Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

DE ARGVMENTEN ALLER Boecken des Nieuvven Testaments.

ONder de Schrijuers des Nieuvven Testaments, zijn in de eerste plaetse de Euangelisten, dat is, de Beschrijuers der Historie des Euangeliums. ⁺ Dit Woort Euangelium wort hier ghebruyckt voor een blijde boodtschap, dat is, voor de verkondinghe eender gheluckigher ende saligher sake, te weten, dat de Hemelsche Vader ons synen Sone ghegeuen heeft, ende met hem al wat tot een salich leuen dient. Want de Enghel des Heeren roept by Lucam tot de Herders, segghende: En vreest v niet, want siet, ick euangelizere v een groote blijschap, die den gantschen volcke ouerkoemt, want v is heden een Salichmaker gheboren, die is Christus Iesus. So wordt ons dan door het Euangelium blijschap ende gherusticheydt des herten verkondicht: de welcke daer in gheleghen is, dat God synen Sone ghegheuen heeft, tot versoeninghe ende verlossinghe der gantscher wereldt. Waerom Paulus oock schrijft, dat het Euangelium is de moghentheydt Gods allen gheloouighen ter salicheydt. Want de mogentheyt Gods ofte de arm Gods, is de Sone Gods Iesus Christus onse Heere, die allen gheloouighen ghenoechsaem is, om rechtueerdicheyt ende salicheyt te ghekrijgen. Hierom worden die, Euangelisten ghenaemt, die dese sake der rechtueerdicheyt ende salicheyt beschrijuen, te weten, hoe Christus zy in de werelt ghekomen, het ghelooue ende de beteringhe gheleert, ende de werelt van den Duyuel ende alle ongerechticheyt verlost hebbe. Sulcke Schrijuers worden daer viere getelt, onder de welcke de twee, namelick, Mattheus ende Ioannes selue ghesien hebben, dat sy beschrijuen, Ia zijn ten meesten deele selue mede in die dinghen gheweest, die sy beschrijuen: want sy zijn van den Heere Christo Iesu tot Apostelen verkoren, ende onder de voorneemste gheweest.

ENde Mattheus de eerste, ⁺ heeft (ghelijck sommighe meynen) ten neghenden Iare na de Hemeluaert des Heeren, de Historie van de saecke des Heeren gheschreuen, ende in het licht gebracht. Hy ghebruyckt een schoon Historische orden, met wonderlicke gheschictheyt ende klaerheyt, de gheboorte Christi, ende wat voor zijn openbaringe ende de bedieninge zijns ampts geschiet is, beschrijuende. Daer na als hy nu zijn ampt heeft begonnen te bedienen, hoe ende hoedanige Discipulen hy verkoren heeft, wat, ende hoe hy gheleert heeft: Item wat grooter wonderdaden hy ghedaen heeft, wat grooter weldaden hy den volcke ghedaen heeft: wat hy int openbare, ende wat hy int heymelicke ghedaen heeft: hoe hy met syne vyanden, met syne vrienden, met de swacke sondaers, ende met de hartneckige verachters ghehandelt heeft. Bouen desen verklaert hy, met wat deuchden hy begaeft was, wat exempel des leuens hy ghegheuen heeft, wat grooter authoriteyt hy hadde. Ten laetsten, hoe hy van synen Discipel zy den Ioden verraden, ende van den Ioden ouerghegheuen den Heydenen, ende seer wreedelick ghehandelt, ende ten eynde ghecruyst, ghestoruen ende begrauen, ende ten derden dage weder opgestaen sijnde, hemseluen wederom leuendich den synen vertoont heeft, ende daer na ten Hemel opgeklommen is, ende de Apostelen in de gantsche wereldt ghesonden heeft, om allen menschen te verkondighen, dat hen door den doodt Christi, salicheydt verkreghen was, ende dat sy de gheloouighe souden Gode heylighen.

+ Euangelium.

+ Mattheus.

[fol. *5v]

IOannes heeft seer late (ghelijckmen seyt) zijn Historie vanden woorde dat vleesch gheworden was, ⁺ gheschreuen, ende in het licht ghebracht. Hy hadde sonder twijffel ghesien wat Mattheus geschreuen hadde. So heeft hy dan ghedacht sommighe leere ende Sermoonen Christi daerby te stellen, ende die dinghen die Mattheus scheen wtghelaten, ofte te kort beschreuen te hebben. Daerom salmen wt dese twee Historien te samen gheuoecht, een seer volkomen Historie hebben, van alle schoone dinghen die Christus ghedaen ende ghesproken heeft.

MEn seyt dat Marcus is een Discipel Petri gheweest, ⁺ ende wie hy gheweest zy, so heeft hy voorwaer bewesen, dat hy een wonderlick man was in gheleertheydt, ghelooue ende neersticheyt. Want hy heeft het Euangelium in een gheschickte kortheyt veruaet. Sommige seggen dat hy het Euangelium beschreuen heeft, ghelijck hijt van Petro ontfangen hadde. Te wat tijde hy het in het licht ghebracht heeft, dat is onseker.

LVcas en was gheen Apostel, ⁺ maer een Discipel der Apostelen, ende een onuerscheyden medegheselle Pauli voornemelick. Hy heeft twee boecken gheschreuen, van de Euangelische Historie. Inden eersten heeft hy de woorden ende wercken Christi veruatet, ghelijck Mattheus ende Marcus, wtghenomen dat hy sommighe dingen breeder verklaert. Inden anderen boeck verklaert hy, ⁺ hoe Christus de werelt verlaten heeft: waer, te wat plaetse, ende hoe de beloefde Heylighe Gheest ghekomen zy. Wat beghinselen de Ghemeynte Christi ghehadt heeft, hoe sy toegenomen ende groot gheworden is, wat ghestalte sy hadde: wat de Apostelen leerden, wat ghebruycken de oude Ghemeynte hadde, welck de warachtighe Religie, Leere ende Ghelooue zy, hoedanich de valsche leere ende valsche Propheten zijn, hoedanich de warachtige Propheten zijn, hoedanich harer beyder aert is, wat konsten sy ghebruycken, wat zeden sy hebben: hoedanich des wereldts werck zy, wat moedt, voortganck ende eynde de veruolghers hebben. Item, hoe de wereldt het Euangelium aenghenomen heeft. Want daer wort veel geschreuen van de daden ende Sermoonen Petri ende anderer Apostelen, van Pauli des Apostels reysen ende predikinghen. Hierom heeft dit boeck desen naem ghekregen, dat het de Handelingen der Apostelen genaemt wort. De gantsche Euangelische ende Apostolische Historie veruaet ontrent 60. Iaren. Want ten 18. Iare des Keysers Tiberij was Christus 33. Iaren oudt, ende is in dat selue Iaer ghecruyst, ende van daer voort, tot den vierden Iare Neronis, teltmen 28. Iaren. Ende Paulus is ten tweedden Iare Neronis ghebonden te Roome ghebracht, ende heeft daer twee Iaren in vrije bewaringhe gheleeft, ende dusuerre heeft Lucas zijn Historie veruolcht, de welcke gheleeft heeft 84. Iaren, ende is in goeden vrede ghestoruen, ende in Bithynia begrauen.

NV dat sommighe Nicodemi, ⁺ Thome, Barptolomei, ende sommigher anderer (ick en weet niet wat Euangelia) melden, dat en dient gantschelick niet tot de veruullinge der boecken der Heyliger Schriftuere des Nieuwen Testaments. Want Ioannes betuycht selue, dat het gene dat hy van Christo gheschreuen heeft, ghenoech zy tot een salichmakende gelooue. Daerom seyt oock de heylige vader Cyrillus: Het en is niet al geschreuen dat de Heere ghedaen heeft, maer het ghene dat de schrijuers gheacht hebben de zeden ende de leere aengaende, ghenoech te zijne, op dat wy met rechten ghelooue ende goede wercken glinsterende, moghen door Christum onsen Heere tot het Rijcke der Hemelen komen. Bouen desen is het sonder twijffel, dat de andere Apostelen ghesien hebben, wat dese viere van Christo gheschreuen hadden. Dewijle dan sy bekenden, alle dinck daer in veruaet te syne, dat tot de salicheyt diende, so en hebben sy niet noodich noch nut gheacht, yet daer toe te stellen, ofte van nieus te schrijuen. Ende of sy schoon hadden willen schrijuen, so en hadden sy niet anders gheschreuen, dan dat de voornoemde Euangelisten gheschreuen hadden, het welck men in die selue mach sien, der welcker schriften wy ghebruycken. Want de verscheydenheyt en is niet groot, die in de drye eerste gesien wort. Sy hebben mogelick in de oude Ghemeynte ghewilt, dat daer vier beschrijuers desseluen Arguments zijn, te weten, twee Apostelen, ende twee Discipulen der Apostelen: op dat het door harer aller verghelijckinghe openbaer ware, datmen van de Euangelische Historie gheen breeder noch ander leere en kan beschrijuen dan dese, al waren daer hondert sulcke schrijuers, dewijle het openbaer is, dat dese viere warachtighe ende gheloofweerdige schrijuers, alle gantschelick het selue van de selue sake gheschreuen hebben. So dan die de waerheyt hadde willen seggen, die soude het selue geseyt hebben, dat dese vier eerste gheseyt hadden. Maer waertoe soudemen deselue sake met so vele boecken der Ghemeynte aengepresen hebben, die oueruloedichlick konde door deser vier ghetuyghenissen ende verhalinge verklaert worden? Om deser seluer oorsaken wille, schijnt oock Lucas niet alle noch aller Apostelen Handelinghen beschreuen te hebben. Want de andere Apostelen zijn gheen andere wijse nagheuolcht, noch in het leeren, noch in het leuen. Daerom machmen wt eenes ofte tweer Apostelen Handelinghen, aller anderer Apostelen Handelingen, weerderen. So moetment dan voorsichticheyt, ende niet eenich ghebreck achten, dat de Euangelische ende Apostolische Historie, niet voorder en streckt.

NV volghen de Sendtbrieuen der Apostelen, ⁺ tot verscheyden Ghemeynten geschreuen, vanden ghelooue in Christum, van de warachtighe bekeeringhe ende onschuldicheyt des leuens: want dit is het ghemeyn eynde in allen. De oorsaken ende eynden deser Sendtbrieuen, zijn verscheyden gheweest. De eerste ende voorneemste, wort met seer geschickte Godsalicheyt van Paulo gheschreuen tot de Romeynen, ⁺ inden welcken hy het Euangelium also beschreuen heeft, ghelijck hy het den Ioden ende den Heydenen ghepredickt heeft. Ten eersten, handelt hy van de sonde, ende bewijst dat alle menschen der sonde onderworpen zijn. Ten anderen, handelt hy van de rechtueerdicheyt, ende bewijst dat de gheloouighe salich worden, wt de ghenade Christi alleen, door het ghelooue, ende niet door eenighe wercken ofte verdiensten. Daer na verklaert hy het werck der ghenade ende des geloofs, ende leert dat de gherechtueerdichde, een boetueerdich leuen leyden, henseluen van boosheydt onthouden, ende heylichlick ende matichlick leuen. Bouen desen handelt hy van de Wet, ende kracht der Wet, vanden strijdt ende aerdt des wedergheboren mensches, van de roepinghe der Heydenen, ende van de verworpinghe, ende oock wederaenneminghe der Ioden. Ten laetsten, onderwijst hy het leuen des menschen, met menigherley ghesonde gheboden.

DE Sendtbrief welcken hy tot de Galaten gheschreuen heeft, ⁺ is als een kort begrijp des Sendtbriefs tot de Romeynen. Want hy handelt daer, van de rechtueerdichmakinge door het ghelooue in Christum, teghen de rechtueerdichmakinghe der Wet ende wercken. Hy onderwijst oock de ggene die door het ghelooue gherechtueerdicht zijn, hoe sy behooren te leuen. Inden beghinne des

+ Ioannes Cap. 22.

+ Marcus Cap. 16.

+ Lucas Cap. 24.

+ De Handelinghen der Apostelen Cap. 28

+ De Euangelische ende Apostolische Historie, is in de voorschreuen boecken volkomen.

+ De Sendtbrieuen des Nieuwen Testaments.

+ Tot de Romeymeynen. Cap. 13.

+ Tot de Galaten. Cap. 6.

[fol. *6r]

Sendtbriefs spreeckt hy vele van zijn beroepinghe, om zijn Apostolische autoriteyt te beschermen, de welcke de vyanden der ghenade sochten te niete te brenghen.

DE Sendtbrief tot de Hebreen, ⁺ is een schoon ende gheschict exempel, hoe, ende op wat wijse hy den Ioden Christum ghepredickt heeft. In het beghin bewijst hy terstont met klare ghetuygenissen der Schriftuere, dat Iesus Christus zy warachtich God ende mensche, ende datmen daeromme zijn leere niet en behoort te versmaden. Item, dat hy de warachtige ende eenighe Hooghe Priester ende eewighe offerhande is, so dat tot de versoeninghe ende reynighinge gheene Aaronische Priesters noch offerhanden noodich en zijn: dewijle die alle volkomen rechtueerdichmakinghe besitten, die Christum inden ghelooue besitten. Dat alle de Heylighen des Ouden Testaments, door het ghelooue God behaecht hebben, ende hem in lijdsaemheyt, liefde ende onschuldicheyt des leuens, ghedient hebben: tot welcke deuchden hy de gheloouighen vermaent. In het eynde, stelt hy sommighe onderwijsinghen des leuens.

DE Sendtbrief tot de Ephesien, ⁺ is een kort ende schoon exempel hoe hy Christum den Heydenen ghepredickt heeft. Hy leert dat de gheloouige gherechtueerdicht worden, alleenlick wt de ghenade in Christo, door het ghelooue: dat in Christo alle volheyt is, ende dat de Heydenen door hem met Gode versoent worden. Daer na stelt hy menigherley vermaninghen, hoemen behoort te leuen.

DE Sendtbrief tot de Colossensen, ⁺ veruaet dit selue int korte: wtghenomen, dat hy hier strenghelicker de valsche Apostelen straft, die sochten het Iodendom met den Euangelio te vermenghen.

DE Philippensen vermaent hy met eenen Sendtbrief wt Roome ghesonden, ⁺ dat sy hen niet en stooten aen syne banden, maer in de aenghenomen waerheyt voortgaen. Hy vermaentse oock eendrachtich te syne, ende henseluen te hoeden voor de valsche Apostelen, die de verdiensten ende de Wet met den Euangelio vermengden. In het eynde schrijft hy sommighe ghesonde gheboden hoemen behoort te leuen, ghelijck in andere Sendtbrieuen.

INden eersten Sendtbrief tot de Corintheren handelt hy verscheyden dinghen, ⁺ nochtans voornemelick de ghebreken dier Ghemeynte beterende. Hy handelt tegen de wereltlicke Philosophie, voor de eenuoudicheyt des Euangelij: van den dienst des woorts, ende datmen de eere daeruan moet Gode alleen toeschrijuen. Hy handelt oock teghen haer schandelicke ouerdaedt ende onkuyscheyt: Item, van den houwelicke, houwelickscheydinghe, tweeden houwelicke. Hy leert hoemen de vreemde Godsdiensten behoort te vlieden, vanden rechten Godsdienst der Christenen te houden, ende weder op te richten, van de meynigherleye gauen der Ghemeynte, ende van eendrachticheyt, ofte liefde, van de vreemde tonghen ende ghebruyck der Prophetie, van de wederopstandinge der dooden, ende sommighe andere nutte dinghen.

DE andere Sendtbrief tot de Corinthen, ⁺ is byna gheheel een verantwoordinge. Nochtans verghelijckt hy hierin de Wet met den Euangelio, ende bewijst met wat grooter suyuerheyt hy het Euangelium gepredickt hebbe, met wat grooter periculen, ende met wat grooteren voortganck. Hy handelt oock van de goedadicheyt ende aelmissen voor de armen. Int laetste, schrijft hy vele van syne saken, tot bescherminghe zijnder autoriteyt, teghen de valsche Apostelen.

INden eersten Sendtbrief tot de Thessalonicensen, ⁺ prijst hy der Thessalonicensen ghelooue ende standtuasticheyt, onderwijstse inden ghelooue, ende vermaentse daerin te volherden, ende een reyn leuen leyden, ghelijck den Christenen betaemt: ouer de dooden niet na der Heydenen wijse rouwe te draghen. Daer handelt hy oock van de wederopstandinge der dooden, van den toekomenden oordeele, vander Christenen neersticheyt ende heylicheyt.

☞Inden anderen tot de Thessalonicensen, ⁺ beschrijft hy voornemelick den Antichrist ende zijn Rijcke: ende vermaentse tot neerstighen arbeydt.

INden eersten Sendtbrief tot Timotheum, ⁺ stelt hy voor ooghen, een seer volmaeckt exempel eens goeden Euangelischen Pastoors ofte Bisschops. Hy handelt van de warachtighe ofte ghesonde, ende van de valsche ende verkeerde leere, van den leuen, zeden, ende huysgesinne eens Bisschops, van syne neersticheyt ende sorghe ouer de Ghemeynte, van onnutte vraghen, kijuinghen, ende verwerrede banden der ghiericheyt te schouwen.

INden Sendtbrief tot Titum, ⁺ schrijft hy byna het selue maer korter. Want hy leert hoedanige mannen men sal tot Pastooren verkiesen. Daer na hoe hem een yeghelick, oudt ende ionck, behoort te draghen. Hy leert de verborghentheyt der ghenade, ende de rechtuerdichmakinghe des gheloofs: ende ghebiedt listighe vraghen, ende onghesegghelicke ketters te vlieden.

INden tweedden Sendtbrief tot Timotheum, ⁺ beueelt hy Timotheo, de gesonde leere ende de Ghemeynte, ende vermaent hem zijns ampts, ende dat hy hem door gheen tegenspoet en late verschricken: ende propheteert van de afuallinghe des laetsten tijts.

TOt Philemonem schrijft hy eenen korten, ⁺ maer seer krachtighen, gheleerden, ende vol liefden Sendtbrief wt der stadt Roma, daer hy gheuanghen was, hem synen wechgheloopenen dienstknecht neerstelick recommanderende. Dit is de somma dier Hemelscher Philosophie, die Paulus inden derden Hemel veruaet heeft, ende heeftse ons in 14. Sendtbrieuen na ghelaten.

NV zijn daer noch seuen seer heylighe Sendtbrieuen, ⁺ die van de Oude ghenoemt worden Canonice, om dat sy tot den Canon, dat is, Reghel der Schriftuere behooren, ende Catholice, dat is, alghemeyne, om dat sy niet tot eenighe sekere sonderlicke, maer tot alle Ghemeynten gheschreuen zijn. Onder de welcke de Apostel Petrus twee geschreuen heeft. Inden eersten, ⁺ vermaent hy de gheloouighe tot lijdsaemheyt ende standuasticheyt des gheloofs, ende verklaert daerentusschen sommighe gheheymenissen des gheloofs. Bouen desen leert hy een heylich leuen, onderwijst de ghetroude, verdruckte, dienstknechten, ende Priesters ofte Herders des volcx. Inden anderen, ⁺ propheteert hy van de laetste ongheluckige, dat is, onse Antichristische tijden, vermanende dat wy de oprechticheyt der Euangelischer leere lief hebben ende vaste houden. Dit selue doet oock de Apostel Iudas in synen Sendtbrief. ⁺

+ Tot de Hebreen Cap. 13.

+ Tot de Ephesien. Cap. 6.

+ Tot de Colossensen. Cap. 4.

+ Tot de Philippensen. Cap. 4

+ 1. Tot de Corinthen. Ca. 16.

+ 2. Tot de Corinth. Cap. 13.

+ 1. Tot de Thessalonicensen Cap. 5.

+ 2. Tot de Tessalonicensen Cap. 3.

+ 1. Timotheum. Cap. 6.

+ Tot Titum Cap. 3.

+ 2. Tot Timotheum Cap. 4.

+ Tot Philemonem.

+ Seuen Canonische Sendrieuen.

+ 1.Petri Ca. 5.

+ 2.Pet. Cap. 3.

+ Iude.

[fol. *6v]

DE Apostel Iacobus straft swaerlick de zeden ende ghemeyne sonden zijns tijts, ⁺ leerende dat de warachtighe Religie niet ghelegen en is in woorden, ende ijdele roeminghe vanden ghelooue, maer in Godsalicheyt, de welcke warachtichlick goede wercken voortbrengt. Hy leert oock vele noodighe ende nutte gheboden van Christelicken leuen.

IOannes de Apostel ende Euangelist, ⁺ ende sonderlicken lieue Discipel des Heeren, heeft dry Sendtbrieuen gheschreuen. Inden eersten leert hy de liefde ende reynicheyt des leuens, ⁺ als de vruchten des warachtighen gheloofs. Inden tweeden ende inden derden leert hy oock de selue liefde ende waerheyt, ^{+ +} vermanende datmen moet de ketters vlieden.

DE laetste Boeck van den seluen Apostel beschreuen, ⁺ is ghenoemt Apocalypsis, dat is openbaringhe. Want in desen Boeck heeft hy met een Prophetische wijse van spreken voor ooghen ghestelt, dat de Heere hem gheopenbaert hadde, te weten, wat der Ghemeynte geschieden soude tot des werelts eynde. Men vindt daer vele dinghen die genomen zijn wt Hesekiel, Daniel, Zacharia ende andere Propheten. Het heeft Gode na zijn goetheyt belieft zijn Ghemeynte vroech ende wel te tijde te vermanen vanden toekomenden quade, om dat sy soude haer te voorsichtichlicker hoeden, ende te vyerichlicker bidden.

DE Canon des Nieuwen Testaments, ⁺ heeft niet meer Boecken dan dese. Ende het en is niet seer te achten dat sommighe segghen, dat sommighe oude ghetwijffelt hebben, vanden Sendtbrief tot de Hebreen. Item, vanden tweedden Petri, ende oock van Iude ende Iacobi Sendtbrief, ende van de Openbaringhe Ioannis. Want wat gaet dat ons aen, dat sommighe weynighe menschen, door hare ghesintheden verdoruen zijnde, van dinghen die seker zijn, ende van gheloofweerdighe schrijuers ghetwijffelt hebben. Het is voorwaer te gheloouen, dat dese Boecken des Ouden ende Nieuwen Testaments, die wy verhaelt hebben, zijn door des Heylighen Gheests ingheuen gheschreuen, ende door de Propheten ende Apostelen des Heeren, der Ghemeynte Gods aenghegeuen, ende dat daerin alle sekere waerheyt gheleert wort, ende dat daerin gheen dwalinghe noch leughens vermengt en wort. Dese Schriftuere hebben de Oude ghenoemt Canonica, dat is, reguliere Schriftuere, om datse ons van Gode tot eenen reghel der waerheyt ende des leuens ghegheuen is, waermede wy alle dinck souden beproeuen, ende waerna wy souden leuen.

+ Iacobus.

+ Ioannes

+ 1.

+ 2.

+ 3.

+ Apocalypsis Cap. 22.

+ De Canon.

☞De Argumenten ofte Inhouden der Apocryphen, vindtmen achter het derde Boeck der Machabeen.