Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

Dat vij. Capittel.

1. Uermanighe tot warachtighe boedtueerdicheyt. 4. sonder welcke, Tempel ende alle Godsdiensten so seer niet en helpen, 12. dat sy oock derhaluen van God ghestooret ende verwoestet worden, 15. de Heere wil voor het verstocket Afgodisch volck, niet ghebeden hebben, 21. seydt, hoe hy van hen meer ghehoorsaemheyt dan offer eyscht, 28. ende laett hen een leedich treuren, ouer hare straffe, 31. die voorhanden is, verkondigen.

A.1

DIt is het woordt, welcke gheschiedde tot Ieremia, van de Heere, ende sprack:

2

^a Treedt in de poorte in den huyse des Heeren, ende predickt aldaer dit woort, ende spreeckt: Hoort des Heeren woort, ghy alle van Iuda, ghy die te deser poorten ingaet, den Heere aen te bidden.

a Ierem. 17.b.19. ende 26.a.2.

3

So spreeckt de Heere ^b† Zebaoth, de God Israels: ^c Betert uwe ^d† leuen ende wesen, so wil ick by v woonen aen deser plaetse.

b† An. der Heyrscharen,

c Iesai. 1.b.16. Ierem. 26.b.13.

d† And. weghen ende raetslaghen,

4

Verlaet v niet op de leugen, wanneer sy segghen: Hier is des Heeren Tempel, hier is des Heeren Tempel, hier is des Heeren Tempel.

5

Maer betert uwe leuen ende wesen, ⁺ dat ghy recht doet, een teghen den anderen.

+ Templum Domini, Templum Domini etc.

6

^e Ende den vreemdelinghen, weesen ende weduwen, gheen ghewelt en doet, ^f ende gheen onschuldich bloet en verghiet aen deser plaetse: ende en volcht niet na, anderen Goden, tot uwer eyghen schaden.

e Exod. 22.c.21. Sacha. 7.b.10.

f Prouer. 6.b.17. Ierem. 22.a.3.

7

So wil ick altoos ende eewichlick ^g† by v woonen, aen deser plaetse, in den lande, dat ick uwen vaderen ghegheuen hebbe.

g† An. v woonen laten,

8

Doch nu verlatet ghy v op leugen, die gheen nut en zijn.

9

Daer toe zijt ghy Dieuen, Moorders, ^h Ouerspelders ende ⁱ Meyneedighe, ende roocket den Baal, ende volcht vreemden Goden na, die ghy niet en kennet.

h Ierem. 9.a.2.

i 1.Timot. 1.b.10.

B.10

Daer na koemt ghy dan, ende tredet voor my, in desen huyse, ^k dat na mynen Name ghenoemt is, ende spreeckt: Het en heeft gheenen noodt met ons, dewijle wy sulcke grouwelen doen.

k 1.Reg. 8.g.63. ende. 9.a.7.

11

^l Houdet ghy dan dit huys, dat na mynen Name ghenoemt is, voor een moorderskuyle? siet, ^m ick sie het wel, spreeckt de Heere.

l Iesai. 56.a.7. Matth. 21.b.13. Marc. 11.b.17. Luc. 19.e.46. Ioan. 2.b.16.

m Ierem. 32.d.34.

12

Gaet henen aen mijn plaetse te Silo, ⁿ daer te voren mynen Name ghewoont heeft, ende siet toe, ^{+ o} wat ick aldaer gedaen hebbe, om der boosheyt wille mijns volcx Israels.

n Iosue. 18.a.1. Ierem. 26.a.6.

+ Silo.

o 1.Sam. 3. 4. 5. 6.

13

Dewijle ghy dan alle sulcke stucken bedrijft, spreeckt de Heere, ende ick v ^p stadich predicken late, ende ghy en willet niet hooren: ^q ick roepe v, ende ghy en willet niet antwoorden.

p Of, allewech, Heb. vroech

q Prouer. 1.c.24. Iesai. 65.b.12.

14

^r So wil ick den huyse, dat na mynen Name ghenoemt is, daer ghy v op verlatet, ende der plaetse, die ick uwen vaderen ghegheuen hebbe, euen doen, ^s als ick Silo ghedaen hebbe: ^t ende wil v van mynen aengesichte wech werpen, als ick wech gheworpen hebbe alle uwe broeders, het gantsche zaet Ephraim?

r Luce. 21.a.6. Ierem. 26.a.6.

s 1.Sa. 4.a.1.b.12

t 2.Reg. 17.b.18.

15

^u Ende du en salt voor dit volck niet bidden, ende en salt voor haer gheen klaghe noch gebet voorbrenghen, oock haer niet voorbidden voor my: want ick en wil dy niet hooren?

u Ierem. 11.b.14. ende 14.b.11. ende 15.a.1. 1.Ioan. 5.b.16.

16

Want en siestu niet, wat sy doen in den steden Iuda, ende op den straten te Ierusalem?

17

^x De kinderen rapen hout, ^y† so steecken de vaders het vyer aen, ende de vrouwen kneden den deech dat sy der ^{z †} Melecheth des Hemels koecken backen, ende den vreemden Goden dranckoffer gheuen, op dat sy my verdriet doen.

x Ierem. 44.b.19.

y† And. ende de vaders steecken het vyer etc.

z Uerstaen wy, de werckinghe ofte kracht, goet weder ofte onweder des Hemels.

† an. der Koninginne

18

Doch sy en sullen niet my daer mede, spreect de Heere, maer henseluen verdriet doen, ende moeten te schanden worden.

19

Daeromme spreeckt de Heere Heere: ^a Siet, mynen toorne ende myne grimmicheydt is wt gegaen ouer dese plaetse, beyde ouer menschen ende ouer vee, ouer boomen op den velde, ende ouer de vruchten des landts: ^b ende die sal aenbranden, dat hem niemandt gheblusschen en konne.

a Deute. 31.c.22. Ierem. 15.b.14.

b Hesek. 21.a.3. Iesai. 66.c.24.

C.20

So spreeckt de Heere Zebaoth de God Israels: ^c Doet uwe brandofferen ende andere offeren te hoop, ende eet vleesch.

c Iesai. 1.b.11. Ierem. 6.c.20.

21

^d Want ick hebbe uwen vaderen, dies daechs, doe ickse wt Egypten lande leydde, noch gheseyt noch gheboden, van brandofferen ende anderen offeren.

d Deute. 10.b.12. Iesai. 43.c.23. Ierem. 11.a.4.

22

Maer dit gheboot ick hen, ende sprack: ^e Hooret mynen woorde: so wil ick uwe God zijn, ende ghy sullet mijn volck zijn: ende wandelt op allen weghen, die ick v ghebiede, op dat het v wel gae.

e Exod. 19.a.5.

23

^f Doch sy en wouden niet hooren, noch hare ooren toe neygen: maer wandelden na haren ey-

f Ierem. 11.a.8. ende 13.b.10. ende 16.b.12. ende 18.b.12. Sacha. 7.b.11.

[fol. 23v]

ghen raden, ende na haers boosen herten duncken, ende ghinghen te rugghe, ende niet voorwaerts.

24

Ia van dien daghe aen, doe ick uwe vaders wt Egypten lande geleydt hebbe, tot op desen dach, ^g hebbe ick ^h allewech tot v ghesonden, alle myne knechten de Propheten.

g Ierem. 25.a.4. ende. 29.b.19.

h Heb. vroech

25

Doch sy en willen my niet hooren, noch hare ooren toe neyghen, maer zijn halsterck, ende makent ergher ⁱ dan hare vaders.

i Ierem. 16.b.12

26

Ende wanneer du hen dit alles, schoon segst, so en sullen sy doch dy niet hooren: roepestu hen, so en sullen sy dy niet antwoorden.

27

Daerom spreect tot hen: Dit is het volck, dat den Heere haren God niet hooren, noch hen beteren en wil: het ^k gelooue is ondergegaen, ende wtgheroeyet van haren monde.

k dat is: De rechte leere is gantsch wech, ende sy en predicken niets daer van. Ierem. 5.a.1

28

^l Snijt dyne ^m† hayren af, ende werptse van dy, ende huylet klaechlicken op de hoochten: want de Heere heeft dit geslachte, ouer welcke hy toornich is, verworpen ende verstooten.

l Hesek. 5.a.1.2. 4.Esdr. 1.a.8.

m† An. perruke [O Ierusalem.]

29

Want de kinderen Iuda doen quaet voor mynen ooghen, spreeckt de Heere, sy setten harer grouwel in het huys, dat na mynen Name ghenoemt is, op dat sy het verontreynighen.

D.30

Ende bouwe de Altaren Topheth, in den dale ⁿ Ben Hinnom, ^o op dat sy hare sonen ende dochteren verbrandden, dwelck ick noyt geboden, noch in den sin ghenomen hebbe.

n Den dal BenHinnom, 2.Reg. 23.b.10. GeBenHimom, heet een dal, BenHinnom is een seer lustich dal gheweest, als S. Ieronymus seyt, hardt by Ierusalem, als Iosua aen den 15. ca. aentooghet, dat hebben sy daer na Topheth genoemt, ick en weet niet waerom, ende den heerlicken Godsdienst aldaer ghehadt. De Propheten maken eenen boosen name daer wt: ghelijck oock Christus Matt. 5.16. wt GeBenHinnom maeckt Gehenna, het helsche vyer. Ick late het daer by blijuen, dat het hier kome van Toph, dat heet een tamborijn ofte trommel. Want Lyra meldet Leuit. 23. dat de kinderen Israels den Afgod Molech, (welck was een koperen beelt inwendich vol gloyens,) hare kinderen inde armen leyden, ende verbrandden, ende de Priesteren klonghen met tamborinen ende klocken, dat de ouders der kinderen gheschrey niet hooren en souden. Also mach Topheth een bongen oft tamborinenhuys, ofte bongen kercke heeten. Ende Iesaia aen den 30. Ca. Bereydet de Koninck Assur sulcke kuylen: dat is, hy sal verbrandt worden in der Hellen. Item, Hiob. 17.a.6. Ick moet een wonder, dat is, Topheth voor hen zijn, een tamborinen spel, die my ter schaden noch bespotten, ghelijckmen dan schildert, dat de pijpers syner bespotten,

o Deute. 18.b.10. 2.Reg. 21.a.6. Ierem. 19.a.5.

31

^p Daerom siet, den tijdt koemt, spreeckt de Heere, datmen het niet meer heeten en sal Topheth, ende den dal BenHinnom, maer Worchdal: ^q ende men sal in Topheth moeten begrauen, dewijle datter anders gheen ruym meer zijn en sal.

p Ierem. 19.a.6.

q Ierem. 19.b.11.

32

^r Ende de lichamen deses volcks, sullen den voghelen des Hemels, ende den ghedierten op Aerden, ter spijse worden, daerse niemandt van verschuwen sal.

r Ierem. 8.b.12. ende. 9.c.21.

33

^s Ende ick wil in den steden Iuda, ende op der straten te Ierusalem, wech nemen, het geschrey der vreuchden ende ^t† hertenlust, ende de ^u stemme des Bruydegoms ende der Bruyt: want het landt sal woest zijn.

s Hesek. 26.b.13. Ierem. 16.a.9. ende 25.b.10.

t† And. iuychen.

u Dat is, pijpen ende alle vreuchden gheschrey datter bruyloft, den Bruydegom ter eeren klingt. Apoca. 18.c.23.