Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 3

[p. 273]

Eene ‘Zoending’.
door Ed. Geudens⁽¹⁾.

WAT nu aangaat hetgeen de Aalmoezeniers voor Michiel Smits in zijn jeugdigen leeftijd zouden uitgegeven hebben, deze eisch hield evenmin steek. De verweerder beriep zich daar tegen op den titel 23, art. 8, van de Costumen. ‘Een montsoender en is nyet gehouden metten soenpenninghen de schulden van den dooden te betaelen dan alleenlick t'meestergelt van den Chirurgyn ende medecyn, ten waere dat hy hem droech als erffgenaem van den dooden.’

Deze ‘costuyme (voegde pleiter er bij), is tot Antwerpen soo notoir ende in dusdanige vogue, dat men se aldaer nyet noodich en soude hebben t'allegeeren ofte citeeren als wesende van oude tijden altoos geweest in viridissima observantia⁽²⁾ enz.

Melchior Smits had zich geenszins die qualiteit van erfgenaam zijns broeders aangematigd.

Was nu de macht, die de interventeurs van den impetrant beweerden ontvangen te hebben, alsmede

(1) Z. Dietsche Warande, bl. 190 en vlgg.

(2) Vertaling: ‘In bloeiend gebruik’.

[p. 274]

hun eigen voorgewend recht als schuldeischers, niet ingebeeld?

Eveneens was het gesteld met hunne actie die zij namens de vrouw en de kinderen van Michiel Smits ingespannen hadden, op grond des onderhouds aan deze laatsten verstrekt.

Die omstandigheid kon geene aanleiding geven tot eene nieuwe rechtsleer in zake der costumen. Zulks ware overbodig geweest, aangezien den duidelijken tekst derzelven.

Dit ‘advertissement’ werd besloten met een onderzoek der rechtstermen in het algemeen en het vaststellen dat er geene redenen waren om daarvan eenige uitdrukking in twijfel te trekken.

Middelerwijl had de armenkamer den antwerpschen advocaat Biel (destijds eene beroemdheid in de rechten) hare stukken meegedeeld en M^r Biel had veel vertrouwen in den uitslag ten haren gunste.

Onze nota's aangaande dit proces loopen tot in October 1626 en van de uitspraak van den Raad van Brabant zijn wij niets te weten gekomen⁽¹⁾. De aalmoezeniers hebben de zaak in hunne inventarissen aangeteekend gehouden, als ‘ventileerende in den Raed van Brabant’. Vermoedelijk werd ze van de rol geschrapt, waarschijnlijk tengevolge van het overlijden van Melchior Smits, (want den dader vonden wij nog later in leven), of ook om andere redenen.

Wat er ook van zij, wij hebben hier voór eene hooge rechtbank grondig zien bewijzen, dat de vrouw geen ‘montzoender’ kon wezen.

(1) Wij brengen onzen openlijken dank aan onzen geleerden vriend, den heere Alfons Goovaerts, sectieoverste in het rijksarchief 1e Brussel, om de langdurige opzoekingen, die hij persoonlijk gedaan heeft, ten einde het slot van dit proces te vinden.

[p. 275]

Titel IX van ‘'t salaris in 't feyt van soene’ zegt in fine: ‘Maer wanneer dat de mombooren van eenigen onmondigen ende onbejaerden montsoender peys ende soen maecken, bij decrete van Borghemeester ende Schepenen vander Stadt, dien soen en mach de montsoender meerder van jaer gheworden zynde niet retracteren noch breken’.

Daarvoor was echter geen vrees van den kant der kinderen Smits. Wat de Aalmoezeniers gedaan hadden, bleef gedaan. Zij behielden het geld hetwelk zij voor de weezen ontvangen hadden, en gaven het hun als bruidschat. Nog was het proces niet aan den gang, toen reeds de oudste dochter Smits haren uitzet daarop kreeg en, dewijl, luidens zekere memorie in de besteedboeken van den tijd ontdekt⁽¹⁾, de twee dochters in 1624 en 1627, hare bruidsgift insgelijks uit de zoenpenningen ontvingen, zoo mogen wij er wel bijvoegen dat de zienswijs der armenkamer door den Raad van Brabant zooniet bekrachtigd, dan ook niet veroordeeld is geweest.

Einde goed, alles goed.

(1) Z. Aanhangsel C.

Aanhangsels.

A.
Compromis A.⁽²⁾ aengaende.

Op heden den tweentwintichsten dach July anno dusent vyf hondert ende negen ende tseventich, soo is ter presentie vande

(2) De namen van den aanslagpleger of dader vervangen wij door A; die van dezes partij door A.P.; die van den vermoorde door V; die van den mondzoener door Z; die van dezes vader of partij door Z.P.: die van de aan weerszijden optredende personen door N.
Het stuk werd door ons gevonden tusschen de archieven van St.-Elisabethgasthuis en is herkomstig uit het archief der gemeente Rumpst.

[p. 276]

goede mannen naer bescreven getracteert, gemaeckt ende gesloten eenen soene ende eenen minnelycken eeuwigen peys tusschen Z.P. vader vanden overleden met zynen sone Z.⁽¹⁾, met zynen vrinden ende magen te weten, N. zynen swager als momboer ende naest bloet ter eender;

ende A. misdadige, met A.P. zynen behouden soene⁽²⁾ ter ander; die welcke deser werelt aflyvig gemaeckt heeft V. / wiens siele God almachtich wil genadich wesen / met N. ende N. als overgangers vanden voers. misdadigen;

in presentie vande eerbaere ende discrete mannen J. Phlips van Willebeeck, Drossaert tot Rumpst ende des lants van Rumpst, Jan Robert, Meyer tot Heffen, Herman van Psalm, Meyer tot Rumpst, Joos Mertens ende Joos de Win, schepenen binnen der Vryheyt van Rumpst, Caerl Beerthouts, Wouter Lathouwers, welcke soeninge ende minnelycken eeuwigen peys gemaeckt, ende getracteert ende gesloten is inder vuegen ende manieren hier naer bescreven.

Inden iersten, die voers. montsoender met alle zyne vrinden ende magen van den aflyvigen, gehoort hebbende die ootmoedige bedinge ende presentatie, die de voers. misdadige hunlieden heeft gedaen ende ootmoedelyck doen presenteren, hebben gelycks geaccordeert ende geconsenteert, accorderen ende consenteren midts desen, dat men ter eere Goeds, ter sielen salicheyt van den aflyvigen ende tot vergiffenisse van der misdaet sal soenen ende peysen des Dysdaechs na Sint-Jacob, Apostel, dat is den XXVIIJ dach Julii, Anno 1579.

Ten anderen, onder die conditien, dat voldaen ende volbracht sullen worden die presentatien ende offeringen die bij den voers. misdadigen gepresenteert ende geoffereert zyn te doene, gelyck hier naer volcht.

Ten derden, is van wegen des voers. misdaders gepresenteert dat hy sal comen ten dage van den voetval in zyn lynden cleeren, bervoets, bloots hoofts, met den handen te gader, in zyn handen hebbende een wasse keersse ende vallende op beyde zyne bloote knien ende doen bidden met overluydigen ende verstandelycken woorden, doer die bittere Passie Ons Liefs Heeren Jhesu Christi, den montsoender met alle zyne vrinden ende magen om vergif-

(1) De voornaam is hier echter niet ingevuld.

(2) Lees: Schoonzoon.

[p. 277]

fenisse vander misdaet ende daer naer die kersse te laten inder kercken van Rumpst voert theylich Eerweerdich Sacrament te bernen.

Ten vierden is noch gepresenteert, van wegen des voers. misdadigen, dat men sal geven op den voetval ende soendach voers. een pont vleems eens, voer die costen dier alsdan verteert sullen mogen worden bij deghenen dier toe gemoet sullen worden.

Ten vyfsten is noch gepresenteert van wegen des voers. misdadigen, dat men sal geven op den dach des uutvaerts van den overleden, voer die kercklyke rechten ende costen dier alsdan verteert sullen mogen worden, twee pont vleems eens, het pont altyts gerekent tot sesse guldens, den gulden tot twintich stuyvers, den stuyver tot dry groot Brabants.

Ten sesten is noch gepresenteert, van wegen des voers, misdadigen dat men sal geven noch ende betalen acht pont vleems eens, het pont oeck gerekent ut supra, aenden montsoender, te weten Z., den soen⁽¹⁾ van ZP., of die hipotikeren op sekere ende sufficiante pant of panden, te weten op zyn huys ende hof metter schuere alsoot metten erve gelegen is ende die selve penningen sal die voers, misdadige A. oft zyne erfgenamen na hem mogen afleggen tsegen den penninck sesthiene, tsamen, oft met eenen gulden of twee dry smaels of tseffens.

Ten sevensten is noch gepresenteert van wegen des voers. misdadigen, oft alsoo quaem dat de misdadige ergens quame int gelach vanden voers. montsoender onversiens oft Z.P. oft zynen kinderen, eens gedroncken hebbende, sal terstont vertrecken, eest dat Z.P. oft zynen kinderen belieft; ende oock sal de voers. delinquant oock gehouden wesen Z.P. en zynen kinderen den wech te schouwen als hy hen int gemoet soude comen; maer oft alsoo quame dat A. ergens saet op zyn gelach ende Z.P. of zyne kinderen daer in quamen soo sal A. delinquant aldaer mogen blyven sitten sonder te dorven wyken ende, believet Z.P. of zyne kinderen, sullen met hem mogen vrolyck wesen.

Ten lesten, Z.P., vader van den aflyvigen enden N. momboer, verbinden van weerden gehouden te worden dit voers, accort ende presentatie, dwelck inde presentie vanden voers. goede mannen ende getuygen gesloten is, mede bevangende zynen brueder ende alle zyne kinderen hierin als vader, ende oft quame datter enige saeck hierin van iemande oprese (als wy hopen, neen) soo wilt Z.P. voers, dat dieselve geslist sal worden metten getuygen hier voer gescreven ende gevet teenmael haerlieden in hare handen sonder enige Justicie of recht hieraen meer te hanterene of te doen.

(1) Lees: ‘Zoon’. De verslagene was dus broeder van Z. Hij kon óf jonkman, óf wel gehuwd geweest zijn, maar nog kinderloos, of vader van onmondige zonen. Z. hooger den tekst der Costuyme.

[p. 278]

B.

Alsoo d'Aelmoesseniers der stadt van Antwerpen hebben gehouden wylen Michiel Smidth, ende naer syne afflyvicheyt desselffs weduwe ende kinderen ende dat N. tot synen grooten leetwesen den voors. Michiel by ongeluck gebrocht heeft van levenden lyve ter doot: soo eest dat den voors. N, om daervan soo veele als in syn macht is, de voors. aelmoesseniers te goede te commen ende te soulageren van den voors. hennen last, hy belooft heeft ende beloeft midts desen, dat soo haest syne brieven van abolitie selen te hove wesen geaccordeert, hy boven de soenpenninghen van hondert ende vyftich guldens eens, aendeselve Aelmoesseniers noch sal betaelen, tot alimentatie ende onderhoudt van der voors. weduwe ende kinderen de somme van twee hondert gul., maeckende tsamen drye hondert vyftich guldens eens, ende sal daermede (gestaen); dies geloven de voors. Aelmoesseniers dat indyen ter causen van (den) voors. soen ende alimentatie aen den voors. N. werde aengedaen eenige questie oft quellinge, sy deselve hen altyts sullen affdraegen costeloos ende schadeloos ende hem indempneren tegens eenen jegelycken oft wel de voors. somme van drye hondert vyftich guldens aen hem te restitueren sonder argelist.

By partyen onderteeckent, desen tweeden January XVI^e negenthiene. Stont onderteekent: N.

Onder stont gescreven: Ick ondergescreven attestere midts desen dat dit is de eygen handt van N. die dit heeft onderteeckent. Stond onderteeckent: P. Van Aerdenbodegem, notaris.

Onder stont noch gescreven: gecollationneert enz. (geteekend J. Placquet, not^s pub.

C.

Laus Deo ady 21 Januari 1619.

Susanneken Smidt out 12 jaeren; de vader genaempt Migchiel Smidt, die bi ongeluck met eenen cluppel doot gesmeten is; de moeder Tanneken Van Oort, in 't gasthuys gestorven sonder eenighe middelen, ende heeft noch een kint dat genaempt is Lisken Smidt ende woort oock by de Camer gehouden; ende vuyt barmherticheyt heeft de Camer het voors. Susanneken aenveert ende in 't Vondelinckhuys gesonden. En heeft in 't huys niet geweest.

Ady, 26 Janw. 1619. Is in de Camer gecomen het moyken van 't selve kint, genaemt Magriet Van Ort, huysvrouw van Peeter Van Ort die hetselve kint naer hun nemen sonder last van de Camer, alleenel(yck) eens te cleeden.

Ady, ditto v(oor)sien van alles p. Frer. Ginderdeuren⁽¹⁾.

(1) Per frère Van Ginderdeuren. Aldus was de benaming der aalmoezeniers onder elkander.

[p. 279]

1619 11 Xemb. ontfanghen van N. oucleercooper over de soenpenninghen van den voors. Michiel Smit, de somme van drye hondert ende vyfftich gul. Welken soene de Camer heeft gemaeckt vuyt cracht den overleeden een van de kinderen van de Camer is geweest ende de kinderen alimenterende, waer tegen den halven broeder, by name Melsen Smit hem partye heeft gemaeckt, ende alsoo niet gefondeert was, heeft de Camer als boven gedaen; welcke penninghen sel.....⁽¹⁾ de Camer de kinderen sal laeten volghen....⁽²⁾ behooren.

1624, ady eersten februaris hier tegens aen⁽³⁾, kommen verclaeren de bruyt te wesen met Jan Brours, weduwenaer met drij kinderen, woonende t'samen onder Geel, die voor een gratie 30 guldens is gegunt.

1627, adi 2 Decemb. heeft Susanneken Smit hier comen verclaren de bruyt te wesen met eenen metser, haer 100 gul. ut de Camer ghegeven voor hare overstande accie, f. 100.

(1) Deze gedeelten van het register zijn afgesleten.

(2) Idem.

(3) Deze regels staan f^o 123, a sinistra, terwijl de vorenstaande op hetzelfde f^o a dextra geschreven zijn.

D

Op heden achthien daghen in de maent van December xvj^c jaer ende negenthien, syn ghecompareert voer my Jan Placquet openb. notaris in den Grootten Rade van Haer Hoecheden binnen Mechelen ende oyck in den Rade van Brabant tot Brussel, over alle dese Nederlanden geadmitteert ende den getuygen naergenoempt, d'eersaeme persoenen S^rs Emberto Tholincx, de jonge, Peeter de Schot, ende Jacques van Eycke, alle als jeghenwoirdighe dienende Aelmoesseniers deser stadt. Ende hebben in der voerscr^e qualiteyt bekent ontfangen te hebben van N. oudecleercoop(er) de somme van een hondert vyfftich guldenen eens, daeroppe de voerscreven Aelmoesseniers metten voerscreⁿ N. hebben gemaect ende geaccordeert de soenpenningen van den neerderslach bij den selven, tot synen grootten leetwesen gecommitteert in den persoon van wylen Michiel Smits, denwelcken by hen comp(aran)tten alsoyck by hunne voersaeten inder voerscre. qualiteyt onderhouden is geweest ghelyck sy oyck naer desselffs Michiels overlyden hebben onderhouden gehadt syne wed^e ende noch onderhouden(de) syn syne kinderen; behoudelyck dat denselven soen ende voetval daervan sal moeten geschieden ter presentien van Melchior Smits des voerscre. wylen Michiels halven broeder. Scheldende oversulcx den voerscre. N. van (de) voerscre. een hondert vyfftich gul. claer-

[p. 280]

lyck quyte. Gelovende dat hy ter saecken van dien by niemanden anders en sal worden gemolesteert in rechte noch daerbuyten in geender manieren. Al sonder argelist. Van allen d'welck hebben de voerghenoem(de) comparantten my notario ['t ghene voerscr^e. is wettelyck stipul(er)en(de)], geconsenteert te maecken een off meer openbaere instrumenten inder bester formen. Dit is aldus geschiet binnen deser stadt van Antwerpen ten daghe, maent ende jaere voerscre. in presentie ende jegenwordicheyt van Gillis Bogarts ende Beernart de Cordes, beyde poirters ende ingesetenen deser voerscre. stadt, als getuygen totten desen geroepen. Ende tot meerder vasticheyt van alt 't ghene voerscreⁿ is, soe hebben de voerghenoe(mde) comparantten de minute deser onderteeckent datum v^s.

Stondt Onderteec^t by ons: Emberto Tholincx, de jonge, Peeter de Schot, Jacques van Eycke, Aelmoesseniers.

Nota. Er bestaat daarenboven eene quittancie in denzelfden zin over de totale som van 350 gds. en de cassatie van de acte van borgtocht voor deze som verleend.