Declaratie van der triumphe bewezen den hooghe gheboren prince van Spaengien, Philips

[p. I]

[Inleiding]

GEENE feesten werden eertyds met meer plechtigheid en luister in de vlaemsche steden gevierd dan diegene welke toegewyd waren aen de Blyde Inkomsten onzer vorsten. om ze zoo aenzienelyk mogelyk te maken, spaerde men noch moeite, noch tyd, noch geld; al de inwoners zonder onderscheid droegen daer het hunne aen toe met een mildheid waervan men zich hedendaegs niet gemakkelyk een denkbeeld kan vormen. Onbeambte zoowel als beambte persoonen, burgers, edelen, geestelijken, kloosterlingen, kunstenaren, letterkundigen, stads-regenten, iedereen deed zijn best om den nieuwen aangekomen prins op eene deftige wyze te onthalen. Daervan maken de kronyken en de gemeente-rekeningen, zoo als men weet, breedvoerige melding.

[p. II]

Later werden de merkwaerdigste byzonderheden van die kostelyke volksfeesten met meer nauwkeurigheid geboekt, en de beschryvingen er van, met kostelyke platen versierd, ter pers gebragt. Deze beschryvingen worden thans met de grootste belangstelling opgezocht; volledige verzamelingen derzelve bestaen niet, terwyl enkele stukken reeds als onwaerdeerbare zeldzaemheden worden beschouwd.

De oudste geprente Blyde-Inkomst welke in Vlaenderen schynt gekend te zyn, zou diegene wezen van keizer Maximiliaen I, wanneer deze Vorst, met den jongen Karel V, ten jare 1508, de stad Gent bezocht. Over die, tot het verledene jaer vergetene beschryving, waervan geen enkel exemplaer meer te vinden is, heeft de heer Ph. Kervyn de Volkaersbeke in den Messager des Sciences Historiques, 1850, een wydloopig en belangryk artikel gegeven en daerin onweêrlegbare bewyzen ten berde gebragt zyner grondige geschied- en boekenkundige kennissen. Niettegenstaende nogtans zyne weluiteengezette pleitreden om het bestaen van dit allerzeldzaemst boekje te bevestigen, kunnen wy niet aennemen uit de woorden: III^e boucken in prenten, welke zich in de stads-rekeningen bevinden en die met eenige andere getuigenissen door den heer Kervyn worden aengehaeld, dat die beschrijving wezenlyk in druk zy gegeven geweest, na de inkomst van Miximiliaen⁺.

+ Ter dezer gelegenheid zullen wy doen opmerken dat men een breedvoerige beschryving der intrede van Philips-den-Goeden te Gent, den 18 April 1458, vindt in de Kronyk van Vlaenderen van 580 tot 1467, Gent 1840, door de Maetschappy der Vlaemsche Bibliophilen uitgegeven, II, 212-258.

[p. III]

Wat er ook van zy, de opzoekingen van den schranderen oudheidskundige in de oude rekening-boeken onzer stad, leveren ons een volledig tafereel op der feest-plegtigheden ten dien tyde te Gend gevierd.

Op deze zeldzaemheid der zeldzaemheden volgt een ander gedrukt stukje, dat in de oogen van eenen bibliophiel; niet min waerde bezit dan het vorige: wy bedoelen de beschryving van het onthael, te Brugge, in 1515, gedaen aen den aertshertog Karel van Oostenryk, later keizer Karel. Het boek is getiteld:

‘La triumphante et solennelle entrée faicte sur le nouvel et joyeux advenement de très-hault, très-puissant et très-excellent prince, monsieur Charles, prince de Hespaignes, archiduc d'Austrice, duc de Bourgogne, comte de Flandre, etc., en la ville de Bruges, l'an 1515, le 18^e jour d'apvril apres Pasques, redigée en escript par maistre Remy du Puys, son très-humble induciaire et historiographe. Gilles de Courmont. Paris, 1515.’

Op het einde der XVI^e eeuw treffen wy nog de twee volgende boeken van den zelfden aerd aen:

1^o ‘De beschryvinghe van het ghene dat vertoocht wierdt ter incomste van den prince van Orangiën binnen der stede Ghendt, den 29 Decembris 1577. Ghendt weduwe van Pieter De Clerck. 1577.’

Er zyn drie verschillende uitgaven van dit boek gekend, alle in het jaer 1578 verschenen.

2^o ‘De heerlicke incomste van onzen ghenadighen land-

[p. IV]

vorst mynheere Francoys van Franckryk, des conings eenich broeder, hertoch van Braband, Gelder, Anjou, Alençon, etc., grave van Vlaenderen, Hollandt, Zeelandt, etc. in zyn vermaerde stadt van Brugghe, den XXVII dach july anno MDLXXXII.’

3^o Idem, zyne incomste te Ghendt, den xx oogst 1582.

In de eerste wordt gehandelt over de inkomst van Willem I, gezeid de Zwyger; in de twee andere over de inhuldiging te Brugge en te Gent van dien belachelyken hertog van Anjou die zich zoo gaern koning onzer gewesten had willen maken. Alle deze stukjes worden mede zeer zelden gevonden.

Op de beschryvingen van latere Blyde-Inkomsten onzer vorsten, in de XVII^e en XVIII^e eeuwen uitgekomen, stelt men zoo veel prys niet, omdat zy in het algemeen dikwyls worden aengetroffen, en men weet dat voor sommige rechtgeschapen boekenminnaren een oud gedrukt werk slechts eenige waerde bezit wanneer er maer een of twee exemplaren van bestaen; men herinnere zich de fyne grap van den markies de Fortsas, een onwaerdeerbaer liefhebber, welke alleenlyk die boeken in zyne bibliotheek wilde zien pryken, waer slechts éen exemplaer van bestond!

Ter gelegenheid der Blyde-Inkomsten van Philippus, prins van Spanje, te Gent, in 1549, verschenen ook verscheiden beschryvingen en vlugschriften, die thans door hunne zeldzaemheid voor ware juweeltjes doorgaen.

Het is met de herdruk van een dier stukken dat wy heden belast zyn. Het is getiteld:

[p. V ]

‘Declaratie van der triumphe bewezen den Hooghe Gheboren Prince van Spaengien, Philips, des keisers Chaerles van Oostenryc zone, binnen der stad van Ghend, in Vlaender, den xiij julij, anno M.D.XLIX.’

Eén exemplaer slechts is er bekend en behoort tot de kostelyke bibliotheek van den wel edelen heer F. Vergauwen, senateur, te Gent. De Declaratie is door den beroemden Cornelius Manilius, gebortig te Brugge, maer te Gent gevestigd, gedicht en gedrukt. De vlaemsche drukker verschoont zich in zyn werkje over hetgeen hem ontbreekt als dichter, maer deze verschooning hoopt hy te bekomen doordien hy in zyne moedertael den vorst heeft willen toespreken:

Ic meende te doene als ander poëten

Die in haer moeders tale veersen telden

.............

.............

Die zyn tale by d'ander wilt gelijcken.

Hoewel zyne verzen niet zeer hoog vliegen, kan men toch dit gedichtje voor een zeer merkwaerdig staeltje van den poëtischen schryftrant van die tyden beschouwen; ze vloeijen gemakkelyk en onderscheiden zich door eene ongemeene zuiverheid van spelling en tael.

De volgende zinsnede uit stads-rekeningen gehaeld, doet ons den loon kennen aen Manilius voor dit werkje gegeven:

‘Betaelt Cornelius Manilius, prentere, de som van 33 s. 19 ds. gr. ter cause hem in gratuiteyte by schepenen toegeleyd over dat hy in vlaemsche uutghestelt ende

[p. VI ]

gheprent heeft de Declaratie vander triumphe, etc., dezelve declaratie ghevisiteert ende gheadmitteert by den secreten raede s'keizers volgens de ammolicie van den secretaris Vlierden.’

In de zelfde rekeningen staen nog aengestipt de sommen betaeld aen Lieven Vander Burcht en aen Bauwin de Feisten, timmerman, voor het maken van arken triumphale, schutselen voor de Rhetorisiens, stellagien etc.; - aen François Vanden Velde, schilder en beeldsnyder, voor het uutzetten van de patronnen ende andere chiraigen van de arcken triumphale, stellagien ende gestoelte van de maegdekens, enz.; - aen de 4 cameren van Rhetoryke voor het leveren van de accoustrementen ende chiragen vander personnagien die ghestaen hebben op de vyf arcken triumphale, enz.; - aen Pieter Vande Walle, koopman te Antwerpen, over eenen zilveren becker lippyn en eenen schoonen zilveren cop, al vergult, wegens de stad geschonken de coninginne van Vranckeryck des K.M. zustere ⁺

Wy zouden ons wydloopiger over de intrede van Philips II kunnen uitbreiden, maer in dit vlugge woordje zou het buiten de grenzen van ons doelwit vallen; dus zullen wy ons bepalen met het aenwyzen van eenige andere gedrukte bronnen over deze feesten.

+ Deze en eenige andere inlichtingen zyn wy aen de dienstwilligheid van den heer Goetghebuer, bouwkundige alhier, verschuldigd, die over de geschiedenis der stad Gent een waren schat van oude en weinig bekende, zoowel onuitgegevene als gedrukte schriften, bezit.

[p. VII]

Gelyktydig met de uitgave van de Declaratie liet Manilius nog een ander boekje onder de pers gaen. Het is getiteld:

‘Brevis descriptio eor. quae. S.P.Q. Gand. Philippo Austri. Caro. V. Caesar., princip. Flandriar. filio, et haeredi et futuro principi Flandriar., exhibita fuere Gandavi, tertio idus juli. An. M.D.XXXXVIIII. Gandavi excudebat Cornelius Manilius. Anno 1549, in-4^o, 11.bl.’

Dit boekje is opgesteld door Jan Otto of Oste, van Brugge, vermaerden hoogleeraer in de latynsche en grieksche talen te Gent. Hy stierf te Duisburg, ten jaren 1581. Zie Val. Andreae, bl. 546 (Lov. 1643).

De stads-rekeningen die wy reeds hebben aengehaeld, behelzen de volgende zinsnede omtrent deze persoon, in gemelde omstandigheid:

‘M^r Jan Oste, scholaster binnen deser stede 4 ℔ hem toegelegd over syne quaede costen die hy gesupporteert heeft omme advis in de ordonnantie te gheven vander arke triumphale, theater en andere spectacelen van personnaigen, figueren en chiraigen, mits hy claegde den voord. toeleg van 16 ℔ gr. hun ter selver causen ghedaen, - int condige bewesen zynde moeite coste en verteert geld, zoo int zenden te Keulen en andere plecken ende ooc zelfe uitgereist om in de bibliothequen de historien te zoekene daer toe dienende als andersins.’

Er zyn twee exemplaren van de Brevis descriptio gekend, het eene behoort toe aen den heer Vergauwen, het andere aen den heer Borluut de Nortdonck, beide te Gent.

[p. VIII]

Onder het typographisch opzicht is de Brevis descriptio byzonderlyk merkwaerdig, dewyl Cornelius Manilius daerin in hebraische letters, waerschynelyk voor de eerste mael, de hebraïsche opschriften drukte die zich op de triumf-arken bevonden.

Ter zelver tyd verscheen te Antwerpen vyf op hout gesneden platen, met titel:

‘Areus triumphales quinque a S.P.Q. Gand. Philippo austr. Caroli. imp. principis Flandriarum filio, et haeredi et futuro principi Flandriarum exhibiti fuere Gandavi anno MCCCCCXLIX, tertio jul. Franciscus Veldius geographus et architectus Gandens. Fecit Antverpiae apud Joan Liefrinck, 1549, in-fol.’

Daervan bestaet slechts éen gekend exemplaer, nu in bezit van den heer Borluut de Nortdonck, die het te Gent in de boekvenditie van den heer De Bremaecker voor de som van 242 fr. kocht. Deze vyf platen gaen vergezeld van eenige vlaemsche verzen.

Eindelyk zullen wy nog eene laetste zeldzaemheid van dien aerd aenhalen, te weten:

‘Wapen van alle de baenreheren van den lande ende graefscepe van Vlaenderen, soo die in order gestelt waeren in de blyde incompste binnen de stad van Ghendt van den conync Philips van Spaenghen, den XIII dach van de maendt julio, int jaer 1549.’ fol.

Dit boek werd te London te koop geveild in de auctie van T. Rodd, den 4 february 1850.

[p. IX]

Buiten deze om zoo te zeggen officiele beschryvingen, vindt men nog breedvoerige inlichtingen over de intrede van Philips te Gent, in een spaensch werk, getiteld:

‘El felicissimo viaie d'el muy alto y muy Poderoso principe don Phelippe, Hijo d'el Emperador don Carlos Quinto Maximo desde España à sus tierras de la baxa Alemaña; con la descripcion de todos los Estados de Brabante y Flandes. Escrito en quatro libros par Iuan Christoval Calvete de Estrella. En Anvers, in Casa de Martin Nucio, ano de M.D.LII. In-4^o (p.99-112.)’

De reize van Philips II in de Nederlanden, door Calvete de Estrella beschreven, is een allerbelangrykst werk, byzonderlyk merkwaerdig door de wyze van zien des schryvers over onze landstreken en derzelver geschiedenis.

Marcus van Vaernewyck, in zyn raer werkje‘ Die warachtighe geschiedenisse van allen gheloofweerdighe saken van den keyser van Roomen, Carolus de Vyfde. - te Ghendt, by Gheeraerdt van Salenson, 1564’, in-4^o, wydt ook eenige bladzyden aen het gene verrigt werd ter gelegenheid der aenkomst van Philips II te Gent, ten jare 1549 en 1556.

De tekst van de Declaratie, doen wy hier laten drukken, is, woord voor woord, gevolgd naer het exemplaer van den heer Vergauwen; de hout plaet op het titel-blad, is door den heer C. Onghena getrouwelyk nagemaekt.

Het kostelyk juweeltje van den heer Vergauwen werd, in het jaer 1844, door hem te Parys gekocht, voor de som

[p. X]

van 130 franks, en sedert aldaer door den beroemden Niedré op een allerfraeist wyze ingebonden; het bestaet uit 11 bladen, klein in-4^o, met cyfers en aenwysletters.

Volgens het berymd epiloog, zou dit werkje eerst in december 1549, of misschien ook in 1550, uitgekomen zyn, mits het oktrooi tot het drukken, en door Vlierden onderteekend, maer den 3 December 1549 werd afgeleverd.

Gent, Bloeimaend 1851.

J.D.S.G.