Critisch Bulletin. Jaargang 2

[p. 341]

[Nummer 11]

De Spartaansche stijl

Paul Bromberg, Het Hollandsche Interieur
Uitgeversmij. ‘Kosmos’, Amsterdam

Wij beleven - het wordt steeds duidelijker - den overgangstijd naar een nieuwen levensstijl, die op grooter soberheid, zakelijkheid, evenwicht en schoonheid door doeltreffendheid gericht is. Ondecoratief, onvormelijk, maar strak, sober. Het ziet er naar uit, dat binnen enkele generaties die nieuwe spartaansche stijl een voldongen feit zal wezen. Wij en misschien nog een of twee generaties die volgen zijn de vrij potsierlijke en zeer hulpelooze overgangsvorm daarnaar. Ik veronderstel, dat de Amerikaansche door snobisme verknoeide zakelijkheid slechts een caricatuur is van de toekomst, dat ook de averechtsche spartaansche stijlpogingen van fascisten en nationaal-socialisten maar caricaturen zijn van wat komt.

De architectuur is een eind naar dien nieuwen stijl op weg, ook de ambachts- en nijverheidskunst. Het verkeer (maar de voertuigen veranderen nog slechts traag, de auto's eerst, straks de treinen), de machinale bedrijven gaan uiteraard dien kant uit. De sport is dien weg ingeslagen maar is aan den anderen kant een der haarden van het oude bederf, van decadentie, cultuurloosheid en snobisme. De vrouwenkleeding - afgezien van haast achttiendeëeuwsche retraites, voor rekening der modeheerschers - tracht ernaar (de mannenkleeding nog hoegenaamd niet). Film (Rusland en de avantgardisten - maar daarvóór schuift de schaduw van Hollywood), tooneel (Rusland en Berlijn), de fotomontage zijn erheen op weg. Spreekkoren, openluchtspelen eveneens. Schilderkunst, beeldhouwkunst, muziek experimenteeren hartstochtelijk. De litteratuur trager en voor een deel snobistischer. Jazz en moderne dans zijn, afgezien van de decadente excessen die snel overgaan, waarschijnlijk geen decadentieverschijnselen maar mede uitdrukkingsmiddelen van een nieuw, markant en toch beheerscht rhythme; ze zijn de leelijke danszalen en teahalls al een eind vooruit. De sociale defensie (gevangeniswezen) kentert, wordt menschelijker èn rationeeler. Maar staatkunde, economisch verkeer (concurrentie, protectionisme, internationale schulden), arbeidsorganisatie, erotische verhoudingen zitten dieper dan ooit in verwarring en stijlloosheid. Fascisme en nationaal-socialisme, booze bolwerken van den ouden stijl, trekken diplomatiek partij van het nieuwe stijlverlangen, pro-

[p. 342]

beeren het naar schijnheroïek te leiden en kleeden het militairisme in nieuwezakelijkheidsbuisjes. Maar dat zijn misschien de schokken, die de beginnende veranderingen in het organisme van den tijd bij de jongere generaties teweeg moeten brengen. De richting van den nieuwen stijl is geteekend. Dat maakt de wanhoop aan deze wereld kleiner. De tijd groeit altijd in het verborgen, onze zintuigen zijn onscherp en onze organen niet zeer gevoelig ervoor. Utopia? Allerminst. De nieuwe tijd zal er anders uitzien dan de onze en de ellende, die het menschdom trouw begeleidt, zal er dan ook anders uitzien. Maar de spartaansche stijl zal in vele opzichten toch een soberder, schooner, strakker, rationeeler en bezielder beeld opleveren. Na de vage hoop en 'n beetje humane ideeën en maatregelen van kort na den oorlog, keert zich een jongere generatie naar een averechtsche heroïek, maar in samenhang met den nieuwen stijl wordt toch ook in denken en verbeelden op verschillend terrein een nieuw, spartaansch humanisme merkbaar. Een tegenwicht, een kans althans tegenover de dreigende chemische vernietiging onzer cultuur.

Uit het boek, dat Bromberg voor den cyclus Moderne schoonheid der uitgeverij ‘Kosmos’ maakte, blijkt overtuigend dat de woninginrichting een radicale verandering tegemoet gaat, waarbij niet ieder ding een fraaiigheid (of smakeloosheid) op zichzelf meer zal wezen, met een betrekkelijke stijleenheid tusschen de voornaamste meubels en veel overbodig ornament, maar woonruimte en meubilair een geheel zullen vormen, in een zuivere saamhoorige harmonie, zonder elkaar als nu meestal te hinderen, en een evenwicht van doelmatig en schoon. De illustraties zijn goed en instructief.

Anthonie Donker