Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 8

[p. 401]

Boekenkennis.

L'hôpital Ste-Elisabeth d'Anvers à travers les siècles. Origines, Développement, Détails artistiques, par Edm. Geudens. Anvers, v^e De Backer, 1895, 43 blz.

Zulke bijdragen ter verlichting der belgische zedegeschiedenis zijn altoos welkom. De schrijver is in de gelegenheid de zaken die hij bespreekt van nabij te kennen en nauwkeurig te studeeren. Hij heeft daarvan een goed gebruik gemaakt. De titel belooft niet meer dan de inhoud geeft, zelfs had de verlichting, bestaande in de deur van het tabernakel (bl. 28), door 't Felt op steen gebracht, nog bij den inhoud vermeld kunnen worden.

De archieven der oude hospitalen zijn ware goudmijnen om de aloude nederlandsche zedegeschiedenis uit te leeren kennen.

Katalog der Bücher eines deuschen Bibliophilen mit litterarischen und bibliographischen Anmerkungen von Eduard Grisebach. - Nebst einer Porträt-Radirung nach dem Pastelgemälde von Max Liebermann. - Leipzig, Drugulin, 1894.

Een geschenk - waarvoor wij den schenker, den dichter Ed. Grisebach, des te dankbaarder zijn, daar wij weten dat zijn Katalog slechts op klein getal getrokken is en wij er een der uitmuntendst verzorgde drukken van de Leipziger firma Drugulin in waardeeren.

Dit kataloog, dat niet min dan 285 bladzijden post 8^o beslaat, omvat 1850 werken, meest bellettrie, een overzicht gevende van het allerbeste, dat de wereldliteratuur zooal oplevert. Negen afdeelingen zijn gewijd aan de letteren, één aan Mythologie en Folklore, één aan Geschiedenis, Biografie en Ethnografie, één aan Aardrijkskunde en Botaniek, één aan Kunst en één aan Wijsbegeerte.

In die negen eerste afdeelingen zijn vertegenwoordigd de Oostersche letteren, met name de Indische, Chineesche, Perzische, Araabsche, Turksche, Hongaarsche, Romaansche, Russische; voorts de oud- en nieuwgrieksche, de oud- en nieuwlatijnsche, de Spaansche en Portugeesche, de Engelsche, de Fransche, de Skandinaafsche en de Duitsche.

De Nederlandsche alleen schittert door haar afwezigheid. Althans - zij is enkel vertegenwoordigd door een paar werken van eenigen omvang en door eenige brochuren.

[p. 402]

De Oostersche literaturen omvatten van 1 tot 131, de Grieksche van 132 tot 162, de Latijnsche van 163 tot 239, de Italiaansche van 240 tot 400, de Spaansche en Portugeesche van 401 tot 444, de Fransche van 445 tot 719, de Engelsche van 720 tot 798, de Skandinaafsche van 799 tot 823, de Duitsche van 824 tot 1427.

Van Belgen en Nederlanders komen in deze lijst alleen voor Hannon, Albert Giraud, Pol de Mont, Willem die Madoc maakte in de Reinaert-uitgaaf van Ernest Martin, en het Antwerpsch Liederboek in de uitgaaf van Hoffmann von Fallersleben.

Een heel mooi portret van den voortreflelijken bibliofiel, den dichter van Der neue Tannhäuser en Tannhäuser in Rom, versiert het werk.

Pol de Mont.

Edwin Bormann. - Das Shakespeare-Geheimniss. - Leipzig, Bormann's Selbstverlag. 94.

Een lezenswaardig, tegelijk prettig en geleerd boek, waarin voor de zooveelste maal, doch ditmaal met wezenlijken ernst en op gronden, die - al schijnen zij nog geenszins onwederlegbaar - toch eerbied afdwingen. het vraagstuk gesteld en... opgelost wordt: ‘wie schreef de stukken van William Shakespere, de tooneelspeler van dezen naam, of de Lordkanselier van Engeland, Viscount St-Alban en Baron van Verulam, Sir Francis Bacon.’

Ik zal er mij niet aan wagen, de rezultaten, waartoe Bormann gekomen is, tegen te spreken. Daartoe ontbreekt mij, in alle nederigheid zij het hier bekend, de bevoegdheid geheel.

Ik wil er alleen op wijzen, dat de schrijver een geheel nieuwe, en - dit durf ik er wel bijvoegen, - naar mijn allerbeste weten even vernuftige als interessante methode gevolgd heeft.

Waar anderen, zooals de auteur het zeer wel doet opmerken, slechts stukwerk gaven, en telkens weer een afzonderlijk punt behandelden, als wilden zij ‘aus einem Mosaik nebeneinandergestellter Gedanken lediglich den Beweis der Verfasserschaft’ afleiden, daar gaat hij ook wel volgens de inductieve methode te werk, doch, verre van zich te bepalen tot het onderzoek van afzonderlijke, op zich zelf staande punten, vergelijkt hij in hun geheel werken met werken en bestudeert, in verband met elkander, geheele reeksen en soorten van poëzie met geheele reeksen en soorten van wetenschappelijke schriften.

Bij middel van talrijke citaten, met opvallende oordeelsscherpte gekozen aan den éenen kant in de folio-uitgave van 1623 van Shakespeare en aan den anderen in die van 1665 van Bacon, doet Bormann uitschijnen, welk een algemeene en innige samenhang er bestaat tusschen de poëzie van den eerste en de prozaschriften van den tweede, in het viervoudige opzicht van dezes laatsten opvatting van de geschiedenis, de rechtsgeleerdheid, de wijsbegeerte en de natuurwetenschap.

Vooral op Bacon's natuurfilosofie en de groote verwantschap tusschen deze en Shakespeare's scheppingen, laat Bormann licht stralen, en zeker

[p. 403]

zal niemand, zonder er veel uit te leeren, de vier hoofdstukken lezen, waarin, slag op slag, de Storm als een parabel in den zin van Bacon's Natuurfilosofie, Hamlet als een parabel in den zin van Bacon's Anthropologie, Lear als een in den zin van Bacon's ‘Leer der Zaken (Doctrina de Negotiis),’ en ‘Moeite verloren’ als een in den zin van Bacon's ‘Leer van het Licht en de Lichtstoffen’ worden behandeld.

Ook in de hier niet genoemde drama's van Shakespeare doet Bormann, wat hij zeer treffend heet: de Bacon-paraboliek, uitschijnen, terwijl hij mede in een ander kapittel bewijst, hoe de leemten, in Bacon's History of the Reign of Henry the Seventh voorkomend, gedekt worden door Shakespeare, en omgekeerd. Zoo, o.a.: Bacon's Geschichte Heinrichs VII. knüpft genau da an, wo Shakespeare's Richard III schliesst...’ Zoo ook tal van ‘Aehnlichkeiten’ tot in de epitheta toe, waarmede de geleerde en de dichter den koning aanduiden.

Eindelijk, na ook nog het leven van Bacon en Shakespeare aan een nauwgezet onderzoek onderworpen te hebben, komt Bormann tot deze gevolgtrekking:

‘Francis Bacon's ‘Grosse Erneuerung der Wissenschaften’ besteht aus zwei Hälften; die eine schrieb er in Form von wissenschaftlicher Prosa unter seinem eigenen Namen, die andere, die parabolische, für die Zukunft der Menschheit bestimmte, in Form von Dramen unter dem Pseudonym ‘William Shakespeare.

Das ist die Lösung des Shakespeare-Geheirnnisses.’

Niet luttel aantrekkelijkheid zetten de talrijke platen dit belangwekkend boekwerk bij: portretten van Bacon, Shakespeare, Ben Jonson, Jones, Elisabeth, Jakob I, Karl I, facsimile's van titelbladzijden, afzonderlijke pagina's, handschriften, plattegronden, stadgezichten, enz...

Niet weinig bewijst ten voordeele van de degelijkheid des inhouds, niet alleen de gunstige ontvangst, welke van de zijde der kritiek aan Das Shakesp.-G. is te beurt gevallen, maar het feit, dat het alreeds in het Engelsch is vertaald geworden.

Is nu het groote vraagstuk voor altijd opgelost?

Om 't even! Wij zijn Bormann van harte dankbaar voor het vele, dat wij uit zijn bijdrage onthouden hebben.

Pol de Mont.

In de Bulletins de l'Académie de Bruxelles gaf de heer Ch. Piot Le siège de Charleroi en 1693.

De bijzonderheden welke wij tot heden over deze gebeurtenis kennen, vloeien eenzijdig uit Fransche bronnen.

De heer Piot geeft hier het verhaal uit eene Spaansche pen gevloeid. Hij schrijft het toe aan Francisco de Castillo, kapitein-generaal der artillerie, en heeft ter toelichting een groot getal andere werken daarbij vergeleken, welke hier met zorg worden opgegeven.

Het verhaal wordt Diario genoemd en is in het spaansch geschreven. Zeker zullen vele lezers wel gewenscht hebben dat er eene fransche vertaling aan ware toegevoegd.

[p. 404]

Tweeërlei Overtuiging, door Castelnuovo, uit het Italiaansch door Freddy. - Amersfoort - G.J. Slothouwen.

Wij maken kennis met twee jongelieden, studeerende op een lyceum in Italië, in den tijd van Victor Emmanuël en Garibaldi. Van den aanvang af komt hun wijduiteenloopend karakter duidelijk uit. De een: een vrije, gezonde, blozende jongen, vol liefde voor het ware, voor pozitieve kennis, en de zuivere wetenschap toegedaan. De ander: ingetogen, bleek, mager, bloo, godvreezend en vroom. Ondanks hun schier lijnrecht over elkander staande geaardheid, en misschien juist daardoor, vatten zij voor elkander een innige vriendschap op. - Meer nog dan genegenheid komt opwegen tegen het verschil van opinie: de een wordt verliefd op de zuster des anderen, en de ander op de zuster des eenen.

Vier menschen zijn dus onderling verbonden door de edelste gevoelens van het hart: door vriendschap en door liefde. De liefdeverklaring, die op 't zelfde oogenblik tusschen allen plaats heeft en wel in min of meer romantische omstandigheden, is het hoogtepunt van het boek.

Doch de ontwikkeling der beide mannen logenstrafte den aanleg niet; het verstand begint luider en luider te schreeuwen en overstemt meer en meer den kreet van het hart. Meer dan ooit staan de twee opinies tegenover elkander. De oude vriendschap wordt heen- en weer geslingerd en is op den duur niet bestand tegen de herhaalde schokken.

Lichtzinnigheid en wispelturigheid vanwege het eene meisje, dweepzucht vanwege het andere, daarbij nog verschil in maatschappelijke pozitie, doen het mooie huwelijk op niet uitloopen... Nu ontmoeten de vrienden elkander nog zeer zelden.

De een is een beroemd geneesheer geworden; de ander een voornaam geestelijke. De dokter sterft, zelf besmet door een ziekte, die heerschte in een ziekenhuis, waar hij zelf werkzaam was.

Hun harten zijn altijd toch vrienden gebleven; hun meeningen, hebben zich nimmer verzoend.

En dit is het einde van het verhaal. - Zeer belangwekkend voorwaar is het als grondgedachte, als studie, als opmerking. Maar geen levende tooneelen in dit boek; men ziet niet, als men het leest, de menschen met hun gebaren voor zich opdoemen, ge hoort niet den klank van hun stem, het rilt u niet door heel het wezen bij elken kraak die trillen moest door de lucht, als hun vriendschap snok bij snok doorgereten wordt; gij wordt niet medegesleept door den wind van hartstochten, die waaien moest door heel het boek; ge lijdt niet met hen de diepe smart, ge jubelt niet mee in hun lied van vreugde, 't wordt alles gezegd op éen toon, zonder hart.

Het feit, dat wij te doen hebben met een vertaling is daar zeker niet vreemd aan. Immers gaat daarbij dikwijls alle oorspronkelijkheid, alle eigenaardigheid, alle levendigheid van voorstelling en uitdrukking verloren, en zoo hoort men hier den Italiaanschen schrijver vertellen als achter een dik beschot, en zoo ziet men de tooneelen slechts van verre, als door een waas. Ook is daardoor de taal op sommige plaatsen gewrongen

[p. 405]

en overladen, alhoewel over het algemeen spraakkunstig onberispelijk.

Zoo tweeërlei overtuiging in zekere opzichten zeer belangwekkend heeten mag, kan het nooit aanspraak maken op de benaming van wezenlijk kunstwerk.

P... II..