Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 5

[p. 379]

Conrad Busken Huet.

Een der schitterendste sterren aan den Nederlandschen hemel is uitgedoofd. Waarom heeft men dien man niet algemeener vereerd en verheerlijkt? - Zulken geesten moet men het verlaten van hun vaderland onmogelijk maken, moet men alle barsche uitvallen ten goede houden. 't Is bespottelijk te willen, dat alle Michelangeloos, Rembranden, Van Campens en Bilderdijken, lieve, aangename, geschikte menschen zijn, waar alle manufaktuurbedienden nog een lesjen aan zouden kunnen nemen.

Wie staat bij ons, in natuurlijke oorspronkelijkheid, veelzijdigheid, wie, als vernuft en als kunstenaar met de pen, boven Huet? Daar is maar éen kunstenaar, die met hem kan vergeleken worden. Dat is Ch. Rochussen; en ik geef toe, dat die het element der goedhartigheid en vriendelijkheid op Huet vooruit heeft. Maar die boutades-zelven van den schrijver der Litterarische Fantasiën, wie zoû ze willen missen? Wie zoû willen hebben, dat waarheid en billijkheid iets wonnen, en daarentegen over vernuft en schilderachtigheid de spons gehaald werd? - Wie leest, in onzen tijd, nog een boek, met de onnoozele bedoeling, om er eenige pasklare waarheden uit te halen? - Men leest een boek met belangstelling; men wil weten, wat er in staat; hoe die geest dit of dat verwerkt heeft. 't Is een zonderling misverstand te denken, dat een literair boek de praetensie van een katechismus heeft.

Wie heeft ooit Nederlandsch geschreven als Huet, waar alle gemaaktheid zoo vreemd en distinktie zoo eigen aan is, - waarin men, gedreven door een eerbiedig verzwegen afschrik, het uiterste gewaagd heeft, om toch nooit duister te zijn? En

[p. 380]

wat was toch Huets veneratie voor Potgieter groot en beminnelijk! Hoe gaanre vergeeft men hem, dat hij niet heeft willen zeggen: ‘Eigenlijk zal het meeste proza van Potgieter nooit leesbaar zijn.’ En bij die groote vereering van klaarheid en natuur, welk een afkeer van het platte! Welk een slag, om het meest gewaagde te zeggen! Welke verwantschap in zijn stijl met onze oude auteurs, die hij gelezen had, en welk een zorg om nooit archaïstiesch te zijn! Welke verwantschap van dien rijken literarischen oogst, door hem onvermoeid jaarlijks bijeen-gebracht, met de schitterende inzamelingen bij onze nabuurvolken! Van geen onzer auteurs kan men met zoo veel recht als van hem zeggen: ‘Indien hij ontbrak, zoû er een donkere plek wezen in den regenboog der nederlandsche letteren.’ En welk een gemak!

Zet hem te midden eener hem gants nieuwe historie en literatuur; laat hem eenige uren dien dampkring inademen; geef hem een pen in de hand, en hij is de kundigste maître d'hôtel, de stoutste en veiligste gids, dien gij u denken kunt. Wat hij niet kent door eigen aanschouwing, dat gist hij, en hij gist altijd juist.

Wijkt hij steeds af van plat getreden paden, 't is niet uit zucht naar zonderlingheid, of om de aandacht te trekken; 't is om zich te wapenen tegen - vooroordeel.

Het vooroordeel was hem een gruwel, evenzeer als de slimheden, waarmeê men het partijverband lijmt en voegt. Hij noemde dingen en personen bij hun naam: ‘un chat un chat’. Men vond, in der tijd, aan den ‘Gids’, dat er met zulk een liberaal niets te beginnen was.

Langen tijd kan men echter het verkeer met zoo'n ongemeenen geest niet ontberen. Hij mocht gedaan hebben wat hij wilde, - hij trok u altijd, zonder het zelf te willen of te zoeken, weêr aan.

Een tijd lang was Potgieter gedrukt, ongelukkig: hij had Huet verloren; maar Potgieter, zelfs Potgieter, met al de kantigheid van zijn overtuigingen, met al zijne partis pris, kwam te-rug, draaide bij, was weêr gewonnen.

[p. 381]

't Is Rochussen het zelfde zijn onvergelijkelijk geestige teekenpen een tooneeltjen Louis XV of een tooneeltjen Floris den Ve te laten schetsen. Meent gij, dat hij minder goed weet, hoe Aemilius Stoke achter zijn lessenaar zat dan Arnold Hoogvliet? Dat is geen kostuum-kennis; dat is begrip van toestanden; en hoe het eigenaardig leven van XIII^e of XVIII^e Eeuw zich in de maatschappij openbaarde is een zich schier onbewust gevolg van dat leven-zelf. Zoo ook met Huet. Meent gij, dat hij Ada van Holland minder goed in de oogen heeft gekeken dan Simon Stevin? - Hij moge niet met de middeleeuwsche Nederlanden zoo gemeenzaam zijn geweest als met die van Erasmus en Hugo de Groot, - den indruk van zwakheid maakt hij nooit; en wij moeten ons nog eens goed bedenken vóor dat wij eenig nieuw licht, door hem op oude toestanden gespreid, afwijzen als onjuist.

En wat was die historiesch-kritische schrijver een artiest! Jammer dat Lidewyde wat heel sensueel is; maar zulke verhalen te kunnen maken, teekent toch den man, die bij het blinkend ontleedmes der kritiek met meesterschap den tooverstaf der kunst weet te zwaayen.

Wanneer ‘verdienstelijke’ schrijvers of schrijfsters heengaan, dan wendt men soms diepe getroffenheid voor, die als hulde geofferd wordt aan hun nagedachtenis; maar ook het misbruik van zulke rouwklachten kan de beteekenis niet ontnemen aan ons woord: ‘Helaas, helaas, wij hebben Huet veel te vroeg verloren!’

4 Mei, 86.

Alb. Th.