De boec van Catone

[p. 87]

Liber quartus.

Prologus.

Securam quicunque cupis traducere vitam,
Nec vitiis haerere animun, quae moribus obsunt:
Haec praecepta tibi semper relegenda memento.
Invenies aliquid, quo te nitâre magistro.

⁺ 1. Despice divitias, si vis animo esse beatus:
Quas qui suspiciunt, mendicant semper avari.

Commoda naturae nullo tibi tempore deerunt,
Si contentus eo fueris, quod postulat usus.

Cum sis incautus, nec rem ratione gubernes:
Noli fortunam, quae non est, dicere caecam.

Dilige denarium: sed parcè dilige formam;
Quem nemo sanctus, nec honestus captat habere ⁽¹⁾ .

Quum fueris locuples, corpus curare memento,
AEger dives habet nummos, se non habet ipsum.

Verbera cum tuleris discens aliquando magistri,
Fer patris imperium, quum verbis exit in iram.

Res age quae prosunt; rursus vitare memento,
In quibus error inest, nec spes est certa laboris.

+ Dist.

(1) Scaliger heeft dit distichon, hetwelk naer veler meening een duisteren zin bevat, aldus veranderd:

Dilige denari, sed parce dilige, formam:
Quem nemeo sanctus, nec honestus captal ab aere.
(V. notas in edit. cit. p. 102).

[p. 88]

8.

Quod donare potes, gratis concede roganti:

 

Nam recte fecisse bonis, in parte lucrorum est.

 

 

9.

Quod tibi suspectum est, confestim discute quid sit:

 

Namque solent, primò quae sunt neglecta, nocere.

 

 

10.

Cum te detineat veneris damnosa voluptas,

 

Indulgere gulae noli, quae ventris amica est.

 

 

11.

Cum tibi proponas animalia cuncta timere,

 

Unum praecipio tibi plus hominem esse timendum.

 

 

12.

Cum tibi praevalidae fucrint in corpore vires,

 

Fac sapias, sic tu poteris vir fortis haberi.

 

 

13.

Auxilium à notis petito, si fortè laboras:

 

Nec quisquam melior medicus, quam fidus amicus.

 

 

14.

Cum sis ipse nocens, moritur cur victima pro te?

 

Stultitia est morte alterius sperare salutem.

 

 

15.

Cum tibi vel socium, vel fidum quaeris amicum,

 

Non tibi fortuna est hominis, sed vita petenda.

 

 

16.

Utere quaesitis opibus; fuge nomen avari:

 

Quid tibi divitiae prosunt, si pauper abundas?

 

 

17.

Si famam servare cupis, dum vivis, honestam:

 

Fac fugias animo, quae sunt mala gaudia vitae.

 

 

18.

Cum sapias animo, noli, irridere senectam:

 

Nam quicumque senex, puerilis sensus in illo est.

 

 

19.

Disce aliquid: nam cum subitò fortuna recedit,

 

Ars remanet; vitam hominis non deserit unquam.

 

 

20.

Perspicito tecum tacitus, quid quisque loquatur:

 

Sermo hominum, mores et celat et indicat idem.

 

 

21.

Exerce studium, quamvis perceperis artem:

 

Ut cura ingenium, sic et manus adjuvat usum.

 

 

22.

Multùm venturi ne cures tempora fati:

 

Non mortem metuit qui scit contemnere vitam.

 

 

23.

Disce, sed à doctis: indoctos ipse doceto:

 

Progaganda etenim rerum doctrina bonarum.

 

 

24.

Hoc bibe quod possis, si tu vis vivere sanus:

 

Morbi causa mali, nimia est quaecumque voluptas.

[p. 89]

25.

Laudâris quodcunque palàm, quodcunque probáris.

 

Hoc vide, ne rursus levitatis crimine damnes.

 

 

26.

Tranquillis rebus, quae sunt adversa caveto:

 

Rursus in adversis melius sperare memento.

 

 

27.

Discere ne cesses: curâ sapientia crescit,

 

Rara datur longo prudentia temporis usu.

 

 

28.

Parcè laudato: nam quem tu saepè probâris,

 

Una dies, qualis fuerit, monstrabit, amicus.

 

 

29.

Ne pudeat, quae nescieris, te velle doceri:

 

Scire aliquid laus est, pudor est nihil discere velle.

 

 

30.

Cum Venere et Baccho lis est, sed juncta voluptas.

 

Quod blandum est, animo complectere, sed fuge lites.

 

 

31.

Demissos animo ac tacitos, vitare memento:

 

Quà flumen placidum est, forsan latet altiùs unda.

 

 

32.

Cum tibi displicaet rerum fortuna tuarum,

 

Alterius specta, quo sit dicrimine pejor.

 

 

33.

Quod potes, id tenta: nam littus carpere remis,

 

Tutiùs est multò, quam velum tendere in altum.

 

 

34.

Contra hominem justum pravè contendere noli,

 

Semper enim Deus injustas ulciscitur iras.

 

 

35.

Ereptis opibus noli moerere dolendo:

 

Sed gaude potiùs, si nil contingat habere.

 

 

36.

Est jactura gravis, quae sunt, amittere damnis:

 

Sunt quaedam, quae ferre docet patienter, amicus.

 

 

37.

Tempora longa tibi noli promittere vitae:

 

Quocunque ingrederis, sequitur mors corpus ut umbra.

 

 

38.

Thure Deum placa: vitulum sine crescat aratro.

 

Ne credas placare Deum, dum caede litâtur.

 

 

39.

Cede locum laesus fortunae, cede potenti:

 

Laedere qui potait, prodesse aliquando valebit.

 

 

 

40 Cum quid peccâris, castiga te ipse subindè:

 

Vulnera dum sanas, dolor est medicina doloris.

 

 

41.

Damnâris nunquam, post longum tempus, amicum.

 

Mutavit mores, sed pignora prima memento.

[p. 90]

42.

Gratior officiis quò sis magè, charior esto,

 

Ne nomen subeas, quod dicitur officiperdae.

 

 

43.

Suspectus, caveas ne sis miser omnibus horis:

 

Nam timidis et suspectis aptissima mors est.

 

 

44.

Cum famulos fueris proprios mercatus in usus,

 

Ut servos dicas, homines tamen esse memento.

 

 

45.

Quam primùm rapienda tibi est occasio prima,

 

Ne rursus quaeras, quae jam neglexeris antè.

 

 

46.

Morte repentina noli qaudere malorum:

 

Felices obeunt, quorum sine crimine vita est.

 

 

47.

Quum tibi sit conjunx, ne res et fama laboret,

 

Vitandum ducas inimicum nomen amici.

 

 

48.

Quam tibi contingat studio cognoscere multa,

 

Fac discas multa: et vites nil velle doceri.