Critisch Bulletin. Jaargang 2

De verborgen avonturier

Blaise Cendrars, Rhum. l'aventure de Jean Galmot
Grasset, Paris 1931

Als men dit werkje uit heeft, vraagt men zich weer af waarom Cendrars eigenlijk nog steeds doorgaat voor den kenner par excellence van den avonturier; want ziehier, na de twee deelen Dan Yack, zijn derde mislukking, en toch, fantazie werd hier van hem nauwelijks vereischt. Jean Galmot heeft bestaan, iedere Franschman heeft wel eens gehoord van Jean Galmot; hij was als man-van-actie, en zelfs als schrijver, alleszins de moeite waard, en Cendrars had zijn geschiedenis dus maar nauwkeurig na te gaan, leek het, om er iets van te maken dat op de hoogte had kunnen staan van zijn eerste en beste proeve op dit gebied: L'Or, ou la merveilleuse histoire du général Suter, dat zooveel oudere goudzoekersverhaal, waar het hem toch gelukte zooveel meer leven in te blazen. Zou het het succes zijn, en de voortdurende aanvragen, die ook dit talent hebben bedorven? Sedert eenigen tijd kondigt hij aan, onder de lijst van zijn werken: ‘in voorbereiding 33 deelen’. Het is misschien niet meer dan een grap, maar het zou ook een aanwijzing kunnen zijn, dat hij geheel op weg is om de reclame-schrijver te worden van het avontuur, iets waartoe zijn stijl, op menige plaats, trouwens altijd voorbestemd leek.

In ieder geval, dit werkje, Rhum, dat evengoed anders had kunnen heeten, van Procedure af tot Knoeierij, brengt van de figuur van Galmot zooveel als een intelligent buitenstaander, die trouw

[p. 174]

de kranten heeft gevolgd en zijn boeken kent, die daarbij dan nog eenige brieven en processtukken heeft ingekeken, zonder veel moeite vermag te doen. En wat het avontuur betreft: behalve eenige oppervlakkige aanteekeningen over zijn journalistiek debuut en zijn leven in Guyana, aan het begin en aan het eind (de deelen waarop juist het accent had moeten vallen omdat men er dezen man het meest als avonturier in had kunnen zien), krijgen wij eigenlijk niets dan eenige processen achtereen te Parijs, waarvan de rhum-affaire dan de aanleiding was. Het is niet de avonturier, het is de door zijn tegenstanders vervolgde man, dien Cendrars ons, met vele citaten en resumé's uit de krant, voorzet; een sympathiek en weerbarstig slachtoffer van de vervolgingswoede der afgunstigen. (Nog een titel: het boek had Afgunst kunnen heeten.) Alvorens zich deze afgunst in zoo ruime mate op den hals te halen, is Galmot erg rijk geworden; wij vernemen niet precies hoe. Wij hooren alleen dat hij hard gewerkt heeft, ondanks sloopende koortsen, dat hij dus op waardige wijze tot het goudzoekerstype van den avonturier behoort. Aan het eind wordt hij vermoedelijk vergiftigd, iets wat wij alweer uit de krant wisten, en Cendrars' schrijfwijze past zich gemakkelijk bij het mysterie aan. Wat in het oog springt is: dat Cendrars van het avontuur niet alleen, maar van het leven en de persoonlijkheid van Jean Galmot, eigenlijk weinig heeft geweten. Als men dit vooropzet, moet men misschien toch weer bewonderen dat hij (terwijl hij in den loop van de processen zooveel cijfers ook citeert) er nog in geslaagd is een vrij leesbaar boek in elkaar te zetten van 250 bladzijden. En het is ook geen ‘vie romancée’, al is het soms een ‘vie poétisée’ geworden, wat erger is.

Cendrars heeft Galmot persoonlijk ontmoet, maar meer dan ontmoet is het niet geweest, en dit boek bewijst: het was niet voldoende. Ik heb verder niet goed begrepen waarom Cendrars telkens terugkomt op de, bovendien banale, vergelijking dat Galmot een Don Quichote zou zijn geweest. De avonturier, en dan in onze XXste eeuw, moet, wil hij ook maar eenigszins slagen, minstens 9/10 in zich hebben dat zich aan een dergelijke definitie radicaal onttrekt; ik kan Cendrars ook niet voor simplistisch genoeg aanzien om hier aan zijn ernst te gelooven, ik voel mij als lezer dus bewust te kort gedaan, en als terugslag, ofschoon ieder gegeven mij ontbreekt, zou ik dit Rhum haast overlezen, om in Galmot te speuren naar het element Vautrin. Ik weet wel dat hij twee avontuurlijke boeken geschreven heeft, waarin het gedicht-in-proza, met wat het aan melancholische rhythmen meebrengt, voortdurend overheerscht; ik weet ook dat Galmot, in de brieffragmenten die Cendrars citeert, een werkelijke emotie soms wekt, door een lyrisme

[p. 175]

dat niet alleen menschelijk, dat dikwijls dichterlijk is. Maar toch! dit alles vertegenwoordigt niet meer dan één kant; vooral wanneer men aan de spionnage of contra-spionnage denkt waarmee de jonge Galmot zich een plaatsje veroverde in de journalistiek van de Riviera. Wordt zijn lyrisme, dat op zichzelf beoordeeld, dikwijls faciel is, anderzijds ook weer niet verklaard door ditzelfde verleden? - men voert niet straffeloos jarenlang de pen in de kolommen van de Petit Niçois. Wat ik van Galmot zou willen weten, heeft Cendrars mij verzwegen, heeft hij, meestal door onweten, maar soms toch ook uit een soort tactiek, verborgen onder de procedure die het grootste deel van zijn boek overstelpt.

En vérité, besluit hij de haastige notities van zijn 4de hoofdstuk, l'Aventure pour Galmot n'aura été que du travail, du travail, du travail.

Met alle respect voor Galmot, ik geloof het niet. Maar indien het waar was, dan nog zou ik een andere biographie van hem willen lezen, waarin de feiten niet zoo dooreengesmeten worden als hier, waarin zij ook, zooveel mogelijk althans, tot één schaal worden teruggebracht, en vooral: waarin zij niet, volgens het beproefde systeem-Cendrars, plotseling bladzijden lang worden weggevaagd door z.g. synthetische reeksen van substantieven, die in werkelijkheid niets anders doen dan het gebrek aan informatie maskeeren, of aan beeldende kracht.

E. du Perron