Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 10

[p. 515]

Zedengeschiedenis.
Hoe men bier brouwen en slijten moest te Brussel ten tijde van keizer Karel (1534).⁽¹⁾
Medegedeeld door J.F. Kieckens, S.J.
(Slot.)

Van tweerande bier te vercopene oft ijmants anders neringe te ondergane.

xvij. Item dat egheen brieder noch tapper voirtaen tweerande bier jn zijnen keldere oft name sal moghen hebben, te wetene die ghene die cuijt braudt oft vercoopt, dat die egheen ander bier dan cuijte en sal moghen brauwen, vercoopen, noch in zijnen name hebben om te vercoopen; noch oijck die hoppe brauwen, dat die egheen cuijte noch ander bier en selen moghen vercoopen, noch in heuren keldere oft name hebben om te vercoopen. Dat oijck egheen briedere ijemandts anders leveringe, tzij van tappers hoft leveringe, uuijtvaert oft anderssins en sal moghen aenveerden, noch bier laten, noch vercoopen, al hadden zij des noot, ten zij dat zij dat

(1) Zie Dietsche Warande, bladz. 415.

[p. 516]

den waerdeders gecondicht sullen hebben, ende dat dierste briedere ende levrere te vollen betaelt waeren, ende jngevalle eenich briedere de contrarie hieraff dade, soe sal de selve overtredere schuldich ende gehouden zijn, den jersten briedere oft leverere te betaelen de schult die hij te buijten staen sal aendenghenen dien hij alsoe jerst gelevert hadde. Dat oijck egheen tapper elders bier halen en sal mogen, dan aenden ghenen daer hij aen verbonden js, zoe langhe als zijn verbondt duert ende die briedere hem gelevert heeft navolgende zijn verbont. Ende zoe verre hij nijet verbonden en waere, ende dat hij dien briedere schuldich waere, soe sal hij denselven zijnen briedere moeten volbetalen oft te vreden stellen, aleer hij van ijemandt anders sal moghen bier vercoopen; ende zoe verre ijemandt jn tghene des voirs. staet gebreckelijck bevonden wordde, dat die verbeuren sal xij kar. gl. eens, te bekeeren jn drijen als boven.

Van tappen oft cammen te nae malcanderen te staene

xviij. Item dat nijemandt van nu voirtaene egheen cammen oft noch tappen daermen bier brouwdt oft vercoopt en sal mogen bedrucken met een ander camme oft tap hem te nae te maekene oft te legghen, om aldaer van gelijcken bier oft ten gelijcken prijse te brauwen oft te vercoopen; maer jndien ijemandt, wij hij zij, daeromtrent een camme oft tap soude willen maken oft leggen, om van gelijcken bier te brauwen oft lot gelijcken prijse te vercoopen, dat hij die daer sal moghen maken oft leggen zoe verre daer tusschen bijden zijden vander straten sullen thien huysen staen, oft de plaetse daer thien huijsen souden moghen staen, de plaatse van elcken huijse gerekent te xxxvj voeten wijt, ende een strate voer twee huijsen; wel verstaene nochtans dat

[p. 517]

die cammen ende tappen nu staende sullen blijven staene, al stonden zij naerder melcanderen dan voirscreven staet, ten waere dat die selve cammen oft tappen een geheel jaer naer melcanderen ledich stonden ende sonder bier waeren; jn welcken gevalle zij dezen aengaende haer vrijheijt verliesen sullen ende hem reguleren gelijck oft daer noijt camme oft tap gestaen en hadde. Ende zoe verre ijemandt eenich bier cochte oft vercochte, brauwde oft leverde om ijemandt te bedrucken teghen tghene des voirs. js, dat deselve transgresseur oft overtredere aen elck vat verbeuren sal drije Karolus gl., te bekeeren jn drijen als voers.

Vanden Scheplieden bier uuijt te vueren.

xix. Item dat van nu voirtaene de brieders noch nijemandt anders binnen deser stadt oft heurder vrijheit, de schepenlieden van buijten noch oijck van binnen egeenderhande bier, met vaten oft vaetkens, en sullen moghen leveren, doen noch laten leveren, ten zij dat hem tselve jerst bij den Rentmeesteren der voirs. stadt oft heurer gedeputeerden geconsenteert zal zijn. In welcken gevalle, zij dan den schepelieden zullen moghen bier leveren aende Lakenpoorte, ende nerghens el. Als zij gereet zijn om vuijt te varen, behaluen dat tselue bier jnde schepen nijet gedaen sal moghen wesen, dan als deselve schepen uuijt varen selen, ten ware dat zij de volle assijze daeraff betalen wilden. Zoe en sullen zij dat vat oft vaetken metten bier nijet moghen steken, ontgunnen oft daeraff tappen, voer dat sij uuijt deser stadt oft heurer vrijheid zullen zijn; ende oft dieselve Scheplieden eenich bier binnen desen stadt brochten, zoe selen zij dat den voirs. Rentmeesteren oft heuren gedeputeerden moeten condighen, zoe verre zij meer dan vier ghelten biers jnnebrochten, om daeraff te hebben

[p. 518]

heur assijze, soe dat behoiren sal. Ende zoe wij hierjnne gebreckelijck bevonden wordde, dat die verbeuren sal aen elck ame, daeraff hij de voirs. stadt heur assijze onthouden sal hebben, xx Karolus gl, ende van halven amen ende vierendeelen, navenant, ende aen elck quaerte die zij contrarie van tghene de voirs. stadt affgetapt ende jnnegebrocht sullen hebben, eenen Carolus gl., te bekeerene die voirs. boeten jn drijen als boven. Ende hieraff sal een ijegelijck daermen markelijke suspicie op heeft, hem moeten expurgeeren bij eede.

Vanden buijten bier oft edick jnne te bringhen sonder consent.

xx. Item dat nijemandt, wij hij zij, van binnen deser stadt oft heurer vrijheijt, oft oijck van daer buijten, egheenerhande bier en sal mogen bringhen, doen noch laten bringhen van buijten vrijheden binnen deser stadt oft heurer vrijheyt, tzij om vercoopen, om gheven, om zijn drincken, oft oijck om edick daeraff te maken oft anderssins, tzij met cruijcken, vaten, potten, fleschen ende anderssins, luttel noch vele, heijmelijck noch oepenbaerlijck, ten zij dat zij tselve den voirs. Rentmeesteren der voirs. stadt oft heure gedeputeerden gecondicht, ende van hem oirloff sullen hebben; al eer tselve bier vercocht, gegeven, geproeft oft binnen ijemandts huijse oft bijvanghe binnen der voirs. stadt oft heurer vrijheijt zal moghen gebrocht wordden. Ende zoe wije hieraff de contrarie dade oft dede doen, sal verbeuren tselve bier, ende daertoe van elcker quaerten, eenen Carolus gl., ende elck vat, tzij groot oft cleene, xx Carolus gl., ende hieraff sal een ijegelijck calengierder zijn.⁽¹⁾

(1) Kalangierder of boeteisscher.

[p. 519]

Vanden gratien der Cloosteren ende exempten der selver Closteren oft prebenden.

xxj. Item dat nijemandt van nu voirtaene van binnen deser stadt of heurder vrijheijt die gevreijdden persoonen logueren, dienste doen, oft voer henlieden, oft oijck voer eenighe cloosters, wercken oft dienst doen, oft hemlieden ijet vercochten oft leenden, tzij Rentmeesteren, cnapen, maerten of andere wij zij zijn, daeraff zij vande voirschrevenen gevrijdden persoonen oft cloosteren souden moeten ghelt hebben; dat zij van hemlieden daervoer jn cortinge oft affslage van heuren egheen bier en sullen moghen hebben noch nemen, noch uuijten clooster draghen om binnen de voirs. stadt oft heurder vrijheijt jn affneminge vanden assijzen gedroncken te wordden, al waert oijck zoe dat hem gegheven oft geleendt waere. Ende zoe wije die contrairie hieraff dade, dat die verbeuren sal tselve bier, ende daertoe aen elch quaerte eenen Carolus gl. Ende de cloosters die dat daden oft lieten geschieden, die sullen verbeuren die gratie die zij vanden voirs. stadtweghen souden moghen hebbbn van bier te brauwen binnen heur clooster, zonder assijzen daeraff te ghevene; ende dat men hen deselve assijzen gratis aff nemen sal, sonder verdrach, ende hieraff sal een ijegelijck calenguerder zijn; te bekeeren de voirs. boeten in drijen als boven.

Vanden biere bijden poertieren te latene uuijter stadt te vueren.

xxij. Item dat de brieders egheen bier en selen moghen laden, doen oft laten laden om buijten den stadt oft vrijheijt gevuert te worddene, tenzij dat zij tselve den Rentmeesteren oft heuren gedeputeerden

[p. 520]

gecondicht, doen jnnescrijven, ende van hen een briefken sullen hebben nae doude costume, om tselve briefken den portieren te latene, daer dat bier uuijtgevuert sal worden. Welcke portier gehouden zijn sal te siene oft te visiteren oft die selve vaten geteeckent zijn naer dordinantien daerop gemaeckt. Sal oijck tselve bier proeven ende warderen oft daerinne geleeft js gelijck navolgende der ordinantien behoirt. Ende jngevalle de selve portieren eenich bedroch daerjnne bevonden, off dat men hem egheen briefken daeraff en brochte, sal hij alsdan dat bier doen afflegghen, om daermede bij de Rentmeesteren gedaen te worddene des behoiren sal. Dat deselve portieren alle de briefkens die hij ontfangen sal hebben, alle daghe eens overbringen sal jnde camere vande Rentmeesteren oft aen Jacob Memens, waerdeder vande sleutelen vande voirs. stadt, om die bij hem overbracht, deselve briefken teghen den boeck oversien te worddene. Ende zoe verre inden portier eenich gebreck bevonden wordde, vande voirs. briefkens over te leveren, oft de voirs. vaten te visiteren, soe sal deselve portier gehouden zijn te betaelen de stadt de volle assijze van alsulcken uuijtgeverden bieren, ende tot dien de pene van xx Carolus gl., te bekeeren als boven. Ende zoe verre gebreck waere jnden briedere, vanden portieren over te leveren de briefkens vanden biere dat zij sullen hebben doen affscrijven, zoe sullen deselve brieders gehouden zijn den voirs. stadt te betaelen de volle assijze van alsulcken affgescreven bieren.

Vanden Waerdeders over te gheven.

xxiij. Item ten eijnde dat alle die poincten ende articulen, ende elck van besundere te bat bewaert ende onderhouden souden moghen wordden, zoe sullen die

[p. 521]

geswoiren vanden brieders ambachte binnen der voirs. stadt, als zij des verzocht sullen wordden, overbringhen die namen van xij vande eerlijksten, rechtveerdichsten ende bequemsten persoonen die de neringe vanden brauwen nijet en doen, om bijden Rentmeesteren der voirs. stadt, ten tijde zijnde, daeruijt gecozen te worddene soe verre des behoeft ende van noode zij, vier waerdeders, ende sullen deselven Rentmeesters ordineren eenen oft meer toesienders, die alle tghene dat die voirs. waerdeders doen, wel ende neerstelijck gade slaen sullen, ende alle de boeten die zij bevinden, scrijven ende teeckenen sullen, ten eijnde dat die Regeerders der voirs. stadt van al souden moghen zijn veradverteert ende gejnformeert. Welcke waerdeders ende toesienders ghouden sullen zijn alle die voirseijde poincten ende articulen neerstelijck te ondersoeken, ende daertoe jnde schepen ende eldera alomme, ende besundere jnder moutmolen te gaene het moot ende alle andere gebreken te siene ende scerpelijck te visiteren; ende jngevallen hem twijffelde; het selve mout te metene, ende zoe verre zij ijemandt gebreckelijck bevonden, dat zij dieselve callegeren, de boeten affnemen ende daerboeven aenspreken zullen, gelijck zij van outs altijt gedaen hebben, sonder ijemandt eenich consent teghen dese ordinantien te gheven, te verdraghene oft met hem te simuleren van eenighe boeten die zij souden moghen verbeurt hebben, oft van ijemandt eenich ghelt, ghifte oft goot doen te moghen nemen, oft tot heuren behoeff te laten aenveerden oft nemen jn eenigher manieren; maer sullen allenelijck vanden brieders hebben telcken als de voirs. brieders hem eenen nijeuwen tap sullen doen jnscrijven, drije stuvers sonder meer. Ende daerenboven, sullen deselve waerdeders ende toesienders vander voirs. stadt jaerlijck hebben ende ontfanghen voer

[p. 522]

hunnen ordinarisloon, te wetene elck van hem acht peeters, ende sullen tot dien tderdedeel vander boeten die zij bevinden ende bij bringhen zullen paerten ende deijlen gelijckelijck. Ende zoe wij hier jnne gebreckelijck bevonden wordt, die sal verbeuren zijn officie ende daernae nijet meer moghen officie draghen binnen de voirs. stadt noch heurder vrijheijt, ende tot dien staen ter correctien vander voirscreven stadt.

Vanden Drave te vercoopen.

xxiiij. Item wantmen dicwil ende menichmael gesien ende bevonden heeft dat de brieders, heur huijsvrienden, heur dochteren oft maerten zeer onredelijck geweest hebben int vercoopen van heuren drave, ende dat zij den armen lieden houden staen opde merckt tot bij den avont toe, zoe dat vele luijden van binnen oft van buijten daerbij diewils groot gebreck lijden oft geleden hebben; soe js overdraghen als boven, dat van nu voirt aene nijemandt, wij hij zij, egheen draff en sal moghen coopen om voirt te vercoopene, oft nijemandt vuer⁽¹⁾ te laetene om daeraene te winnen jn eenigher manieren. Dat oijck die brieders oft ijemandt van heuren weghen egheen draff dieleren sullen moghen loven oft vercoopen, van Passchen tot Bamisse, dan tstuck ij blancken, ende tvierendeel naevenanten, nijet meer, maer min; ende dat deselve brieders den ghenen die jerst comen, sal jerst gerieven, ende heur draff laten sullen, ende zoe wije hierjnne gebreckelijck bevonden wordde, die sal verbeuren zess Karolus gl., te bekeeren jn drijen als boven.

(1) Nihil: al loghen: Deze drie woorden leest men op den boord van het handschrift. Zij schijnen een protestatie te zijn van Zegelijn de Keghel tegen eene beschuldiging jegens het Brouwers ambacht.

[p. 523]

xxv. Item dat egheen wercklieden, tsij metsers, timmerlieden, pleckers, noch andere, wij zij zijn, van binnen oft van buijten deser stadt, jn egheen cammen oft andere plaetsen binnen der voirs. stadt oft heurder vrijheijt en sullen moghen maken, doen noch laten maken eenighe heijmelijcke secreten, vertrecken oft sloten, hoemen die soude moghen noemen, daermen eenich bier soude moghen jnne berghen ofte versteken, opde pene van hondert Carolus gl., ende tot dien, tot eeuwighen daghe gebannen te wordden uuijten lande van Brabant; ende zoe verre ijemandt tzij briedere oft brieders cnape, huysvrienden, maerten oft andere persoonen jn heuren dienst oft broot wesende, alsulcken secreten, vertrecken of sloten wiste binnen der voirs. stadt oft heurder vrijheijt, oft dat eenich brieder oft ijemandt anders eenich bier van nu voirtaene borge oft verstaken, dat zij dat den Rentmeesteren der voirs. stadt sullen moeten condighen ende adverteren opde pene van xxv Karolus gl., te bekeerene als boven.

xxvj. Item dat elck briedere binnen deser stadt ende heurder vrijheyt die hem generen wilt met bier te brauwen, ende den exempten te hove oft buijten leveren, dat hij alzoe vele biers elcx jaers sal moeten slijten ende vercoopen met volder assijzen oft meer sander geheele oft halff assijze, ten waere bij consente vanden Rentmeesteren als boven. Noch dat nijemandt dobbel noch ander bier dan cuijte oft hoppe en sal moghen brauwen, ten zij bij consente vanden Rentmeesteren, ende zoe wij hierjnne gebreckelijck bevonden wondde, die sal verbeuren, aen elck vat, drije carolus gl., te bekeeren als boven.

Vanden aenbringers ende van waerdeders

xxvij. Item dat alle de voirs. waerdeders ende bijbringhers gehouden zullen zijn op heurlieder eeden de

[p. 524]

voirs. breuken ende boeten te bringhene ter kennissen vanden Amptman ende Rentmeesteren der voirs. stadt Bruessele, om bij hem dienaengaende gedaen te worddene soe behoiren sal.

Vanden coorencoop te halen.

xxviij. Item dat men den brieders oijck der voirs. stadt ende heuren jngesetenen elckeene rechtvaerdelijken tzijne soude moghen gheven, ten eijnde dat die brieders egheen redenen noch oirsaecken en souden hebben om claghen, oft dese stadt te frauderene van heure assijze, zoe zullen die Rentmeesteren voirtaene de waerdeders oft andere, jndien zij eenich gebreck jnde wardeders vinden, deputeren om alle maenden eens, drije merctdagen lanck achter een, te wetene maendach, goensdach ende vrijdach, jnt corenhuijs te gane, het graen selve te bedinghen, ende de merct te visenteren, ende van daer selen zij elck den Rentmeesteren deser stadt bringhen drijderhanden brauwersgraen, gelijck zij daer vanden, tzij vercocht oft onvercocht, ende gelijck den meestendeel vande brauweren gemeijnelijck verbrauwen, te wetene, een stael vanden beesten brauwers terwen, ende een stael vanden slechtere brauwers terwen. Item jnsgelijcx vande bester brauwers gheerste, ende een stael vander slechter brauwers gheerste. Item een stael vander bester brauwers evenen, een stael van de middelster brauwers evenen, ende een stael vande slechter brauwers evenen, met oijck den cooren coop van elcken grane, hoe vele dat dat gecost heeft, oft dat hem dunckt dat soude hebben moghen ghelden, jndien dat niet vercocht en waere. Ende deenen en sal nijet bringhen vanden grane dat dander gebracht heeft, zoe verre dat hij dat weet. Ende dan sal men alle dese granen onder melcanderen rekenen

[p. 525]

hoe vele dat zij uuijtbringhen, ende dan sal men den brieders voer heuren loon ende anderssins te goede doen onderhalff ame, ende voer bode loon, viij pleck, voer dmout te maken, viij plec., voer huijshuere, vier strs., voer hout, xiiij strs., ende voer hoppecruijt, vj strs., op elck braussel biers, ende heur bier salmen verassijzen te xxiiij strs., elck ame, ende alzoe salmen den brieders heuren peghel maken ende uuijt seijnden. Behoudelijck jn allet tghene dat voirs. staet, ende elcken poincten van dien besundere, den voirseijden Amptman, Borgemeesteren, Schepen, Rentmeesteren ende Raidt der voirs. stadt van Bruessele ten tijde zijnde, heur meerderen, minderen, corrigeren, jnterpreteren, ende wederoepen tallen tijden ende stonden, als hem dat goet duncken ende gelieven sal. Aldus gedaen, geordineert ende besloten op den xiij^en dach der maendt van Octobri, jnt jaer ons heeren Duijsent vijffhonderdt ende xxxiiij^tich. Ende geteeckent Trijsens.

- Dat deze maatregelen stiptelijk onderhouden werden en onderzocht, blijkt uit het volgende stuk waarin maar spraak is van een enkel punt dat overtreden werd: eenige brouwers hadden meer dan twee tappen ingericht, en verdrukten alzoo de slijters door anderen aangesteld. Daarom vond men geraadzaam van deze punten, reeds eenmaal vernieuwd in 1550, nogmaals te bepalen in het jaar 1561 , ten tijde van Filip II. -

Aene Mijnen Ger^aede Heeren Amptman, Burgemeesters, Schepenen ende Raidt deser stadt van Brussele.

Gheven oijtmoedelijck te kennen die geswoirenen vanden brouwers ambachte alhier, hoe dat tot gerieve ende voirderinge vanden gemeijnen gesellen vanden selven ambachte bij uwen Heeren oft uwer heeren voirsaten zijn

[p. 526]

gemaeckt diverssche statuijten, ende ordonnantien daermede onder andere js gestatueert dat een brieder nijet meer dan twee tappen soude moghen hebben ende houden binnen dese stadt oft heurder vrijheijt, dewelcke zij gehouden souden zijn jn den wardeders boeck te doen stellen, ende opschrijven, ende dat nijemandt vanden selven brieders en soude moghen een cammen oft tap daermen bier brouwt oft vercoopt maken tot verdruckinghe van een ander camme oft tap, maer deselve ten minsten thien huijsen van een ander camme setten, blijckende bijden xv enden achthiensten artikulen vanden statuijten en de ordonnantien den voirscreven ambachte verleendt jn Octobrj anno xv^e ende xxxiiij, ende de declaratie daeraff gemaeckt jnden jaere xv^e ende vijftich, op den xxiiij^en Maije. Ende hoe wel de gemeijne gesellen vanden voirs. ambachte hun behoirden daernae te reguleereu ende daertoe bedwongen te worddene bij affneminge van bier ende penen daertoe geordineert. Soe eest nochtans dat daghelijcx die contrarie wordt geattenteert ende commen voer die supplianten daeraff groote clachten ende quellingen onder die vanden voirs. ambachte jnden vueghen daerop behoirt geremedieert te worddene. Dwelck de supplianten nijet gevueghelijck en cunnen gedoen, deur gebrek van jurisdictie oft volcommen executie. Bidden daeromme dat uwe Ger. hier jnne willen versien ende de voirs. Statuijten ende Ordonnantien tot heuren volcommen executie te doen stellen bijden lieutenanten ende dieners deser stadt, ende den contraventeurs bijden supplianten te designeren, aff te nemen die penen ende die bieren, jnden voirs. xv^en ende xviij^en articulen begrepen, zonder daermede voirder te dissimuleren. Dwelck doende etc.

Op de marge van desen stont gescreven aldus:

De heeren ordineren dat die geswoirenen bij den

[p. 527]

jersten dienen bij hun hierop te versuecken den brieders binnen deser stadt zullen jnsinueren ten eijnde dat zij ende elck van hun schuldich zijn hun van S^t Gillis daghe naestcommende aff te regulerene nae jnhoudt vanden Ordonnantien ende statuijte vanden jaere xv^e ende xxxiiij ende der declaratien vanden jaere xv^e ende vijftich hierjnne verniewt, ende datmen denselven brieders de voirs. twee articulen sal lesen ten eijnde dat zij daeroff egheen jgnorantie pretenderen. Ende zoe verre naden voirscreven S^t Gielis dach ende dinsinuatie jerst gedaen zijnde ijemandt contrarie dade ende daeraf gecalenguert zijnde, jn rechte wilde gehoirt zijn, hij jerst ende voer al zal schuldich zijn de penen ende boeten bij provisien te namptizeren.

Actum xxiij^tich Augusti, anno xv^e ende eenentzestich. Ende geteekent M. Vossuin.

- Dit stuk komt voort uit het Archief der Sinte-Goedelenkerk (kas I, schap, 1, n^o 26). Het is overgeschreven geweest in een met perkamenten schutsel schrijfboekje, in-4^o, van 58 bladzijden, waarvan er 48 volgeschreven zijn. Op 't eerste blad leest men:

Zeghelijn de Keghel. Naer arbeijt Reust. Zg. Keghel, a^o 1567.

Ziehier nopens die persoon eenige inlichtingen:

Margriet vanden Wouwere, geboren te Brussel den 30 November 1499, trouwde:

1^o met Frans van Cutsem († voór 1553); 2^o met Segelijn de Kegele (broeder van Katelijn de Kegele die trouwde met Cornelis van Obbergen). Deze was schoonbroeder van meester Pieter van Heijmbeke, en zoon van Hendrik de Kegele en van Katelijn van Cutsem.

Segelijn de Kegele was weduwenaar 1^o, van N.N.; 2^o, van Dimphna Dralant, toen hij 3^o trouwde met Margriet van de Wouwere.

[p. 528]

Segelijn testeerde voor notaris van Duffele, op 21 September 1575, en hij werd op 't kerkhof van Sinte-Goedelen begraven den 4 October van 't zelfde jaar.

Zijne weduwe testeerde voor notaris Lambrecht Rosens, op 12 April 1583 en stierf in 1590.

Met zijne derde vrouw, won Segelijn de Kegele een zoon die den zelfden naam droeg, en daarvoor bijgenaamd werd de Jonghe. Deze trouwde 1^o met Kathelijn de Kempeneere; 2^o met Barbele van Zenthen. In de kaveling van zijns moeders goederen, kreeg Segelijn de Jonghe, in 1590, vijf stukken lands te S^te-Pieters-Leeuw, en ook renten. (Uit de aanteekeningen van H. Alfons Goovaerts.)