|
| |
| |
| |
| |
Leven van Sinte Lutgardis.
Derde boek.
Iste Cap.
Hier begint dat derde boec van der gůeder sinte Lutgarden, wiedewijs dat si ellef iaer voer haer doed blind was worden, en̄ hoe dat si daer af van binnen te meer en̄ te volcomeleker wart vercleerd ende verliecht van Gode den hemelscen liechte.
Ellef iaer wel voer dat si
van ertrike scied, de maget vri,
wart si met beiden ogen blint,
alsmen van Ysaac en̄ Jacob vint;
en̄ quam haer volcomeleker toe,
dand tevoren the done plach,
doen si met vleschleken ogen sach.
Maer dat claghde si allene
en̄ dat was allene haer seer,
dat si op ertrike nommermeer
har gestelec vriende en soud sien.
Doen geloefde har God met dien,
Voert vind wi also bescreven,
dat har God alsus sprac toe
vriendelec en̄ lieflec... nu hoert hoe:
‘Nemt dees blintheit verduldechleke;
| |
| |
dat gi sonder veghvier te mi
selt comen; en̄ u vriende, die ghi
nyet sien en selt hier op ertrike,
die sel di sien in hemelrike.’
| |
IIde Cap.
Wie dat de meester van der Predekeer ordene, bruder Jordaen, verdranc, en̄ hoe hi der gůeder Lutgarden oppenbaerde.
dat der Predekere meester verdranc
met tween brudren, en̄ daer toe
met veel lieden. Nu hoert, hoe
Ons Here met hem wonder wracht.
van den hemelle, scinende claer,
neder toet ind scep, al daer
de lichame doed lach, en̄ warp tehant
den lichame uten scepe opt lant.
derdewerf en̄ virdewerf op hen tween,
op hem en̄ sinen enen gesclle.
Nu hoert, dits wonder dat ic telle,
dat di lampe keerde saen,
Daer na ghevyelt int selve iaer,
in haren gebede, alsi plach,
(et es de waerheit, en es geen sage):
daer quam haer grote donkereit toe
| |
| |
in den geeste, en̄ quam har doe
mettien selven ane een vaer,
Wat eest dat ic gevuele van u?
Had ic enegen vrient waerlike
in ertrike ocht in hemelrike,
dees swarheit gevuelen noch dees quale.’
Als dit met tranen seide Lutgart,
so vertoende haer een geest tervart,
en̄ quam haer voer har ogen daer,
dat si en const gekinnen nyet wale.
Doen sprac si toet dien geeste dees tale:
‘Wie ghi sijt, dat laet mi verstaen.’
‘Ic ben, sprac hi, brueder Jordaen,
Ie ben doed, en̄ sonder pine
ben ic ter euweger glorien verhaven;
en̄ ben hier nu ter groter gaven
comen toet u, in dit hoghtide,
Sijt seker dat u God sal lonen,
en̄ cortelinge met hem sal cronen.’
Doen bat hem voer enen man Lutgart,
en̄ hi andwerdde en̄ sprac dees waert:
in allen dingen toende mi,
en̄ oec om dat hi u so sere
minde in Gode Onsen Here,
Als hi dat geseght hadde, soe
| |
| |
vervoer hi, en̄ liet se so vroe,
en̄ also wel getroest, al si
noyt was te voren, de maget vri.
| |
IIIde Cap.
hoe dat si derdewerf volbrachte haer vasten van seven iaren.
te moese gevast hadde en̄ te brode,
so was har oppenbard, dat si
derdewerf, de maghet vri,
de feesteleke vasten soud ontsaen,
en̄ af keren dat quaet, daer si
voer sorgde sere, de maget vri,
dat nekende der Heileger Kerken was,
van enen minsche, als ic las,
En̄ van dier tijt so mochtmen merken,
dat si, al toet in haer doed,
haer vasten om en genen noet
en brac; ya, noch opten Pasdach
si neder, en̄ starf gestelike,
en̄ voer met Gode in hemelrike.
Daer ic af namaels sal seggen bat,
daert sal hebben bat sijn stat.
| |
IVde Cap.
Hoe dat een cardinael, die Iacob hied, te Rome was doed, die haer oppenbarde opten vierden dach daer na dat hi starf.
des avonts Philippi et Iacobi,
| |
| |
gevielt so, dat te Rome verscied
een cardinael, die Iacob hied,
dar ic hier boven af dede gewach;
sach si, daer si was, in Brabant,
dat sijn ziele alte hant,
wart gevuert in hemelrike.
verhaven selve toet hemelrike.
Al sijn sach, seid si: ‘O Vader groet,
ic en wist nyet dat gi waerd doed.
Wanneer starf di, dat seght nu mi.’
‘drie nachte en̄ twe daghe saen
so heb ic in dat veghvier gestaen.’
Doen sprac Lutgard ter selver stont:
‘Waer om en makedi mi nyet cont
vader, dat ic u in der noet
met minen sustren had bi gestaen?’
Doen andwerdde hi haer weder saen:
‘God,’ sprac hi, ‘en woude nyet
word bedrueft; maer als ic were
verloest, woud hi dat ic queme here;
dat gi dar af ontfaen soud troest
en̄ bliscap, dat ic weer verloest.
| |
| |
Als sus waren gescied dees dinghe,
so quam weder te har selven Lutgard,
en̄ seid dit te haren sustren tervaert
met bliscap en̄ feesten sunderlinge.
als doen veel gůeder liede wale
getughden. Nu hoert na ander tale.
| |
Vde Cap.
Widewijs dat si vif iaer voer seide den dach al si sterven soude.
Dies vifte iaers te voren, eer si
van ertrijc scied, de maget vri,
Sinesendach, als ict versta,
so las men in de kerke dye
scone heilege euwangelye:
Homo quidam fecit cenam magnam;
en̄ daer haer God in dede gewach,
dat si soud sterven optyen dach,
als men die euwangelye soud lesen;
en̄ dad ommer waer soud wesen,
ter werscapen dies edels lams vrolike.
Dit seid si Sibillen, en̄ maket har cont;
en̄ Ver Sibille, si mercte tyer stont
den sondach als dit soud gescien;
ocht dat waer soud sijn, dat si
propheteerde; ende daer bi,
die selve sondach quam omme, docht hare
om dat men die euwangelie las:
| |
| |
Homo quidam fecit cenam magnam,
en̄ op dyen dach nyet toe en quam
die prophechie di si int iaer
Doen tenen tide vergad Sibille
dier prophechien, en̄ swegh alstille.
Daer na, in den viften iare,
op ten selven sondach, lach hare
Nu hoerd hier, wildi, wonder groot.
Men las doen opten selven sondach
tes convents messe, als men plach,
dees euwangelie, want si behoerde.
gedacht har stappans wat, over vif iaer,
Lutgart voerseide, en̄ vant al waer,
dat si hadde ghepropheteert;
en̄ om dat haer lof ghemeert
dat si van har hoerde dees woerd.
| |
VIde Cap.
Hoe dat si, dies vierdes iaer voer har doed, voerseide van den Tarteren.
Dies vierde iaers rechs voer har doed,
so deden de Tarteren groten noet
Hungarien, en̄ dar toe vel landen,
en̄ deden hen beide scande en̄ scade,
en̄ deden hen en geen genade,
| |
| |
en̄ vůeren voerwert met mechteger hant;
so dat si quamen in Dietsche lant,
en̄ dies en groet deel onder gedaen;
so dat veel lande sere vrochten,
en̄ helpe en̄ raet daer schegen sochten.
Doen quam een predekere, hied bruder Bernart,
dat si bade der macht Ons Heren,
dat hi de Tarteren van hen woud keren.
‘En es nyct irstwerf,’ sprac si, ‘goed man,
nu, dat ic te biddene began
bid. Ie ben dies seker ter core,
en̄ wil voer waer dat segghen u,
datte Tartaren nyen selen nu
in dit lant hier vorwert comen. ’
hadde van Gode den hemelschen Here,
die se minde en̄ werdeghde sere.
| |
VIIste Cap.
Hoe dat hem vertoende her Bouden van Barbenson.
Van Barbenschon hied hi Baudwijn,
die prior was, na den waen mijn,
so was hi wijlneer menech iaer
the Hauwiers cappellaen met eren,
| |
| |
die wel const predeken dwoert Ons Heren;
maer hi gaf hem sunderlinghen
en̄ becommerd hem te seer daer mede;
dat dicke brinct inne groten onvrede.
Dees wart met groter siecheit bevaen,
als ons distorie důet verstaen;
so deed hi bringen der utvercoren
Marien van Oignies vinger aldaer;
en̄ als hijn sach, so sprac hi toet haer:
‘O werdege heilege vrouwe, doen gi
dat gi mi soud bi staen in mijn doet:
helpt mi, ets tijt; ic hebs nu noet.’
Daer na so starf her Baudwijn saen,
en̄ ward in Oignies ter erden gedaen.
en̄ doen hi was begraven, tervard
so quam brueder Bernard gegaen
the Hawiers weder. En̄ also saen
alsen sach comen de werde Lutgard,
Es bruder Baldwijn’, sprac si, ‘doed?’
Dat si dies vreghde, dies had hem groet
wonder, wie sijt wiste so saen.
Doen sprac hi: ‘Hi es ter erden gedaen;
Doen andwerdde hem Lutgard mettien,
en̄ seide: ‘Onlanghe hier te voren
vertoende har mi mijn utvercoren
vrouwe van Oignies, Maria, en̄ seide:
| |
| |
nyet langer; maer bid Gode sere,
want ons vrient, ons lieve here,
her Baudwijn, hi es seker doet,
en̄ hi es nu in groter noet;
voer doerdeel Gods, en̄ es daer gehacht,
op dese ure nu, te gevene
redene van allen haren levene.”’
Nu merct hier alle, ghi ionfrouwen,
dat si getueghde, de maghet vri,
en̄ dat si geloefde, gheleiste si.
| |
VIIIste Cap.
Hoe dat si contempleerde Gods anscijn, na dien dat steet ind boec Der Gesteleker Minnen.
Haer vreghd eens een har gesteleke
vrient, di har was heymeleke,
dat si plach te siene clare.’
Doen andwerdde heme de werde Lutgart:
‘Stappans,’ sprac si, ‘so oppenbard
mi een onvertreckelec clere blic,
ene onsprekelec scoenheit daer bi
der glorificacien Ihesu Cristi:
dat ic in desen levene nyet
en conste geliden en twinteken yet,
van minen scouwene verde en̄ ginge.’
De gene died sach, hi seide, dat si
| |
| |
so grote tranen, de maget vri,
plach te sturtene te meneger stonden,
died sagen, sijn moesten met har wenen,
als hadden si herten gehad van stenen.
Twe iaer voer dien dat Sinte Lutgard
van ertrike scied, quam brůder Bernard
en̄ vant dat si gelegen had daer
siec een maent, en alletene
bereidde si hare, als ocht si henen
varen soude van ertrike tehant,
Want om dat si so utnemende sere
begerde the scouwene Onsen Here,
so viel haer in haren sin, dat si
the Gode soud varen, die maget vri,
en̄ ginc har daer toe sere bereden.
Doen quam brůder Bernard aldaer,
en̄ en wart aen haer gewaer
teken en geen van eneger doed;
te stervene was haer begeringe.
Doen sprac hi toet haer cortelinge:
‘Moeder, mi en dunct nyet, twaren,
dat ghi van ertrike nu selt varen.’
en̄ seide: ‘Soene, dit is mi groet pine,
| |
| |
dat ic dees waerd moet horen van u;
Gode met ontecten anscine
Doen seid hi al lachgende: ‘Dan sal nu,
mijn lieve Moeder, gheseien nyet u.’
Doen hiefse haer ogen op mettyen,
en̄ sprac: ‘En machs mi nu nyet gescien,
Ic wil dan swigen al stoc stille.
Morgen wil ic dan op staen
van minen bedde, en̄ wille ontfaen
den heilegen lichame Gods Ons Heren,
| |
IXste Cap.
Wie dat si een stimme hoerde, die seide: ‘Et es mi een welde te sine met den kinderen der minscen.’
Eens daeghs, alsi haer had gekeert
ter wantwert, als ons distorie leert,
om dat si daer woude contempleren,
quam daer te hare de stimme Ons Heren,
en̄ seide toet haer de sůete woerde:
metter minschen kindren.’ Daer bi
soen eest geen wonder, dat God gern es
Sinte Augustijn, die meester wise,
gelijct de heilege ziele den paradise,
en̄ wel te rechte; want doend de Vader
in den woerde maecte al gader,
| |
| |
en̄ et was gemaect ter vaert.
Maer doen hi den minsche sonde hermaken,
daer en bracht hadde Adam toe:
mocht yman di leeft, vertellen, wie grote
pine de Gods sone, al tote
der lasterleker doed, doen leed,
en̄ noch te lidene weer ghereed
eer hine liet sterven̄ euweleke.
Die onste vergoud Gode na har macht
Sinte Lutgard; want dach en̄ nacht
pijnde si hare, als ict versta,
Dat deed si also volcomeleke,
als ic van ymanne vinde waerleke.
Daer om salmen de bruet Ons Heren
met groten rechte werdegen en̄ eren.
| |
Xste Cap.
Hoe dat een stimme har toe sprac, daert ene nonne toe hoerde.
dat hem Cristus oppenbaer
vertoende met enen bliden anscine,
en̄ seide: ‘Mijn dochter, nu sal u pine
nemen jnde: jn wil u nyet
Daer om om bid ic u sunderlinge,
mijn dochter, dat gi důet drie dinge
| |
| |
om mi, in desen lesten iare.
Dat irste es, mijn dochter kare,
al gůet af hebt; en̄ oec daer bi
seldi de heilegen anropen sere,
dat si u helpen aen uwen Here.
Dander es dat ic beghere,
Dat derde, dat gi moght comen saen
the mi, en̄ uwen loen ontfaen.’
Om dat se de viant anvechten nyen soude
jn dat leste iaer, so woude
drien saken. Hier moghdi wonder sien.
| |
XIste Cap.
Hoe dat har God oppenbarde te paschen, voer dien dat si starf, en Maria sijn moeder.
The paschen, voer dien tijt dat si
van ertrike scied, de maghet vri,
so oppenbarde hem God der gůeder
met groter clarheit en̄ groter glorien,
na de waerheit der historien.
Doen claghde Lutgard, al si plach:
‘Dat si op ertrike, ya, enen dach
want si met hem begerde te sine.’
Alsi dit claghde, so seiden Si:
‘En ees geen noet, lieve, dat ghi
u voerwert meer met enegen dingen
met payse comen then hemelschen lone,
daer gi met ons selt spannen crone.
| |
| |
Gaet u al u macht bereiden;
wien willen uwes nyet langer beiden.’
so seid sijt Sibillen van Gagis saen
met groter vrouden, en̄ met vresen,
dat dit recht alsus soud wesen.
| |
XIIste Cap.
Ioe dat haer de moder Gods Maria en̄ Sinte Jan Baptista anbarde .XV. dage voer had doed.
Dat ic nu segge, dan es geen saghe:
so oppenbarde haer de vrie
moeder en̄ maeght Sinte Marie,
en̄ sinte Ihan Baptista, dien si
had sunderlingh lief, de maget vri;
van ure doeght den loen ontfaen.
Ghi selt hier sijn nu corten tijt:
wijn willen nyet dat gi hier langer sijt.
Al de porter van hemelrike
menech Heilege in dien iare,
en̄ voerseiden hare haer inde.
Oec quamen tehare sulc di si kinde,
dier ziele dat was in hemelrike.
Si baden hare ‘dat si ware
vro; want sise in haer scare
met allen Heilegen souden ontfaen.’
| |
| |
Doen vreghdmen haer van desen dinge:
‘Wiedwijs dat si sunderlinghe
wiste, welc deen ocht dander ware,
onder so vele Heileghen, di hare
Doen seid si: ‘Ic wil u gewaghen
wie ie deen voer dander kinne.
Als mi God, mijn lief, mine minne,
hem so lieflec oppenbaerd,
daer ic in kinne volcomeleke
elken Heileghen sunderleke.’
Nu merct wi sere dat Sinte Lutgard
van godleken liechte ward verclard,
metter gracien Gods van binnen,
alle de Heiligen die toet har quamen,
van anscine, clerleke, en̄ met nameu,
in dat godleke liecht, dat hare
| |
XIIIste Cap.
hoe dat si de sustere berespte dat si har getiden qualec seiden, en̄ wat dar na geviel.
Si berespte de ionfrouwen
dicke met ernste en̄ met trouwen,
om dat si haer ghetiden nyet
wale en seiden; en̄ et ghescied,
dat si in har herte groed
dogen hadde. Dat quam daer bi,
dat si wel mercte, de maget vri,
datte nonnen volcomeleke,
haer leven nyen beterden noch har wesen.
| |
| |
Doen seid si: ‘Ic weed wel dat desen
sustren, na mijn doed, hier sal
ghescien iammer en̄ ongheval;
dat si har ghetiden spreken
so qualeke en̄ so růecloesleke;
en̄ dan selens omůedeleke
hen betren ende corrigheren,
En̄ alsi betren har leven dan tehant,
so sal God weder af keren sijn hant,
di hi had ute gerect teer wraken,
en̄ salt weder al gūet maken.’
hadde voerseght, de maget vri.
Want also saen alsi was doed,
so wart de sterfte daer so groed
onder de nonnen ind covint,
dat binnen alte corten tide,
als men doen wiste verre en̄ wide,
.XIIIJ. geproefde nonnen daer starven,
dier de cloester moeste daerven.
Een geestlec man hi quam doen daer,
die daer twe gesustre vant,
die gestorven waren tehant;
daer hi misse voer sanc, en̄ seide
Maer saen dar na, na deser plagen,
als de sieke, di daer laghen
ind fermerye, hen willechleke
| |
| |
beterden, en̄ volcomeleke
so verginc de sterfte temale;
en̄ doen hilt op de plage, na dien
dat Sinte Lutgard had voersien,
en̄ dat sijt had voerseght te voren.
vrouwe: sijn sal u nyet af gaen
als ghi in node sijt bevaen.
| |
XIVde Cap.
Hoe dat een werelec man, een har vrient, in swaren sunden was gevallen, en̄ verloest was.
Een wereleke man, die was
haer sunderlec vrient, als ic oec las,
sunde, dar hi af had rene
sijn biechte volcomelec gedaen,
en̄ sijn penytencie ontfaen.
Nochtan soen wart hi nyet geware
en genen troest in sinen gebede;
en̄ daer om, en had de genade
Gods gedaen, hi waer gevallen
in meshope, daer God ons allen
so es dat sorchlee voer alle dinge.
Doen quam dees man gegaen ter gůeder
Lutgarden, als toet sier eigender můeder,
en̄ claghd har wat hi had gewracht,
voer sijn sunden doghde sere.
Doen bat si voer hem Onsen Here
eenwerf, en̄ anderwerf, en̄ derdewerf;
| |
| |
maer si en dede en geen bederf;
van Gode, na dien datte werde
maeght van hem te hebbeane plach.
Want die besundeghde man, hi sach
en̄ ghevuelde van binnen wel, dat
Alsi dat sach, so ginc si sere
worstelen ieghen Onsen Here.
The leest, al sine nyen conste verwinnen,
wart si allettel ghestoerd van binnen,
ocht důed mi saen nu op dees stonde
uten boeke dies levens, dar ghi
mi binnen screft.’ En̄ stappans al si
di stimme op Gode ut liet ghaen,
toet sier groter ontfarmechheiden,
en̄ sprac toet har sonder beiden:
‘Ic heb dien man sijn sunden verlaten,
want hi hem selven utermaten
en̄ jn heb heme allene nyet
sijn sunden vergeven, maer wed oec dat,
dat ics hen allen sal doen the bat,
die ghi hebt lief, en̄ die toet u
| |
| |
Als God ghesproken had dees waerd,
so vercregh di man tervaert
genade en̄ troest volcomeleke
van sunden, en̄ van allen ghebreke,
die met sunden sijn bevaen:
si moeten alle beter op slaen.
| |
XVde Cap.
Widewijs dat si starf, en̄ wie dat si seide, dat themelsche her in den cloester was, doen si sterven soude.
Dies saterdachs, na dien sondach
van der Triniteit eerleke
the houdenne, wart Lutgard swarleke
bevaen met enen starken rede,
daer die doed na volghde mede.
van Hafflighem, en̄ ginc dar staen,
en̄ besochte de maghet vri,
| |
| |
en̄ onder ander woerde sprac hi:
‘Verghave God, dat dabd, ons here,
met sware siecheit sijt bestaen!’
Doen andwerde si hem weder saen:
‘Morghen,’ sprac si, ‘so sal comen
mijn lieve abd, ic hebt vernomen,
Dies wonderde den converse sere,
wand hi en hadde en genen waen,
dad dat gescien mocht also saen;
maer doch so swegh hi, en̄ lied varen.
binnen tween milen na daer bi.
Nochtan soen wist hi nyet, dat si
siec was, ocht dat har yet deerde;
maer om dat hise te siene begeerde,
en̄ seid toet hen die met hem waren:
‘Laed ons de werde Lutgard heden
varen sien; wants lange es leden
dat ic die heilege vrouwe nyen sach.’
en̄ gruetesse liefleke, alse hi plach,
en̄ seide: ‘God geve u gůeden dach.’
En̄ al sine sach, den here,
den abd, so ward si alte sere
op har bedde, en̄ nam sijn hant,
en̄ seide: ‘Ic vaer henen nu,
mijn herteleke vrient, van u,
en̄ ic en laet onder den hemel
| |
| |
dat mi God, mijn vaderlec Here,
van u getroest hest harde sere.’
Als dat was gedaen, voer hi,
di abd, ewech; en̄ Lutgart si
toten donders daghe. Maer
dies donders daeghs quam Ver Sibille
van Gagis, na hars herten wille;
en̄ al si hars wart geware,
‘Sit hier bi mi, vrouwe Ver Sibille;
et es nu comen na minen wille.
Nu est al comen na mijn gere,
en̄ nu es van den hemelschen heere
en̄ hier es schegenwordech nu
van heileghen zielen een groet getal,
en̄ onser sustre vele, di al
sijn doed, en̄ hier om minen wille
en̄ bleef dien vridach sonder pine,
met enen grasioysen anscine,
haer geest, overmids Gods grasien,
sueteleke in contemplasyen.
sterven soude, en̄ har rechtinge
| |
| |
en̄ sacrament had sunderlinghe,
sloech si har ogen blidelike
en̄ staerf met feesten en̄ met sange,
daert af weer te seghgene te lange.
Dees ionfrouwe staerf, over waer,
doen men screef .Mo. en̄ .CCo. iaer,
van den iaren Ons Heren, in vrede,
opten negensten dach, die ghelach
voer Sinte lans Baptisten dach,
omtrint vespertijt, als si
distorie leert al oppenbaer,
en̄ voer ten euweliken lone.
Dies si gebenendyet Gods sone,
jn hemelrike met groter eren.
| |
XVIste Cap.
hoe dat si voer har doed har ogen ontploken hadde, en̄ sise na nyet toe en loec.
Alsi was doed, die Gods vriendinne,
so waren daer sulke nonnen inne,
die met so groter suetechheide,
waren vervult ende bevaen,
| |
| |
dat si wat en wisten aengaen,
en̄ dat si hen selven en consten nyet
van wonder begripen. Ay nu syet!
daer hi de ziele met hem nam
met meneghen Sante van hemelrike,
dat daer was bliscap sonder gelike?...
Et es der doder liede nature,
dat si selen sterven en̄ oec
swert van bleecheiden als een roec;
maer si blicte, de maget fijn,
doen si starf, in haer anscijn
in enen tekene, dat si was
ene onnosele reyne maght:
dat es dat Gode wel behaght...
Voerwert meer, di ogen di si
die deed si oppe, also saen
alst te hare doet wert soud gaen;
en̄ die en mochse in haer doet
nyet weder toe hebben om enege noet,
daer God groet miracle dede..
Haer vel van haren lichame en mocht
niet saechter sijn; so dat hen dochte,
dise tasten doen ter tijt,
en̄ blickende daer toe verwendelike.
Dies si geloest God euwelike.
| |
| |
Doen men den lichame wiesch, was daer
een suster, een nonne, die menech iaer
van hare hant, so dat si noch cracht
noch gewoyt had in har hant;
maer doen si den lichame gereen, tehant,
dien men daer dwoech rechs op di stont,
so dat si al har dinc daer mede
volcomeleke en̄ wel oec dede...
| |
XVIIste Cap.
Wiedewijs dat si menechiaer hadde voerseght van haren cleynsten vinghere.
Een geestelec man was, die oec dat
voer har doed menech iaer bat
dat sijs hem wouden lieflec onnen,
dat hi hadde yet van haren leden;
en̄ bat hen, dat si har har hant af sneden,
en̄ dat sijs hem hielden, op dat hi nyet
Dabdisse, si dede na sijn begheren,
en̄ en wond hem des orlofs nyet weren,
maer was hem houd in sire beden..
Wetti nu wat de nonnen deden,
Si seiden Sinte Lutgarden temale
| |
| |
wat hi hen bat. En̄ daer na quam
hi te Hauwiers; en̄ al si vernam
dat hi daer was comen, so sprac sine
‘O sone, ik heb vernomen,’ sprac si,
‘dat ghi, na mijn doed, wilt mi
mijn hant af snijden: en̄ wondert mi sere,
wat gi daer met wilt doen, lieve here.’
maer hi andwerdde har nochtan,
en̄ seide: ‘Dat es seker mijn waen,
dat se mi in staden sond staen
beide aen ziele en̄ aen lijf.’
en̄ leide haern enen vinger neder,
en̄ staphans sprac si toet hem weder:
‘Et mach u wel ghenůeghen, dat gi
desen vingher moeght hebben van mi,
Daer met soen woud hi noch niet suigen,
maer sprac har toe met toeverlate:
‘Ic ben de gene die mi nyen late
ghenuegen, moeder, van ur doed,
ocht u hant vercrighen conne,
dat mi God te troeste dies onne...’
| |
| |
Doen dit te male was geseght,
en̄ gheandwerd, en̄ gevreght,
spreken stappans van andren dinghen..
Daer na, doen de vrouwen name
doet was, en̄ men haren lichame
in de kerke had gedraghen,
so wachten si beide stonde en̄ stade,
en̄ sneden har af, bi Gods genade,
den selven vinger, daer si af
dien gůeden man een teken gaf;
dien selven vingher van hen gewan,
en̄ liet hem genueghen daer met wale.
Daer aen so sceen gewarech de tale,
di Lutgard had geseght te voren.
then euweghen levenne daer boven,
daer si sal euwelec Gode loven...
| |
XVIIIste Cap.
Wiedwijs dat har lichame wart begraven.
Doen si verscheden was, en̄ hare
heileghe lichame lach opte bare,
| |
| |
waer men den lichame legghen soyde,
En̄ et geviel doen, alst God gaf,
dat daer comen was een erom staf,
een abd, drie daghe the voren eer
si sterven soude. Die selve abd seide,
‘dat mense nygheren bad en leide,
en̄ datd hem nygheren beter en dochte,
dan in de kerke, daer mense mochte
al den lieden.’ Daer ghewan
die abd gevolchhennesse van al den lieden,
die dat alle gemeinlee rieden.
Doen groef mense ter rechter hant
daer si haer ghebedeken plach
the sprekenne beide nacht en̄ dach,
op een solemne eersam stat.
Hars moet wi hebben alle te bat;
aen Onsen Here vercrigen ghenede..
Mer groefse wel dan op die stat,
| |
| |
en̄ jnd cloester nygeren bat;
want doen si noch leefde, die maget vri,
souden aengaen, alsi waer doed;
want si soudse in groter noed
laten:’ so antwerdde Sinte Lutgard,
en̄ sprac toet hen dees troestelec waert:
ic en sal u nyet gaen ave.
Daer sal ic u in staden staen,
als ic levende heb gedaen...’
Dat was een edel trostlee geloven;
goud en̄ selver, Godeweet.
Ghi, ionfrouwen van Mielen, claeght u leet
en̄ u vernoy der edelre maeght,
si saelt u betren, op dat gijt har claght.
| |
XIXste Cap.
Wiedwijs dat si oppenbarde har eenre nonnen na har doed, en̄ seide dat si sonder veghvier leed.
vertoende si har Lijsbedden van Wans,
die te Hauwiers ind cloester was nonne,
met groter bliscap, cleer als de sonne.
Doen seid Lijsbeth: ‘O lieve vrouwe,
ocht ghi waert ind veghvyer yet?’
‘Neen ic,’ sprac si, een ure nyet;
maer ic voer daer harde bi,
en̄ vuerde meneghe zielc met mi,
en̄ uter pinen dies veghviers verloeste,
| |
| |
en̄ vuresse met mi in hemelrike,
daer si sijn selen euwelike..’
Als Lutgard had geseght dit: doe,
een ionghe nonne, die Machtelt hiet,
die noch leefde; en̄ dat si har liet
verstaen en̄ hiet har, dat si saen
har volghde. Dar met woud verstaen
dat die nonne Machtelt met
Lutgarden soud varen, en̄ dat si har soude
volgen na. En̄ staphans woude
Elysabeth met varen, en̄ boed
har doen nyet een twintekijn;
want en mochte tijr tijt nyet sijn.
Maer si seide: ‘Mijn dochter, ghi
selt seker namaels volghen mi..’
dat si voer seide in visien, toe ginc..
Acht daghe na dien cume, dat si
Machtelden riep, de maghet vri,
starf Machtelt; maar Elyzabeth
| |
XXste Cap.
Wiedewijs dat si de sterfte, die onder de nonnen was, werdreef, also alst een nonne in een visione sach.
Na dien dat enwerf had voersien
de werde Lutgard, dat soud gescien
grote sterfte onder de nonnen,
so was daer een nonne, dies God woud onnen,
| |
| |
sach, dat harde ontemelike
veel liede in de kerke ronnen;
en̄ al si sach, datd hen de nonnen
noch nyman els en const verbieden
doen sach de nonne dat Sinte Lutgart
uten grave stont op tervaert,
en̄ dreefse alle uter kerken
met crachte. Daer mochtmen wonder merken;
so was de sterfte al vergaen.
| |
XXIste Cap.
Hoe dat een edele ionfrouwe, Beatrijs, wart gegeenst, met haren wile.
Wat dat elke nonne daer binnen
van haren dingen const gewinnen,
van hoedůeken, ocht van gurdele, ochte
hen dad grote reliquien waren
en̄ groet heildom. So wast oec twaren.
Doen was daer een edel nonne inne,
Beatrix hied si, en̄ wijs van sinne,
Hawiers op hief ut grote ermůede,
en̄ gaf hem hars gůeds meldeleke.
Dees ionfrou si was gepijnt swarleke
van enen swere, di har stont
Dien swere, di har deed di pine,
dien hieten carbunkel de phisisyne.
Dees nonne si genas, hoert hoe:
Si ginc henen, en̄ nam doe
| |
| |
hadde (want har geloeve was groed),
en̄ leiden om haren hals, en̄ saen
was har dat groet geswel vergaen...
Et was wel recht dat Lutgart trouwe
en̄ dat si geestelec gůet har gaf,
daer si op ertrike gevued was af..
| |
XXIIste Cap.
Hoe dat her Alard, de cappellaen, genas.
Her Alart, een priester, die menechiaer
Pape en̄ cappellaen was daer,
dat hi van pinen geduren const cume;
maer also vollec als hi bant
Lutgarden reliquien daer op, al tehant
so was sijn vinger al ghenesen,
| |
XXIIIste Cap.
Hoe dat de priorinne Oda genesen was.
the Hauwiers int cloester, har genas
Lutgard har geswollen hant,
doen si har heildom daer op bant.
| |
XXIVste Cap.
Hoe dat een nonne har macht proefde in den lylien.
Een nonne, si had so cranc har hoed,
| |
| |
dat si en conste geliden nyet
den roeke van lylien en twinteken yet..
Doen haer dees crancheit en dit verdriet
dat men op Sinte Lutgarden graf
lylien sette, daer haer af
eysde in den siene allene.
Dat benam har de maget rene;
om dat si proeven woude, ocht hoere
de roeke yet deren sond daer af,
ent hare en geen beswernes en gaf:
so ginc si toet opt graf te hant,
en̄ hiltse voer haren nese gereet,
en̄ en gevuelde pine noch leet,
noch oec swere in har hoed.
Dies so was har bliscap groet...
si quam eens nachts te haren grave,
om dat si daer op beden wonde;
en̄ alsi neder vallen sonde,
viel si met eenre oghen sere
jnd iser boven; en̄ te hant
so warpse schegen har oge har hant,
op dat sijs hielde dat si nyet neder
| |
| |
en viele, maer dat sijs in stec weder..
Lutgarden: ‘Wat eest, o heilege můder?
Wat es mi nu hier saen gescied?
Ic en quam hier elders om nyet,
dan ic u eren en̄ werdeghen woude;
so verloes ic mijn oghe, die ghi
ghehued soud hebben te rechte mi;
en̄ daer ic wachtende was af geval,
dats mi vergaen the lede al..’
en̄ over corten tijt ginc staen
har oghe op har rechte stat,
als si tevoren stont, ocht bat.
| |
XXVste Cap.
Hoe dat Maria van Hawiers gesont wart.
Een nonne, si was te Hawiers inne,
bina had verloren, so sere
had si, di ionfrouwe, den hoedswere,
also als veel lieden dochte..
Si hadden so swarlec, dat si nien mochte
van groter pinen, in en geen let;
maer viel op derde menechvoit
van groter starker ongedoit..
Eer daer na leed een corte stont,
| |
| |
Dat dede Lutgarden wijl, dien si
the dragene plach, de maghet vri,
so dat si, daer na, in haer hoed
en doeghde pine cleine noch groed.
| |
XXVIste Cap.
Hoe dat een vrouwe, die in arbeit ginc van kinde, verloest was met Lutgarden gurdele.
dat si in arbeid ginc van kinde,
swarlec en̄ sorchhelec oec daer mede..
nu hoert wat men der vrouwen dede.
Men haelde enen gurdel ter vaert
die heilege maeght, dat heilege wijf,
the dragene plach aend bloete lijf;
daer si haren lichame mede
castide, en̄ oec pine dede...
op haren licham, om hoep en̄ trouwe
die si hadde ter werder Lutgaert;
en̄ wart daer met verloest tervaert,
en̄ baerde een kint met vrouden, sonder
| |
| |
Dat si dit dede en̄ des ghelijc
dicwijl, aen arme en̄ aen rijc,
dat es geprueft genoech en̄ sere..
Nu si geloeft de hemelsche Here,
daer Hijt gheloeve sere met sterct.
Daer toe had Hi dees maeght vercoren.
Ther gůeder tijt was si gheboren;
want si met Gode in hemelrike
Dees maeght, die God sus utvercoes,
si moete voer ons bidden altoes,
dat ons God ter noet bi sta..
Amen dicant nunc omnia....
| |
Errata.
B.I, Cap. VIII. Aent. Wiedwijs, hoe, lees: hoe. Ibid. vs. 362. so waet, lees: so wart. Ibid. vs. 900. Aent. lees: Op prijs vechten, zonder komma. Ibid. vs. 936. Aent. lees: HS. - B.II, vs. 171. Aent. schrijf: in genit. Ibid. vs. 366. lees: Noyt lijf gewonnen, zonder komma. Ibid. vs. 591. Aent. schrijf: I, vs. 781. Ibid. vs. 852. Aent. schrijf: Sinte Bernardus niet, en vglk. vs. 199 en 240.
|
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 1. HS. Ellefiaer, als een woord. Vglk. vs. 863. - Vs. 5. bescenge, bescheen ze, verlichtte haer. Zie Kerstina, Glossar., onder - ghe enklitiek, pron. pers. - De twee laetste letters van doe zijn weggesneden. - Vs. 14. geloefde, zoo 't HS.; misschien was getroeste gemeend. - Vs. 16. De t van Voert is boven de r bijgeschreven. - Vind wi, beter vindwi, vinden wij.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 24. Sel di, HS.; beter seldi, zult gij. - Cap. II. Opschrift: bruder Jordaen. Hij verdronk op zijne terugkomst uit Palestina, den 13 februarius 1237. - Vs. 33-34. De Dichter verhaelt hier inderdaed een groot wonder, wanneer hij zegt dat die lichtstrael het ligchaem uten scepe opt lant warp. Hij heeft het latijn: adjectoque littori sacro corpore kwalijk vertaeld. Hij moest zeggen: en nadat het lijk op den oever geworpen was, kwam daer een klare vlam, enz. - Vs. 37. Op sinen enen geselle, dat is op eenen van zijne twee gezellen. Het latijn noemt hem Geraldus. - Vs. 39. Keerde, henen keerde, verdween. - Lampe is vlam, licht. - Vs. 47. Donkereit, HS.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 49. Vaer, schrik. - In den vlgdn. regel is, als meermaels, het pron. subject. (si) aen te vullen: en̄ si sprac. - Vs. 55. In = ic en of ic ne; ik en mogt, ik en zou niet wale, niet ligt, enz. - Vs. 61. Dat si en = Dat sien of siene, Dat zij hem. Men wachte zich dus van en hier voor de negatieve partikel aen te zien. - Vs. 68. Ter groter gaven, tot, uit groote gunst, weldaed. - Vs. 75. Gorsamheit, gehoorzaemheid. Z. II, vs. 772.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 83. Al si, elders alsi en alssi, als zij. -Vs. 85. Nyet node, niet ongeerne, williglijk. - Vs. 86. Te moese, enz., alleen moes en brood nuttende. - Vs. 89. Feesteleke, plegtige; als herinnering aen het jubeljaer der Hebreeuwen? - Vs. 94. Van enen minsche, enz. Wie hier bedoeld wordt hebben de Bollandisten niet onderzocht, en ik zal er ook niet bij staen blijven. - Vs. 98. Om en genen noet, om geenen dwang, geene reden hoegenaemd. - Vs. 99. Noch heeft hier den zin van juist. - Vs. 100. Neder liggen is de gewoone uitdrukking bij de Ouden voor ziek worden. Vglk. Kerstina, blz. 289. - Vs. 104. Daer 't beter plaets vinden zal. - Vs. 106. Philippi et lacobi, HS.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 109. Zie II, vs. 119 en vlgde, als mede Kerstina, vs. 72. Jacob van Vitri stierf in 't jaer 1240. - Vs. 113. Opt staet voor opte, op de, om de maet; men wachte zich het als onzijdig op te vatten. Zoo heeft men elders ind of int stat, voor in de stat. - Vs. 117. Al sijn, Als zij hem. Vglk. vs. 83. - Vs. 119. Beter: starfdi. - Vs. 124. Makedi moest welligt makedijt wezen, dat is maektet ghi het, te weten, dat gij dood waert. Met mi in een tweede di te veranderen: Waer om en makedi di nyet cont (Waerom en kondigdet gij u niet aen), en mi (aen mij) daer bij te onderverstaen, zou ook alle zwarigheid weggenomen zijn. - Omtrent de inkorting van maekte of maektet tot make, gevolgd van een aenleunend pronomen, vglk. hier onder vs. 157. - Vs. 132. Dat ic queme here, enz., dat ik hier zou komen, opdat gij u over mijne verlossing verblijden mogt. - Queme, limburgsche Umlaut.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 154. Dad was eerst dat; de t werd onmiddelijk tot d omgebogen. - Vs. 156. Ter werscapen, tot het feestmael; bij Kiliaen: weerdschap, en het wkw. weerdschappen, maeltijd houden, dat ook in Veldekes Servatius staet, B.II. vs. 1334. - Vs. 163. Alsten, HS., = als ten. - Vs. 165. Bedruchhenesse, HS. Vergelijk II. vs. 603. - De vier laetste letters van fantoem zijn herschreven, zoo wel als de woorden men die van 't vlgde. vs.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 171. Tenen tide, voor eenigen tijd, gedurende zekeren tijd. - Vs. 178. Tes = te des. Te des convents misse, ter misse van het convent. - Vs. 179. Want si beheerde, dat is: want die euwangelie (oudtijds vrouwelijk) behoerde doen gelezen te worden. Waer voor want te gissen ware vermetel. - Vs. 182. Vant, vond het. - Cap. VI. Opschr. iaer, lees: iaers. - Tarteren, Tarteeren, Tartaren. Vglk. vs. 208. - Vs. 187. Dies vierde iaers, lees: vierdes of vierden. Vglk. II. vs. 567. - Deze inval der Tartaren had plaets in 't jaer 1241. - Vs. 188. Deden... noet, deden dwang, kwelden. - Vs. 190. Die, te weten de lieden van die landen; eene der vrijheden der oude tael of, juister, talen. Men noemt het eene syllepsis. - Vs. 191. HS. deeden. - Vs. 192. HS.: hen een geen, blijkbare schrijffout, die ik verbeterde.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 194. Dietsche lant is hier Duitschland. - Vs. 197. Vrochten, vreesden. - Vs. 199. Ik heb, B.II. vs. 850, uit onbedachtzaemheid, terwijl ik de drukproeven overzag, van dezen bruder Bernart Sinte Bernardus gemaekt. De misslag is te grof om iemand te bedriegen; men schrijve niettemin daer in de Aenteek., met bijvoeging van de negatie: Brueder Bernard is Sinte Bernardus niet. Hij was van het Predikheeren order en paenitentiarius van Paus Innocentius den IVden. Daer hij S. Lutgardis van nabij gekend had, werden sommige bijzonderheden van haer leven, door hem medegedeeld, later in het opstel van Cantipratanus ingelascht. - Vs. 200. Werder was eerst werdere geweest. Een kruisje op den kant wees den overziender de fout aen, en de e werd uitgeschrabd. - Vs. 201. Der macht, in dativo, de vermogendheid. - Vs. 203. Het en is nu de eerste mael niet, zeide zij, enz. - Vs. 206. Seker ter core, volkomen zeker. Zie het Gloss, op Kerstina. - Vs. 210. Mocht, mogt het. - Vs. 214. Hij was de tweede prior van Oignies.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 221. Becommerd, bekommerde. Vglk. II, vs. 228. - Vs. 222. De constr. is: dat dicke groten onvrede inne brinct, dat is bij- of aenbrengt. Inne is dus bier adverb. - Vs. 228. Hijn, hij hem (den vinger). - Vs. 230. Levet, levedet, leefdet. Vglk. vs. 124. - Gelovedi, beloofdet gij. -Vs. 232. Ets, het is. - Hebs, heb des. - Vs. 239. Alsen, als hem. - Vs. 245. Wat sal hier, enz. Het latijn zegt daervoor: Quid tune ergo? hetgeen niet beter kon vertaeld worden. Wij zeggen doorgaens: Wat zullen wij nog al hooren? Waertoe die vrueg?
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 250. Vrient voor vriendin. Vglk. B.I. vs. 984. - Stant op, sta op. - Vs. 256. Gehacht, aengehouden. Zie bij Kiliaen Hachten. - Cap. VIII. Opschr.: Ind boec Der Geesteleker Minnen, het Boek der zangen.- Vs. 265. Widenech, hoedanig. - Vs. 269. Onvertreckelec, onzeggelijk, onbeschrijfbaer. - Vs. 270. Mettier, met dier, in dativo. - Vs. 273. Niet en conste, niet zou kunnen. - Dat, hetgeen. - Vs. 276. Verde en̄ ginge, vaerde (voer) en ging. Ik durf verde (zoo alleen, en niet haer (zich) verde) tot verren (verwijderen) niet brengen. Vglk. echter II, vs. 471. De zin is: Ten ware zij allengskens uit mijne oogen verdween. - De laetste e van scouwene is tusschen de regels bijgevoegd.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 281. Sijn (= si en) moesten, of zij moesten, zonder te moeten. - Vs. 282. Als hadden si, Al hadden si. Z. Gloss. op Kerstina. - Vs. 287. Alletene, HS., elders altene, gestadig, in 't latijn quotidie, dagelijks. Het rijm wil alletenen, dat even gebruikelijk is. Zie Kerstina, blz. 502-504, als ook blz. 154 en 316. - Vs. 288. Bereidde is van dezelfde hand verbeterd uit bereide. - Vs. 290. Dat hi se oec, enz., zoodat hij ze zelfs reeds gezalfd vond. - Vs. 305. Wedersloech sine, stiet zij hem terug, bestrafte zij hem. Vglk. Kerstina, blz. 465. - In 't HS. staet dråeve, in plaets van drůeven. De lange regel neemt de gansche breedte van de bladzijde in, en het schreefje op de e is vergeten gebleven. Ik verbeter het, hoewel iemand misschien met drůeve, als substantief (met droefheid), en anscine, als adv. (openbaer), zal willen verklaren. Maer dan ook moest het de n hebben, en het latijn is duidelijk: anxio vulta reverberans. Vglk. hier na vs. 357. - Vs. 306. Soene, zoon.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 311. HS.: Lachgende, en wel door verbetering, want de g was eerst als e begonnen. - Vs. 316. Al stoc stille, stil als een stok, dat is als een pael? of als iemand die in den stok (houten voetkluisters) zit? Bij Kiliaen komt stock-blind en stock-oud daervan, dat men dan zijnen gang met een' stok bestierd. Of tot stikkens en stokkens toe? Wij zeggen nog: stok stom. Hangt stik dood daermeê te samen? - Vs. 321. De gansche regel is herschreven. - Vs. 322. Ter wantwert, met het aenschijn naer den muur.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 339. Daer en, daer hem, den minsche namelijk. - Vs. 340. Deus! enz., gewoone uitroepingen. Molhems Rinclus vangt aen met: Deus! God van paradise! Te St. Truien hoort men den uitroep Deus! nog dikwijls. - En̄ hoe; over dit en̄ zie Kerstina, blz. 236. Voorbeelden in Limborch, I, vs. 1499, 1636, II, 1536, III, 567, 577, enz. Vglk. Hermann, ad Viger. C.VIII, sect. 7, no VI. Pflugk ad Eurip. Hecub. vs. 515. - Vs. 345. Werd mogeleke, ware het mogelijk (dat Hij nog leed). - Hine, Hij hem. - Vs. 347. Lutgardis erkende Gods liefde en vergelde ze naer haer magt.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 363. Lesten was eerst leesten geweest. - Vs. 364. HS. Docter - Kare, lieve. - Vs. 368. Helpen aen, bij. Vglk.... - Vs. 369. Versta: Dander dat ic beghere, es. - Vs. 387. Seiden Si, de Heiland en zijne moeder. - Vs. 388. En ees geen noet, zoo 't HS.; Noet is herschreven. - Vs. 392. Spannen crone, den koninglijken hoofdband ombinden, aendoen.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 393. Al u macht, uit al uwe macht, zoo zeer gij kunt. Deze ellipsis van het voorzetsel bestaet nog in de volkstael. - Wien, wij en. - Vs. 395. Ontfaen is, vooral uithoofde der omstelling, keuriger dan verstaen. - Vs. 397. De vier laetste letters van vrouden zijn herschreven - Met vresen, enz., zij vreesde, ongerust of het zoo wel geschieden zou. - Vs. 399. Dan es geen saghe, dat en is geen ijdel verhael, fabel. - Vs. 406. Ure (uwere) uwe. - Vs. 409. Porter, poorters, burgers, inwoonders. - Vs. 414. Tehare, zoo, in een woord. Het was eerst thare; de e werd er boven de t bijgevoegd, zonder twijfel om de maet.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 423. De n van deen is herschreven; misschien was het eerst dees (dese). - Vs. 424. Heileghen is verbeterd uit beleghen. - Vs. 427. De i van kinne was eerst e. - Vs. 440. Verschen, verscheen. - Vs. 444. Et ghescied, het geschiedde. - Vs. 447. Groed dogen, groote pijn, lijden, leed.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 455. Over hen, over haer. - Vs. 458. Selens = selense (selen si) zullen zij. Vglk. vs. 585, 903 en I, vs. 302, enz. - Vs. 459. Hen, haer. - Vs. 461. Deze regel gaet kreupel, ten zij men thant voor te hant leze, of dan naer voren brenge en achter alsi plaetse: En̄ alsi dan betren har leven te hant. - Vs. 463. Teer wraken, tot eene wraek. - Vs. 473. Geproefde, beproefde, van de deugdelijkste. - Starven: daerven, HS. - Vs. 476. Een geestlec man. Die geestelec man was Thomas Cantipratanus zelf, naer zijn eigen verhael. - Vs. 483. Hen, haer. - Fermerye, infirmerye, ziekhuis. Het voormalige ziekhuis bij het begijnhof te St. Truien heet nog zoo.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 491. Sijn sal = si en sal. - Af gaen (zoo 't HS.), verlaten. - Cap. XIV. Opschr.: verloest was, verlost werd, en zoo op meer plaetsen. - Vs. 504. Meshope, wanhoop. - Vs. 506. Sorchlec voer, enz. Voer = boven. Meer te duchten dan eenige andere zaek. - Vs. 508. Eigender = eigener, dativ. sing. fem.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 514. Bederf, nut, voordeel, hulp. - Vs. 515. Sijn = si en, juist dat hetgeen in den voorgaenden regel staet. Met een paer ooren aen zijn hoofd en vijf vingers aen zijne hand, moet men de reden van het verschil kunnen voelen (digitis callemus et aure). - Vs. 518. Besundeghde, met zonden besmette. - Vs. 520. Bat hebben of hem (zich) bat hebben, zich beter bevinden, beter zijn. Men zei ook: mij heeft bat. Zie Kerstina, Gloss., onder Bat en Hebben (Men leze hier 425 voor 424). - Vs. 523. Al sine = als si Hem (God). - Vs. 525. Daer stond eerst sunde. - Vs. 526. Důed, doet. De zin is: schrabt mij dadelijk uit het boek des levens, uit de lijst of het getal der gelukzaligen. - Vs. 528. Al si, als zij. Zoodra zij die woorden tot God rigtte. - Ghaen, HS. - Vs. 533. Verlaten, vergeven. - Vs. 536. En̄ jn heb, en̄ ik en heb. - Vs. 538. De zin is: dat ik des (dit, namelijk de zonden vergeven) te bat (te beter, te liever) sal doen allen die ghi lief hebt, en̄ die ghenade toet u (gunst bij u) hebben. - Iemanne te bat doen beteekent ook: iemand goed doen, eene weldaed bewijzen, en dat zegt te dezer plaetse het latijn. Dan zal ics (= ic des) eene prolepsis zijn van die ghi lief hebt, waerdoor het nader bepaeld wordt. Die toet u ghenade hebben is in 't latijn: die hoop op u stellen.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 550-552. Hier ontbreekt iets; schrijf of, ten minste, versta: van der Triniteit tfeest eerleke. - Vs. 553. Rede, koorts. - Vs. 556. Zal ik dezen Convers, die, volgens het latijn, Wilhelmus hiet en tot de abtdij van Afflighem behoorde, voor den man houden die het leven van Sinte Lutgardis in dietsche rijmen overbragt en waervan ik in mijne Inleiding op de legende van Sinte Kerstina gesproken heb? Deze schijnt geen convers geweest te zijn, daer hij, volgens de getuigenis van Henricus Gandavensis en van Trithemius, eens tot prior en, indien wij den heer Stallaert gelooven (Leesmuseum, 1856, blz. 131 en vlgde.) later zelfs tot abt van St.-Truiden verheven werd. De heer Stallaert past op hem toe al wat in de Gesta abbatum trudonensium, bij Pertz, vol. X, blz. 404-406, van den abt Wilhelmus gezeid wordt. De schrijver van het goed en geleerd artikel over dezen abt in de Histoire littéraire de la France, vol. XXI, blz. 56-67, toont zich nagenoeg van hetzelfde gevoelen; maer daer is veel tegen in te brengen. Ik zal alleen vragen hoe Henricus Gandav. en Trithemius, die aenteekenen dat hij eens prior te Afflighem was, van zijn prelaetschap te St. Truiden zouden gezwegen hebben? Eene andere zwarigheid, hoe hij elders prior in Wavria kan heeten, heeft de schrijver van gemeld artikel ook niet voldoende opgelost. Ik kan daer eens op terug komen en dan misschien mede onderzoeken of onze Dichter, Geraert, zeg ik, den naem van dien convers, die duidelijk in zijn latijn stond, met voordacht onderdrukt heeft. Vglk. boven vs. 37, en beneden vs. 730.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 559. Verghave (zoo 't HS.), Gave. - Vs. 565. In 't HS. staet: mien lieve here (de abdt). Vglk. I, vs. 492. - Vs. 569. Lied varen, liet het varen. - Vs. 570. De abt Joannes, die hier gemeend is, bestierde de abtdij van Afflighem sedert het jaer 1242, en stierf den 16 april 1261. Men vergelijke voor deze en andere bijzonderheden de Aentt. der Bollandisten. Zie nog vs. 625. - Vs. 580. Lach, ziek te bedde lag. - Vs. 583. Al sine sach, als zij hem zag. - Vs. 585. Richt, geëlideerd, voor richte, rigtte, al zou het ook kunnen het praesens zijn. Z. Kerstina, blz. 387, eene lange aenteekening daerop.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 591. Mijn vaderlec Here houd ik voor een appositaum van God, in nominativo; niet voor een vocativus en tot den abt gewend. - Vs. 596. Toten donders daghe, zoo 't HS. - Vs. 601. Vrouwe Ver Sibille, zoo elders here Her coninc. Ver is eenerlei met vrouwe. - Vs. 603. HS.: est (niet eest). - Vs. 604. Van den hemelschen heere, van het hemelsche leger, krijgsleger, engelen, heiligen. - Vs. 611. In 't HS. staet dien tweemael: bleef dien dien vridach; ik liet het eens achter. - Vs. 611-614. Verbind: en̄ bleef... haer geest... in contempl. Geraert zou zich netter uitgedrukt hebben met, in plaets van sueteleke, naer't latijn, het partie. opverhaven te stellen: en̄ bleef.... haern geest, overmids Gods gracien, opverhaven in contemplacyen. Dat is: si bleef (met) haren geest opverhaven. - De spelling grasioysen, grasien, contemplasyen is die van het HS. - Vs. 617. Har rechtinge, enz. Hare (kerkelijke) regten en sacramenten had ontvangen. Wij zeggen nog dagelijks, zonder participium, dat iemand zijn regten heeft, in plaets van berigt is. - Rechtinge, berigting, regten, zijn zooveel vertalingen van het latijnsche justa.
-
-
[tekstkritische noot]Vs 623. HS.: staer, voor staerf; de f is in de pen gebleven. - Vs. 625. En̄ .LXVI. iaer. Sommige latijnsche HSS. stemmen daermeê overeen, maer andere stellen .XLVI. De Bollandisten hebben bewezen dat dit laetste jaertal het ware is. Cantipratanus en Willem van Afflighem konden zich daarin niet vergissen; Geraert volgde een reeds geïnterpoleerden tekst. Vglk. hieronder vs. 632. - Vs. 627. Opten negensten dach, enz., dat is den 16den junius. De vier laetste letters van negensten zijn herschreven. - Vs. 629. HS.: Om trint, en zoo mede vs. 632. Zie ook II, vs. 756. - Vs. 630. Oyt, oud. Vglk. II, vs. 1152. - Vs. 632. .XL.IIIJ. iaer. Het groot getal is herschreven; daer stond eerst .LX.IIIJ., en het moest zoo blijven. Vglk. vs. 625. - Cap. XVI. Opschrift. Ontploken, ontloken, open gedaen. - Loec, look, sloot. Vglk. I, vs. 463.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 642. De zin is; dat zij niet en wisten hoe hare blijschap uiten, dat zij niet wisten wat doen van blijschap. - Hen-selven, haer zelven. - Vs. 647, Sante, Heiligen. - Vs. 652. Roec, smoor. - Swert van is herschreven. - Vs. 653. Blicte, blonk, glanste. - Vs. 656. In enen tekene, latinismus (in signum), anders teenen tekene. De Dichter wilde hier eenen voorslag. - Vs. 662. Doet wert, HS.; en uit hoofde van te hare was het ook niet mogelijk doetwert (doodwaerts) in een woord te schrijven. De zin is: als zij nu sterven ging. - Vs. 665. Daer mede, bovendien, zelfs; ten zij men daer mede dat God schrijve.- Vs. 670. Samijt, sammet, fluweel, zijde. - Rechts, juist elders rechs. Zie Gloss. op Kerstina. - Vs. 671. Blickende verwendelike, pragtig blinkende.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 677. Gewoyt, gewoud. Z. vs. 630. - Vs. 678. Gereen, naderde, aenraekte. Z. Kerstina, Gloss, onder Gherinen. - Vs. 679. Dien, welken, te weten den lichame. - Rechs, zie vs. 670. - Dwoech, wiesch. - Vs. 680. Te male, teenemael. - Cap. XVII. Opschr. Menechiaer (sic), HS. - Vs. 683. Die man was Thomas Cantipratanus, zoo als hij zelf getuigt. - Was staet zoo dikwijls bij de Ouden, voor was er, was daer. Zonder omzetting: Daer was, het was. Z. Kerstina, Gloss., onder Gheviel = geviel het. Vglk. ook hier achter vs. 703 en 922. - In 't HS. staet: Eeen. De eerste letter is eene groote gekleurde, de tweede in gewoon capitaelschrift. - Vs. 688. De woorden har har hant zijn herschreven om het tweede har, dat vergeten was, er in te voegen. - Vs. 689. Op dat, enz. De zin is: indien hij bij hare dood niet tegenwoordig kon zijn, dat zij hem dan die hand bewaerden. - Vs. 694. Wat is herschreven. Het schijnt dat er eerst wijs of wies stond. - Vs. 695. Dat is: die niet wel zwijgen konden.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 698. Al si = als si. - Vs. 701. Vernomen is, behalve de twee eerste letters, gansch herschreven. - Vs. 703. Wondert, het wondert. Vglk. vs. 683. - Vs. 708. Se, zij, die hand. - Vs. 711. Het latijn, dat is Thomas Cantipr. zelf, zegt dat zij haren kleinen vinger op de leunplank van het venster leide. - Vs. 713. Ghenůeghen, genoeg zijn, voldoende schijnen. - Vs. 715. Moegh dine = moeghdi en (hem), indien gij hem moogt. Moegh was eerst moech geschreven, maer dezelfde hand veranderde de c in g. - Vs. 716. Noch was eerst nie begonnen, maer werd als noch voltrokken, eer nog het volgende niet geschreven werd. Alweêr om geene arsis zonder thesis te hebben. Geraert wist maet en slag te houden. - Suigen = swigen, zwijgen. - Vs. 717. In 't HS. staet toeverlatē, dat is toeverlaten, maer het is 't laetste woord van de bladzijde, terwijl het ander rijmwoord zich op de vlgde. blz. bevindt. Men weet dat dit dikwijls schrijffouten veroorzaekt heeft. Zie nogthans over de beteekenis en het geslagt van toeverlaet, mijn Gloss. op Kerstina. - Vs. 719. Ur, uwer. De zin is: Ik ben een man niet die zich niet tevreden houdt, enz. - Vs. 720. En si dat sake, dat, enz., ten zij dat ik uw hoofd of uw hand, enz.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 724. Gevreght, gevraegd; en zoo mede vs. 745. - Vs. 727. De vrouwen name, doch I, vs. 180, der vrouwen name. Behalve mijne Aent. op Kerstina, waerheen ik daer verwijs, zie nog in Haupt's Zeitschrift für D. Alterthum (1848, B. VI. S. 299) hoe Wilh. Wackernagel de uitdrukkingen: mannes name, wibes name, mennisken name, Gotes nam, des fiwers name, sîn vil armer name met het woord lîchname vergelijkt. - Vs. 728. In 't HS. staet duidelijk: en̄ men haren lichame, enz.; maer volgens 't latijn geschiedde dit te voren: ubi, nondum adhuc elato (illato?) in ecclesiam corpore, in infirmaria servabatur. Ik verbeter dus den regel als volgt:
doet was, en̄ eer men haren lichame,
ten voordeele tevens der maet, meen ik. - Vs. 730. Van die twee conversen hiet de eene Guido. Onze Dichter is hier overal veel korter dan Cantipratanus. - Vs. 736. Gewan, bekwam. - Vs. 737. De zin is: en vergenoegde zich daer mede. -Vs. 745. Menechvoyde, menigvoud, dikwijls. - Soyde, zoude. Zie vs. 630.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 748. Een crom staf of, in een woord, gelijk wij schrijven zouden, cromstaf, is eene gemeenzame uitdrukking voor abt of bisschop (iemand die een krommen staf voert), hier voor abt, als per appositionem volgt. Het latijn zegt dat het de abt van Aulne ( abbas de Alna = alnensis) was. Hij hiet Joannes Onkelin en droeg den mijter van 'tjaer 1231 tot 1266. - Vs. 750. Wanneer si sterven zoude, dat is tot dat zij dood was, hare dood afwachtende. - Vs. 754-755. Hier hapert iets. Het moest zijn dan in de kerke, daer si mochte geůefent en̄ besocht sijn van al den lieden; of: daer met si mochte, enz.; want de maet laet beide toe. Men zou ook vóór ufenen enkelijk. doen of sien kunnen aenvoegen:
Sien ufenen en̄ besueken van, enz.
voor den zin ware laten ufenen verkiezelijker, maer de maet laet het niet toe, ten zij men het schrijve en uitspreke als laen, waervan ik bij ons geen ander voorbeeld aengeteekend heb dan uit de Brabantsche Yeesten, B. VI, vs. 4240:
Den hertoghe sonder ave laen,
Ende als langhe hadde ghestaen
Vs. 757. Ghevolchhennesse, bijstemming. Wat de spelling betreft, vglk. vs. 165. - Vs. 759. Doen groef (begroef) mense, enz. Haer grafschrift, in zes latijnsche verzen door Sibilla van Gagis gedicht, staet bij Thomas Cautipr.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 768. Nygeren bat, nergens beter. - Vs. 779. Geloven, belofte. - Vs. 781. HS. Godeweet, in een woord. Het verschilt alleen spraekkundiglijk (niet wat den zin betreft) van God wet of weet (weet het). Het is eene uitroeping en bevestiging, gelijk in 't latijn mehercules. - Cap. XIX. Opschr. Leed, voorbijging. - Vs. 791. Yet, eenigen tijd. - Vs. 795. Verhingen, toelaten.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 797. Vuresse = vůeresse, voerde ze. Vglk. II, vs. 286. - Vs. 810. Beschoed har niet, vorderde, hielp, gelukte haer niet. - Een twintekijn, een draedje, het minste. - Vs. 812. Tijr (te dier) tijt, toen. - Vs. 817. Cume, nauwelijks. - Cap. XX. Opschr. Werdreef. De schrijver had nog eens was begonnen. Hij veranderde de a in e en plaetste de r daerboven, maer liet de w staen. - Vs. 824. Dies verzacht voor diers = dier des.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 829. Nyman els, niemand anders, - Cap. XXI. Opschr. Gegeenst, HS.; lees: gegenst, geganst, genezen. - Vs. 839. Hoedůeken = hoet of hootdoeken, hoofddoeken. - Wilen, zie I, vs. 21. Wijl is de bovenste en neêrhangende hoofddoek. - Vs. 842. Wast, HS. - Vs. 847. Hem, aen wien? aen den cloestere (Hawiers)? of aen hen, den nonnen? Gelijk men verkiest. - Vs. 852. Carbunkel, kool (anthrax). - Phisisyne = physicine, heelkundigen.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 857. Leiden, leide, legde hem. - Vs. 862. Gevued, HS.; de kleine o boven de u werd vergeten. - Vs. 863. HS. menechiaer. Vglk. vs. 1 en Cap. XVII opschr. - Vs. 867. Also vollee, alzoo haest. Het woord schijnt mij eene inkorting van volgelec (volgelijk). - Vs. 875. Groed was eerst groet; van de t werd door dezelfde hand eene d gemaekt. Zie het facsimile vóór het Leven van S. Christina, waerin deze verzen (868-877) van de S. Lutgardis mede afgeschilderd zijn.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 878. Den roeke, den reuk, den geur. - Vs. 880. Geschied, geschiedde het. Vglk. vs. 683. - Vs. 883. In den siene allene, bij het gezigt alleen; enkelijk het zien daervan deed haer ijzen. - Vs. 885. Hoed, hoofd. - Vs. 886. Hoere, haer. - Vs. 888. Ent = en̄ het; en doen dat haer niet bezwaerde. - Vs. 893. Swere is wel 'tgeen wij hoofdzweer, hoofdpijn noemen, en niet zwaerte of, gelijk vs. 888, beswernes, bezwareais. Vglk. vs. 921. - Vs. 895. Daer ic telle ave, daer ik van spreek. - Vs. 903. Dat si, de oog namelijk. Oog is nog bij de Limburgers vrouwelijk. - Op dat sijs hielde, enz., is: op. dat sise (zij ze) hielde (wederhield, belette) dat sy nyet neder en viele (neder te vallen); maer dat (opdat) sijs (sise, zij ze) in stec weder (weder instak, in zou steken). Men zal hieruit verstaen waerom ik achter hielde geen komma geplaetst heb. - Wat sijs voor sise betreft, vglk. I, vs. 961, enz. - Stec is de Limburgsche Umlaut van den conditionalis; vglk. II, vs. 591; doch lees daer in de verzending, waer thans alleen vs. 781 staet, B.I, vs. 781. Zie mede I, vs. 1068.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 912. Soud hebben, moest hebben. - Vs. 913. Geval, geluk, goed, voordeel. - Daer... af, waervan. - Al de woorden van dezen regel zijn naer den toonval geschikt. Ja, Geraert verstond de kunst meesterlijk, en uit geen ander boek is, te dien opzigte, zoo veel te leeren. - Vs. 916. Over corten tijt, korten tijd daerna ging haer oog op zijne plaets staen. - Vs. 918. Ocht bat, of zelfs nog beter. - Vs. 922. Hoedswere, hoofdzweer. Z. vs. 893. - Vs. 923. Also als veel lieden dochte ziet op vs. 920-921; dat ze hare zinnen bijna verloren had. - Als... dochte voor alst dochte, vglk. vs. 683. - Vs. 924. Hadden, had hem, den hoofdzweer. - Vs. 925-926. De zin is: dat zij in geen lidmaet daermede (daerdoor) rusten kon een kleine uer. - Vs. 927-928. Menechvoit: ongedoit, menigvoud: ongedoud (ongeduld). Vglk. vs. 677 en I, vs. 860, II, vs. 1152, enz. - Op derde, in 't HS.: opd erde of opderde.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 931. Si... de maghet vri, te weten Lutgardis; Maria (in 't latijn Maria de Audena) werd genezen door de enkele aenraking van den wijl dien Lutgard ia haer leven plag te dragen. - Vs. 936. In arbeid van kinde gaen, in kinderarbeid zijn. Zie Gloss, op Kerstina. - Vs. 938. Het anacoluthon (want de constructie is niet voltrokken gelijk zij begonnen werd) laet mij niet toe met eene groote letter Nu te schrijven. Ik doe te dezer gelegenheid opmerken dat onze Dichter dikwijls een' nominativus absolutus vooraf schikt, als nog in 't begin van elk der drie voorgaende Capittels, en die vrijheid zelve is kunst. - Vs. 940. Dat ziet niet op perts hare (peerdenhaer), maer op gurdel (gordel), in den voorgaenden regel, hoewel het daer als mannelijk staet ( enen gurdel). Het is bijna zeker dat daer, bij het afschrijven, het een geslagt door het ander vervangen is geworden, en te ligter, daer gordel inderdaed zoowel mannelijk als onzijdig is. Maer vs. 945 komt het nog eens als onzijdig weder: dat gurdel, hetgeen beslissend is. De maet laet nogthans niet toe vs. 939 enen bloot in een te veranderen; maer zij zal voldaen zijn, en de zin niet minder, indien wij het uitgevallen pronomen haer daer bijvoegen, aldus:
Men haelde haer een gurdel ter vaert.
Vs. 949. Met vrouden, met vreugd.
-
-
[tekstkritische noot]Vs. 951. Si, Lutgardis. - Vs. 954. Dit en de tien volgende verzen zijn geene vertaling meer, maer 's Dichters eigen conclusie. - Vs. 958. Ther gůeder tijt, of ter goeder uer geboren, beteekent bij de Ouden niet: op den bekwamen tijd, juist van pas geboren; maer: gelukkig geboren, zalig geboren. De uitdrukking is blijkbaer ontstaen uit het geloof aan den invloed der sterren.
Het zij mij toegestaen, op voorbeeld van den Dichter, ook met eenen wensch te sluiten. Moge zijn werk en hetgeen ik tot deszelfs opluistering toegebragt heb, met billijkheid beoordeeld worden! Moge vooral de zekerheid dat wij, in dit gedicht en in de Kerstina, twee echte en onvervalschte gedenkstukken beschouwen der middelnederlandsche letterkunde, ons aenmoedigen om de studie onzer heerlijke oude tael, tot hiertoe schier uitsluitelijk in het bekrompen perk der bloote woordenkennis rondgeleid, voortaen meer en meer op het wetenschappelijke veld van hare syntaktische en metrische vormen uit te breiden!
|
Auteursrechtvrij