Critisch Bulletin. Jaargang 2

Een Japansche arbeidersroman

N. Tokunaga, ‘Die Strasze ohne Sonne’
Internationaler Arbeiterverlag, Berlin

In Maart 1926 besloot de Kyodo-drukkerij, één der grootste drukkerijen in Tokio, 160 man van haar personeel slechts gedurende 15 dagen per maand te laten werken en hun loon in overeenstemming hiermee te korten. Tegen deze maatregel kwamen 2000 drukkers in verzet. Een staking der typografen volgde. Ze duurde van Januari tot Maart, doch werd na harden strijd door de arbeiders verloren. Over deze algemeene typografen-staking schreef een dertig-jarige Japansche drukker, Naoshi Tokunaga, een roman: ‘Die Strasze ohne Sonne’. Tokunaga nam er indertijd zelf aan deel, werd later lid van de Japansche vereeniging van proletarische revolutionaire literatoren en schijnt thans één der belangrijksten onder de jonge Japansche literatoren te zijn.

Herinnert één van ons zich nog deze staking? De meesten zeker niet. Er waren zooveel stakingen de laatste jaren, er wordt zooveel geleden, zooveel gehongerd. En... Tokio is zoo ver en Japan voor onze begrippen een geheel ander land, waarbij we niet gewoon zijn aan stakingen te denken, doch aan de beroemde ‘Ziel van het Oosten’, dartelende Geisha's, kersebloesems en dergelijke cliché's meer. Is Tokio intusschen werkelijk zóó ver? Zijn de toestanden er zoo geheel anders dan bij ons? Het boek van Tokunaga geeft op deze vragen een antwoord. Als de hoofdpersonen uit dit werk geen Hagimura, Oshima, Tagaki of Matsusaki heetten, doch Visser, Mulder, Jansen of van der Veen, zouden we nauwelijks merken, met een Japansche roman te doen te hebben. Deze roman kan overal spelen. In Holland even goed als in Duitschland, in Frankrijk even goed als in Amerika. Tweeduizend arbeiders, die dag in dag uit achter hun zetmachines staan, 's nachts in hun krotwoningen huizen, samen honger en gebrek lijden en staken. Ze vechten op leven en dood om hun loon, andere arbeidsvoorwaarden en een

[p. 157]

beter leven in een verre toekomst. Tenslotte wordt de staking verloren. Waarom? Ook hierop geeft Tokunaga antwoord. Hij geeft ons tevens bericht over de oorzaken van deze staking en het verloop ervan, over de figuren aan de eene kant zoowel als aan de andere kant der barricaden. Hij vertelt van onderkruipers en rechercheurs, van directeuren en voorzitters, van vakvereenigingen, en vooral van de honger, waardoor deze staking gedoemd was verloren te worden. Tokunaga doet ons in ‘Die Strasze ohne Sonne’ niet alleen het verhaal van de staking bij de Kyodo-maatschappij in Tokio, doch van elke staking in elk land. De wereld, waarvan wij meenen, dat ze zoo groot is, blijkt tenslotte zoo klein. Overal wordt menschen het beetje geluk onthouden, waarop zij recht hebben, overal onderdrukt de eene klasse de andere, overal vinden stakingen plaats en worden ze nog vaker verloren dan gewonnen. Het is daarom noodzakelijk, logisch en niet anders mogelijk, dan dat komende literaire werken steeds weer en opnieuw de armoede der menschen als uitsluitend onderwerp zullen hebben. Van deze armoede - ditmaal de armoede, waaronder de drukkers van Tokio gebukt gaan - geeft Tokunaga aangrijpende schilderingen: ‘Die Senkawa-Rinn hatte vollkommen ihre alte Gestalt verloren. Ueber ihr hingen die kleinen Balkone der Arbeiterbaracken: auch die Küchen und die Aborten waren zum Teil über den Graben gebaut. Die Rinne wurde mit Aschenhaufen, zerbrochenen Flasschen, Lumpen und Papier zugeworfen und bewies nur durch die periodischen Ueberflutungen ihre Existenz. Diese Senkawa-Kloake war die Mitte der Strasze im Tal. Je weiter man von ihr fort den Abhang der Berge hinaufstieg, desto reicher wurden die Bewohner; es hiesz gleichzeitig, dasz man sich von dem schmutzigen Wasser entfernte und der Sonne näher kam. Hier war das Barometer, dasz die verschiedenen Klassen der Gesellschaft anzeigte.’ Ook deze beschrijving is niet alleen op Tokio van toepassing.

Groot en sloopend is de nood, die tijdens deze staking door de Japansche typografen werd geleden. Vooral Takae en haar zuster Okaja, twee arbeidsters, hebben er onder te lijden, doch ook Hagimura, één der leden van het stakings-comité, en Miatij, Moriga en alle andere arbeiders gaan er aan te gronde. Romanhelden in den gewonen zin van het woord heeft dit werk slechts twee: de werkgever en de werknemer. Het eigenlijke verhaal is dan ook alledaagsch en eentonig (eentonig in de beteekenis, die Multatuli in zijn Max Havelaar aan dit woord hechtte). Arbeiderslevens, zooals ze overal, niet alleen in Tokio, geleefd worden. Een vader, die den komenden tijd niet begrijpt en tegen zijn dochter, die aan de staking deelneemt, in opstand komt; een arbeidster, die in de gevangenis

[p. 158]

aan tuberculose sterft; een directeur, die deze staking wint; politie, die steeds de sabel trekt en een roode vlag, die niet gestreken wordt, doch door de jongeren verder gedragen en beschut. Hiermede sluit het boek. De lezer, die aan een boek in de eerste plaats eischen van aesthetica stelt en verlangt, dat het vóór alles goed geschreven is, zal bemerken, dat Tokunaga een voortreffelijk literator is. Deze roman, ‘Die Strasze ohne Sonne’, is echter vooral een poging, nu eens niet in de eerste plaats menschen, doch toestanden te schilderen. Tokunaga breekt met de opvatting - talrijke jongeren staan reeds aan zijn zijde - dat een literator in zijn werk vóór alles menschen beelden moet. Hij - en met hem vele anderen - wil in de eerste plaats de plaats van den Mensch in deze samenleving schetsen, de bestaansvoorwaarden, waaronder hij leeft, de economische machten, waaraan hij gebonden is en de verhouding waarin hij zich ten opzichte daarvan bevindt. Men zou hieruit dus kunnen afleiden, dat een man, die zijn werk vanuit een zoodanig gezichtspunt schrijft, eigenlijk ook vooral kritiek verlangt vanuit dat gezichtspunt. Het is immers vooral de bedoeling van een dergelijk literator, invloed op de sociale ontwikkeling uit te oefenen, zoodat, mede door zijn werk, in komende tijden de levensvoorwaarden beter worden. Na lezing van dit werk wordt zoowel de lezer als de criticus gedwongen, na te denken over de arbeidsvoorwaarden der drukkers in Tokio. Eigenlijk moest men dus bij een bespreking van dit werk de problemen van den klassenstrijd ter sprake brengen. Tokunaga toont echter ook den lezer, die deze problemen nog niet ter sprake gebracht wil zien, het leven der arbeiders in Tokio, waarvan hij zeker niet op de hoogte was en waarover het in verband met de beroemde ‘Ziel van het Oosten’, de dartelende Geisha's en de kersebloesems, goed is, op de hoogte te zijn.

Nico Rost