de straten, die naar de St-Jorisvest leiden.

Zij schreef den 1^sten September:

‘Wij blijven maar een week meer in ons huis. Arm huis, waar ik zoo gelukkig geweest ben! Waar ik zoo vele engeltjes gezien, geliefd en verzorgd heb! Waar ik er zoo vele heb zien sterven! 't Is in dat huis dat ik wezenlijk ben beginnen te leven. Ik hoop dat ik het na het oordeel zal terugzien, want het is voor mij vervuld met herinneringen en geliefde beelden. Ik hoop er met mijne engelen terug te komen: ik ga ze altijd aanschouwen, een laatste maal omhelzen in hun doodtooisel. En dan spreek ik af met hen voor daar boven. Wat zal het zoet zijn ze allen weer te zien! Beati mundo corde, want zij zullen God zien. Zij zien hem reeds, zij-lie. Moge mijn hart zuiver zijn om hem met hen te aanschouwen.’

Den 18^en schrijft zij weer:

‘18 7^ber 's avonds.

Gisteren zijn wij daaruit getreden, mijn zoete vriend, uit mijn dierbaar gasthuis. Ik ben er uit vertrokken met al mijne lieve kleinen. Ik liet er dus niets geliefds dan de herinneringen die nooit uit mijn hart zullen gewischt worden. Als alles bijna weg was, en ik weer naar boven ging en dat huis ledig zag, dat ik altijd vol geliefde wezens had gezien, heb ik mij van binnen voelen snikken; maar ik had geenen tijd om op dit alles te denken. Nu ik het overweeg, voel ik mij een weinig weenen. Ik had nog eens willen bidden daar waar ik zoo gelukkig ben geweest, waar mijne kinderen geleefd hebben, waar zij gestorven zijn.’

Voor melancholie was er nochtans niet veel plaats in Constance's zoo afgewisseld en rijk vervuld leven. Ook werd haar haast de Everdystraat tot tweede thuis waar zij haar uitgestrekte familie - ongelukkigen van alle slach en alle soort - kon ontvangen en verwelkomen. 26 jaar - van 1851 tot 1877 - bleef het Kindergasthuis in dat lokaal en

[p. 113]

Constance sleet er de gelukkigste en vruchtbaarste jaren haars levens. Van 1863 af genoot zij er een uitstekend voorrecht. Eene kleine kapel werd van achter, tegen den hof, gebouwd, waar het H. Sacrament berustte. Daar, in dat stil en afgezonderd plaatsken, waar de straatgeruchten niet doorkwamen, was Constance te vinden, telkens dat eene korte verpoozing haar rust liet tusschen hare onophoudende bezigheden. Vóór het tabernakel brandde de Godslamp, geurden de bloemen, die Constance iederen morgen van haar buitengoed medebracht en met liefde schikte. Bloemen kon zij nooit missen, maar altijd waren zij eerst voor haren goddelijken Bruidegom bestemd. Zij was met hem afgesproken aan hem te denken, iederen keer dat zij hare geliefde vergeet-mij-nietjes of den oranjebloesem der bruiden zag of dat haar oog de avondster, de ster der liefde, ontwaarde. Hare poëtieke en reine natuur kende onder dat opzicht geen verouderen. Zoo wist zij het schoone en dichterlijke te mengen bij hare nederige en soms zoo afstootende bezigheden, want nooit liet zij aan anderen de zorg over, hare kinderen te wasschen en te reinigen. Dit was haar eerste werk des morgens. Met welk gevoelen zij deze taak kweet, blijkt uit de volgende opteekening:

‘23 Mei, 52.

... Ik heb de blijdschap verzaakt van ooit moeder te zijn, vermits ik nooit niemand uit minne zal aankleven dan u alleen: deze armen, deze zieken, deze verlatenen, deze zinneloozen⁽¹⁾ misschien, zullen onze kinderen van ons beiden zijn.

(1) Zij spreekt kort te voren van een bezoek in Gheel waar zij bijna alle jaar ging, gedreven door hare liefde voor de krankzinnigen.

[p. 114]

Wilt gij? O mijn Jezus, ik die bijna nooit meer gevoelige vertroosting geniet, zelfs bij u, ik heb laatst eene onnoembare aandoening ondervonden. Het kleine “pokken-Mieke” de kleine Cedée had hare handen vol puisten in de mijne gelegd, en het kwam mij voor alsof ik u de handen drukte, u, verborgen onder dit afschuwelijk mismaakt wezen, dat mij toch in u dierbaar was.’

In al de ongelukkigen diende zij steeds den goddelijken Meester. Geen louter menschelijk medelijden bezielde hare daden. Uit brandende liefde tot God sproot heel hare menschenliefde. Hoe anders zoo veel schoone bladzijden van haar dagboek verklaard?

‘Zondag 5 8^ber O.L.V. van den Rozenkrans⁽¹⁾.

Mijn geliefde en eenige vriend, ik kom tot u in den geest. Ik verneder mij voor u. Laat mij treden in uw hart. O mijn welbeminde, dien ik dezen morgen in mijn hart ontvangen heb, kan het zijn dat gij mij bemint? En ik kan denken en mij bezig houden met iets anders dan deze liefde, mijn eenige schat? Wanneer gij mij toelaat in uw hart te beschouwen de liefde die gij voor mij hebt? Laat mij het gelooven, het zeggen, het herzeggen, want ik kan er mij niet van overtuigen. Gij Jezus, gij, wiens naam mij doet sidderen, gij, gij bemint mij? Weet ge nog als dit woord mij van aandoening deed bleek worden in de lente onzer liefde? Als heel mijn leven was als eene verrukking van liefde en dat geheel de natuur mij scheen toe te lachen en aan te zetten om u te beminnen? O wat was die tijd zoet! Hij zal eens wederkeeren en schooner en stralender, want ondanks al wat mijne verbeelding mij zeide, was het niet de werkelijkheid, en ik hoop, ja ik hoop dat ik wezenlijk eens op uwen arm zal leunen, dat ik uwe gewijde armen zal voelen mij drukkend tegen uwe borst, en uw zoen... o mijn God, uw zoen op mijn voorhoofd! - Gij, Jezus, het schoonste van de kinderen der menschen, gij voor wien ik de liefde der menschen heb veracht, die schijnt mij nu zoo ellendig dat ik er nauwelijks durf van spreken. Gij eindelijk de droom en 't ideaal van gansch mijn leven. Gij dien ik bemind heb als kind, meisje, vrouw en dien ik, hoop ik, nog oud-geworden zal beminnen! Mijn meester, wat herinnering van eertijds is in eens

(1) 1851.

[p. 115]

wakker geworden in mijn hart en bevindt zich onder mijne pen. Wat is het lang geleden, mijn vriend! Ik geloof dat het in 42 was. Nu strijd en lijd ik, ik voel me wat ik ben, ellende, zwakheid, niets. Minder dan niets, zonde en opstand tegen u. Help mij mijn eigen aldus met zachtmoedigheid te verdragen. Gij verdraagt mij wel, gij de reinheid zelve, gij die mij ziet in heel mijne innerlijke leelijkheid. Indien ik mij eens zoo aanschouwde zou ik mij zelve verafschuwen, en gij? Gij steunt en troost mij, gij neigt u tot dien hoop stinkenden mest, tot dien walgelijken melaatsche. Gij trekt hem tot u om hem te genezen en om zijne afzichtelijke wonden te verbergen onder uwen mantel van bermhertigheid en medelijden.’

Dat was dus de bron van heel hare heldhaftige liefde: een volkomen zelfverachten, een leven voor God dat al de innigheid, al de opgetogenheid genoot van het innigste liefdeverkeer. Aan den grond van heel hare werkdadigheid, lag een zieleleven zoo verheven, zoo diep, zoo breed en grootsch, zoo dichterlijk tevens, dat het klanken vindt vol roerende poëzie en innemende heiligheid.

Artistiek leven

Niet alleen eene heilige was Constance Teichmann, ook eene uitmuntende artiste, en als zulk oefende zij een invloed uit, die beslissend moest zijn in de wereld der kunst, bijzonder in hare geboortestad.

Antwerpen is altijd de stad der kunst geweest, maar vooral der schilderkunst. Dat het ook voor de toonkunde eene ruimere plaats inwon, heeft het grootendeels aan Constance te danken.

Niet dat de muziek gansch verwaarloosd was, vóór zij, als de eigene veropenbaring dier kunst, verscheen. - De feesten ter gelegenheid der 200^e veriaring van Rubens' afsterven (1840) zijn daar om ervan

[p. 116]

te getuigen - maar eene aanhoudende werking bestond er niet. Eenige goede liefhebbers beoefenden afzonderlijk de muziek; van eene Antwerpsche school was er geene spraak.

Ofschoon Constance nooit aan componeeren dacht, was zij nochtans de spil rond dewelke zich alles ontwikkelde. Zelve bekend als voortreffelijke artiste, was zij in betrekking met de heele artistenwereld; en niet alleen met hen wier faam reeds wereldverspreid was, maar ook met alle nog bange en schuchtere talenten. Ja, haar invloed bepaalde zich niet bij personen; hij kan gezegd worden beslissend te zijn geweest, wat richting en doel betreft.

Misschien zette zij de kroon op hare kunstloopbaan met Benoit naar Antwerpen te roepen en aldus de oorzaak te zijn van de stichting der Vlaamsche muziekschool. Van niet minder belang nochtans was hare latere betrekking tot Edgard Tinel, haar onophoudend streven voor de hervorming van den kerkzang, het groot deel door haar genomen in de stichting van de Lemmens-school te Mechelen.

Moeilijk is het in een zoo rijk en afgewisseld leven te bepalen wat het grootste en nuttigste werk was, en in regelmatige volgorde die zoo uitgebreide een uiteenloopende werkzaamheid samen te vatten.

Van het gouvernement, wij hebben het gezien, ging de impulsie uit voor heel de kunstbeweging in Antwerpen. Met de Damen van Liefdadigheid ieder jaar te laten optreden ten voordeele van hunne kleine zieken, had Constance een bestendig zangkoor gesticht, dat de initiatief zou nemen van alle latere groote uitvoeringen. - 't Was bij zulke gelegenheid dat Benoit in 1864 voor den eersten keer den leidstok in

[p. 117]

handen nam te Antwerpen. - Maar, vóór dien tijd, wat al kunstfeesten, wat al artistiek genot voor Constance, want met hart en ziel ging zij op in al wat zij deed.

Op het jaarlijksch concert der ‘Dames de la Charité’ lieten zich de beste artisten hooren: Vieuxtemps, Wieniawski, Laub, Becher, Rubinstein, enz. Met die allen stond Constance in betrekking; doch niet alleen met virtuozen. Zij kende ook de meeste toondichters: Lassen, Hiller, (van Keulen) Samuel, Fétis, - ‘mon père Fétis’, gelijk zij hem noemde, - Gevaert, Verhulst, den Hollandschen meester. Met Etienne Soubre onderhield zij eene regelmatige briefwisseling. Deze had voor Mej. Teichmanns talent de grootste achting. Ook vroeg hij haar in 1856, zich wel te willen gelasten met de solo-partie van Mendelsohns ‘Lobgesang’, dat onder zijne leiding te Brussel uitgevoerd werd. Met welke blijdschap Constance aanvaardde, blijkt uit haar dagboek:

‘Donderdag, 6 Meert.

Weet gij dat men ons⁽¹⁾ verzocht heeft om de solo's te zingen van dit schoone Lobgesang? Uwen lof zingen, met een goed orkest en, ik hoop het, met een goed publiek! - Bah! 't is dwaas wat ik daar zeg. Ik wil enkel zingen voor u alleen. Bijal, als ik er op denk, word ik wat zeeziek: vooral den eersten dag. Het had mij zoodanig gepakt dat ik niet heb kunnen dineeren. Als ge mij wilt helpen, zal alles goed afloopen: anders - opgepast voor het kwaken! Nu zal ik eens kunnen doen gelijk die geliefde artisten, die voor 't Gasthuis zingen of spelen.... Mag ik dit Lobgesang eens bezien? Ik heb enkel nog het eerste koor gelezen en het brandt mij het hart.’

Ja, de kunst was voor haar een verterend vuur,

(1) Hare zuster Marie zong de tweede soprano.

[p. 118]

dat al de krachten harer ziel opnam. Zoo schrijft zij wat later, nog altijd over 't zelfde concert:

‘Zaterdag, 19 April.

... Wij gaan morgen weer naar de herhaling. Ik hoor daar dingen zeggen die mij wat ijdel maken. Maar neen toch: ik denk niet dat ik handel uit ijdelheid. Die kunst, die kunst zoo dierbaar aan mijn hart, is de ware drijfveer van wat ik doe. 't Is daarom, denk ik, dat ik het doe zonder vrees of ontsteltenis.’

Wat zij zegt is volkomen waar. Wanneer zij zong, scheen zij gansch door hare schoonheidsliefde weggerukt en zich-zelve onbewust. Daarom ondervond ze geene schuchterheid. Dat ook gaf aan hare verschijning die oorspronkelijkheid, die iedereen trof.

‘Dijnsdag, 22 April.

Mijn lieve Meester, laat ons een weinig samen kouten; het is al eenige uren dat wij het niet gedaan hebben. En ik ben in eene soort van verbijstering. 't Is te zeggen daar straks: nu is het over. Ik koom van de herhaling. Ik heb er gezongen met die opgetogenheid, die ge kent. Alle dwaze vrees was verdwenen. Het orkest was perfekt. Ik heb gezongen op u denkend, wiens lof ik zong... Dezen morgen ben ik gegaan naar die kerk, waar ik u Zondag heb ontvangen en waar ik u Zaterdag ontvangen zal. Want dien dag zult gij komen⁽¹⁾. Hoe zou ik deze schoone woorden van u zonder u kunnen zingen? Eene dezer damen had het wel begrepen. Zij zeide mij dat het wel te zien was dat ik deze muziek zong met eene diep godsdienstige ziel.’

‘Vrijdag, 25 April.

Een woord, een enkel woordje, mijn welbeminde, mijn eenige welbeminde! Ach! Jezus, wat schoone dingen werden mij gezegd. Gij weet dat al het schoone voor u is, niet waar? Eh wel, al die menschen hebben begrepen wat er in den grond van dit alles ligt. Zij zeggen mij dat ik als eene heilige zing. Aan u mag ik dat wel overbrengen. Ik geloof dat niet, maar dat woord bewijst dat zij ondervinden wat de kunst voor mij is... M^e G. heeft mij iets anders gezegd, dat mij waarlijk getroffen

(1) In dien tijd ging zij nog niet dagelijks te communie.

[p. 119]

heeft. “Gij hebt Fabiola gelezen? sprak zij. Eh wel, ge doet mij op Agnes denken.” Ik zou dat misschien niet moeten herhalen: nochtans wien Agnes beminde is de eenige dien ik bemin en ooit beminnen zal...’

Dat zij op St-Agnes deed denken, is onbetwistbaar. Klein gelijk zij was, met dit kinderlijk voorkomen, dien hemelschen blik en de gansche atmosfeer van reinheid en maagdelijheid die haar omzweefde, bracht zij onwillekeurig voor den geest het beeld dier kinderlijke Christi-bruid. Dat de vlam van hooge geestdrift die haar bezielde machtig bijdroeg om een onvergetelijken indruk te weeg te brengen, valt niet te betwijfelen. Het concert te Brussel was voor haar een ware triomf. Het hof was er aanwezig en Constance werd gefeliciteerd door den Hertog en de Hertogin van Brabant en door Prinses Charlotte; maar van dit alles is in hare aanteekeningen niets te vinden. De kunst was haar iets anders, iets heiligs en onuitsprekelijk verhevens, een deel harer zending. Nooit gedoogde zij dat hare artistieke triomfen of beslommeringen haar zouden aftrekken van haar nederig ziekendienen, haar liefdeleven in den weg zouden staan. Na een zangfeest was zij niettemin 's morgens vroeg in de kerk en op haren post in 't gasthuis op het gewoon uur. Hoe veelzijdig hare natuur, hoe afgewisseld hare bezigheden, toch werd een en ander overheerscht door de volkomene eenheid harer bezieling. Doch om die veelzijdigheid en afwisseling te schetsen moet men altijd tot haar dagboek weerkeeren. Dikwijls schildert zij zich-zelve:

‘30 Januari (1854).

Ik heb eene inbeeldingskracht die mij dikwijls ongelukkig maakte, maar die mij zonderling vatbaar maakt voor alle poëtieke en droomachtige ingeving. Mijne artistieke neigingen zijn

[p. 120]

uitnemend sterk. Zoo sterk dat ik soms gedacht heb dat ik zonder aarzelen alles zou verlaten om de kunstloopbaan te volgen, ware ik niet door eene heilige moeder opgebracht. Mijn aanleg voor het teekenen en schilderen is niet minder beduidend. Had ik gewerkt, ik ware ook tot iets gekomen. Ik schrijf heel gemakkelijk. Waartoe dit alles?... Al die gaven heb ik bedorven, bezoedeld, geschonden, onteerd...’

Aldus oordeelde hare ootmoedigheid, maar haar waarheidszin belette haar, blind te zijn voor de eigene voorrechten.

Hoe gevoelig zij was voor allen vorm van schoonheid, bewijst hare liefde voor zekere dichters en schrijvers.

‘Woensdag, 16 April 56.

... Daar hoor ik verzen lezen van Georges Sand. Wanneer zal die tot u wederkeeren? Dit talent is mij zoo sympathiek dat ik niet kan verdragen het te zien in doling en kwaad. Ik weet niet of ik zou durven zeggen met welk karakter ik soms het hare vergelijk: met dat van mijne geliefde H. Theresia. Maar de eene heeft al wat zij ontving aan gratie, aan talent, aan teederheid en wil, naar u, mijn vriend, gewend, en de andere.... Ik smeek u ze tot u terug te voeren. Betsy heeft mij gisteren gezeid dat Heine veel dingen had herroepen. Wie weet wat in zijne ziel is omgegaan op het laatste oogenblik. Gij weet het, mijn Jezus. Ik heb Wiseman uitgelezen. Ik verwacht de boeken van M. Rio en van Newman en M^me Hahn-Hahn. Daar is 't weer over Victor Hugo⁽¹⁾. Dat is er een, die mij niet sympathiek is! God zegene hem en late hem wat uit zichzelven treden in stede van in zichzelven te keeren. Hij heeft daar genoeg van, van zijn persoon wil ik zeggen⁽²⁾. En die Lamartine! Als ik denk op het enthusiasme dat ik voor dien mensch gevoelde, word ik beschaamd. Ik wil niemand meer beminnen dan de dooden. Die ten minste doen geen zottigheden meer en kunnen ons niet meer teleurstellen.’

In den huiselijken kring werd dagelijks, na het avondeten, een roman luiop gelezen. Dat was voor

(1) Dat zij aan 't lezen zijn.

(2) Hij is voldoende met zichzelven bezig, wil zij zeggen.

[p. 121]

Constance eene gelegenheid om de schrijvers te kennen, want om zelve te lezen had zij geenen tijd. Georges Sand bleef haar altijd dierbaar, ondanks het overdreven romaneske, ja, ongezond bombastige van toestanden en karakterteekening; misschien uit eerste jeugd-impressie; misschien om schrijfsters liefde voor de muziek of om het poëtieke der beschrijvingen.

Overigens was Constance niet te raadplegen over het schadelijke of onschadelijke eeniger lezing of de weerde der werken. Uit den overvloeienden rijkdom harer eigene natuur leende zij aan hetgeen zij beoordeelen moest. Dikwijls ook vatte zij eenen haat op tegen zekeren schrijver en dan kon hij niets goeds doen en zij ontkende hem alle talent. Zoo, bij voorbeeld, was Bulwer een harer vijanden, omdat hij eenvoud miste⁽¹⁾. Wat zedelijkheid betreft, voor haar gold ten volle het: ‘Dem Reinen ist alles rein’. De maagdelijkheid van haar eigen hart belette haar het kwaad bij anderen te ontwaren; zoodat zij ongedeerd door zekere kunstvoorstellingen, zekere kunstindrukken heen kon. Alles werd gelouterd in de volkomene reinheid harer natuur; enkel de schoonheid-impressie behield zij. Wie haar, bij voorbeeld, het ‘Gretchen am Spinnrad’ van Schubert had hooren zingen met alles meeslepende passie, met hartverscheurende ontroering, had niet een indruk van schuldige liefde waargenomen, maar alleen klanken van edelen, onsterfelijken hartstocht. Uiterst vatbaar voor alle artistieke gewaarwording maakte haar de kieschheid en prikkelbaarheid harer

(1) ‘Il est pédant, pédant, pédant!’ placht zij te zeggen met haar gewoon vuur en beslistheid. Had zij onder een ander oogpunt van iemand gezegd: ‘Il a une matérielle figure,’ dan was geen genade meer te verwachten.

[p. 122]

natuur. Bij al hare engelachtige vroomheid, bleef zij dus zeer menschelijk artiste. De oorspronkelijkheid harer figuur ligt in deze tweeslachtigheid, die toch nooit in scheuring ontaardde: godsdienst en schoongevoel bleven vereenigd in nauw en vruchtbaar verbond. En welke frisch-jeugdige liefde voor de natnur!

‘Zaterdag, 24 Mei (1856).

... Ik heb mijne metten en lauden⁽¹⁾ gebeden met de krekels, bij den eentonigen zang der vorschen en een enkel soloken van den nachtegaal. Die liefderijke klanken aanhoor ik met eene soort van bedwelming, zelfs als zij niet welluidend kunnen heeten. Het is toch altijd een lofzang u ter eere, mijn vriend en vader. Ik bid zoo geerne bij die begeleiding vooral des zomers, als ik in het stof kan nederknielen...’

Dit fijn natuurgevoel, alsook de liefde tot Gods stomme schepselen, had zij in 't gemeen met den H. Franciscus van Assisi. Reeds vroeg moest die poëtieke figuur haar bekoren, lang vóór zij in zijne derde orde trad of Tinels hulde aan den grooten vrijwilligen Arme in opdracht aanveerdde:

‘Dijnsdag, 7 Meert 54.

... Ik heb het leven gekocht van mijn vader St-Franciscus, Met ware vreugde heb ik gezien dat hij een groote neiging had voor de muziek. en dat zij hem verrukte. Een wezen, dat door zijne reinheid en zelfverloochening bijna tot de oorspronkelijke menschelijke volmaaktheid teruggekomen was, kon niet ongevoelig blijven aan die taal die men in het paradijs sprak⁽²⁾. Wij zullen ze in den hemel zingen, niet waar, mijn lieve meester?... Ik zou al deze heiligen willen leeren kennen waar ik van tijd tot tijd een trek van lees. Och! later zullen wij wel kennis maken, hoop ik. Wat moeten zij van mij denken, deze zoo geliefde vrienden, zij die zoo rein, zoo goed, zoo nederig, zoo volmaakt

(1) Zij zegde dagelijks het Officie van O.L.V. van buiten.

(2) Het was een harer gedachten, dat het oorspronkelijke woord muziek was. Ook dat er muziek zonder klanken bestond. Wat al levendige discussies werden over dat onderwerp gevoerd!

[p. 123]

waren? van mij die in niemendalle op hen gelijk? Maar zij ook hebben de worsteling, de angsten, den strijd gekend: helpt mij, mijne welbeminde vrienden. Cecilia, wier bezield voorhoofd ik iederen avond aanschouw, en wier zuiver oog de harmonieuze sferen doordringt waar de engelen zingen; Joannes, mijn geliefkoosde patroon, de welbeminde discipel; Paulus, wiens voorhoofd ter neer neigt; en deze twee andere heiligen die ik niet ken. Ik zeg zoo geerne mijne officie voor deze gravuur van Raphaël: mij dunkt dat ik dan mee zing met deze hemelsche geesten, die allen den lof des Heeren zingen...’

Onder al de heiligen had zij natuurlijk eene voorliefde voor de patrones van hare geliefde kunst, de muziek.

‘Donderdag, 22 November (55), St-Cecilia.

Ik wil dezen dag niet overbrengen zonder u te schrijven, mijn welbeminde. Het is de feestdag van de H. Cecilia. Deze patrones der muzikanten heeft u in mijn hert gebracht, o gij de allerhoogste harmonie, de eeuwige melodie, de goddelijke samenklank der drie goddelijke personen. Toen gij in mijn hart waart, heb ik mij heel en al aan u opgedragen, als eene eoolsche harpe, die uw adem alleen moet doen ruischen. Het speeltuig is ontstemd, valsch, buiten toon: laat uwe hand het herstemmen, o gij almogende Kunstenaar en Schepper! Ik wil wel een dom en stom speeltuig zijn, gelijk dit botte stom-klavier, maar mogen nooit vreemde vingers mij zingen doen. Na al de mijnen (zooals altijd heb ik u al mijne geliefde broeders in St-Cecilia toevertrouwd: Theresa Millanollo, mijne geliefde Jenny Lind⁽¹⁾, wier bekeering ik vraag, Servais, Kufferath, den ongelukkigen Schumann en zijne vrouw, Mr. Solvay, Mr. Dupont, Dubois, San Giovanni, Mev. de Caters, Mr. Fétis, Vieuxtemps. Ik heb dien Wagner niet vergeten, die, ik hoop het, katholiek zal sterven en Liszt dien ik zoo geerne zou kennen. En ik heb ook gesproken van die vrouw, wier stijl muziek is, Georges Sand. En Pater Hermann en Mr. en Mev. Léonard, die onze weldoeners gaan worden. Ik heb begonnen met deze Cécile die hare guitare bij Mev. Van Celst heeft medegenomen⁽²⁾... Al die geliefde vrienden

(1) Voor Jenny Lind had zij eene ware vereering. Zij was voor haar het type der artiste, rein, eenvoudig verheven.

(2) Deze Cécile was eene der menigvuldige beschermelingen van Mev. en Mej. Teichmann. Zij zong in de kroegen en herbergen. Mev. van Celst was bestuurster van het huis voor gevallen dochters.

[p. 124]

heb ik u aanbevolen, Jezus, aan uwe Moeder, en aan St-Cecilia en ik heb u bezworen ons allen daar boven te vereenigen om te zamen eene sublieme symphonie uit te maken. Ha! 't is daar dat het vol orkest zal zijn! Dat ik er onder zij, ware het maar als triangel. Daar geene ijdelheid meer, geen afgunst, geen kleine driften, van zangers, van solisten! het ensemble, de harmonie! onder de leiding van een enkelen bestuurder, mijn dierbaren en oppersten Meester Jezus-Christus. Dat niemand uitgesloten blijve. Red ons allen! allen! allen!’

‘Fais en priant le tour des misères du monde,’

zegt Victor Hugo in een zijner schoonste stukken: ‘La prière pour tous’. Dit vers teekent Constance Teichmanns gebed. Haar bidden was zoo algemeen als hare liefde en uit dit vurig en maagdelijk hart was niemand buiten gesloten. Een gedacht alleen kon haar ongelukkig maken: het peinzen op de hel, het gedacht dat, al ware het maar ééne ziel eeuwig kon beroofd wezen van het opperste goed: de liefde. Gelijk de H. Theresia hadde zij wel uitgeroepen, van den duivel sprekend: ‘De rampzalige! hij kan niet meer beminnen!’ Daaruit sproot haar onverpoosd zoeken en streven als zij hoorde dat iemand in gevaar was te sterven zonder sacramenten. Dan spaarde zij geene moeite, ontzag noch vernedering noch vermoeienis, en hoe gelukkig kon zij zijn als zij gelukte!

Dit liefdewerk verrichtte zij in 1855 ten opzichte van den Vlaamschen romanschrijver Zetternam. Zetternam, met zijn waren naam Dierckx, was schilder van stiel. Door de tering aangevallen, kon hij het brood niet meer verdienen voor vrouw en kroost. 't Was dan dat Constance Teichmann als een reddende engel verscheen in dit arme huishouden. Door de eerste

[p. 125]

overste van haar kindergasthuis, zuster Elizabeth, bijgestaan, verlichtte zij de laatste levensdagen van den ongelukkigen werkman-schrijver. verteederde zijn verbitterd gemoed, deed hem de vertroostigen van den godsdienst aanveerden en zorgde jaren lang, na zijne dood, voor weduw en kinderen. Hoe dikwijls komt in hare boekskens het aandenken terug van dezen ‘geliefden vriend’!

Een ander aandenken, met vereering bewaard, was dat van die zelfde zuster Elizabeth. Reeds in Mei 1856 ontviel deze trouwe helpster aan Constance. Bitter werd zij beweend.

‘Vrijdag, 30 Mei-avond.

... Mijn vriend, de wind blaast droevig door de boomen gelijk in den herfst. Mijn hart is in samenklank met die stemmen der natuur. Nu is haar aardsch omhulsel zelf niet meer in 't gasthuis. Zij rust hier dicht bij, in dat kerkhof waar wij eens allen zullen slapen. Een troost is mij die gedachte. Daar zelfs zullen wij niet gescheiden zijn. Ik heb mij veel meer verlaten gevoeld, als ik in 't Gasthuis terugkwam, dan de vorige dagen. Nochtans wat daar overbleef was zij niet meer, maar het docht mij dat zij er nog was, en nu moet ik mij overtuigen dat zij ons verlaten heeft. Ik ben bang voor de toekomst als ik denk dat het altijd zoo zal zijn, altijd, altijd, altijd. Ach! mijn vriend, wij hebben wreede stonden beleefd, maar alles is niet gedaan. Misschien hebben wij de schrikkelijkste nog te verwachten. Ik aanveerd alles uit uwe gezegende hand. Ik zoen ze duizend keeren: dat ze mij sla, verplettere, verbrijzele; steeds zal ik ze aanbidden. Miserere mei quia manus Domini tetigit me. Neen, zij is het niet die zijne hand heeft geraakt: wij zijn het die zij verbrijzeld heeft, met ons te ontrukken degene die wij beminden. Ach mijne zuster, mijne welbeminde Elizabeth, ik voel nu hoe dierbaar gij me waart. Gij waart de glimlach en de blijdschap mijns levens in het Gasthuis. En nochtans, indien ik het vermocht, zou ik u niet willen terugroepen in onze wereld van smarten en last uit die andere wereld van opper-geluk waar gij verblijft...’

Hoe vurig deze ziel kon beminnen bewijzen zulke tonen, dit ongekunsteld betreuren eener nederige me-

[p. 126]

dehelpster. Als haar eigen leven en einde beschrijft zij in hetgeen volgt:

‘.. De dienst was heel schoon: om 9 uren, op het koor: de zusters hielden het baarkleed Eene kroon van leliën en witte rozen lag op de doodkist. Veel volk was er: vele zusters, 17 geloof ik, en bijna al onze damen. De deken celebreerde: alles geschiedde met eene soort van eerbied voor deze die men beweende. 't Is schoon in der waarheid, eene eenvoudige, nederige vrouw zoo te zien betreuren, die nooit gedacht heeft op wat men van haar zou zeggen. Moge ik ook eens zoo 'n aandenken achter laten! Welke groote gedachte! Het enkel aandenken eener kuische en goede vrouw is eene welsprekende prediking, eene aanmoediging ten goede, eene aantrekking tot de zelfopoffering en het zelf-vergeten...’

Vruchteloos zoekt men afzonderlijk Constance als artiste te bestudeeren: haar leven was te één; godsvrucht, liefdadigheid en kunst doordrongen elkander, waren te nauw verbonden om de poging toe te laten. Zij diende God in de armen en door de kunst; hare liefde tot hem bezielde hare liefdadigheid en gaf vleugels aan hare kunst; en in haar zorgen voor de armen, in haar zuiver schoonheidsgevoel, werd hare ziel gelouterd en steeg met des te meer vuur en blijdschap tot den oorsprong van alle schoon en goed: tot God.

M.E. Belpaire.