Critisch Bulletin. Jaargang 2

Gevonden voorwerpen

Bloemlezing uit honderd Amsterdamsche Studentenalmanakken (1830-1930)

Er is geen twijfel aan, of er is niet alleen in vroeger eeuwen maar ook de laatste vijftig jaren Nederlandsch proza en poëzie verloren gegaan. Het debuut van Van Looy is zoek, van Aletrino werden sommige zeer mooie schetsen nooit herdrukt - het zijn maar enkele voorbeelden, wat bleef er in portefeuilles of raakte er op reis zoek? Maar ook in oude kranten en tijdschriften ligt ongetwijfeld het een en ander van waarde begraven. Daar zijn de ‘men of one poem’, die men uit oude tijdschriftjaargangen of zwakke en vergeten bundeltjes zou moeten opdiepen. Ik beproefde enkele jaren geleden jeugdpoëzie van dichters van naam maar vooral van onbekend geblevenen bijeen te brengen, en hoewel er, een lawine van bijdragen ten spijt, weinig van waarde inkwam om tot een uitgave te kunnen overgaan, waren er enkele zeer merkwaardige gedichten bij, waar een jong talent uit sprak dat men alle kansen gegeven zou hebben; in de meeste gevallen bleef het echter bij zoo'n enkel zuiver gedicht en belandde de betrokkene later veilig buiten de gevaarlijke zône der kunst.

Meer uitzicht zou het verzamelen van verloren proza, en met name satyrisch proza bieden. Juist satyrische stukken gaan uiteraard licht verloren, omdat ze in het verder oeuvre van een schrijver meestal niet passen, omdat ze ‘eenmalig’ zijn, want maar een enkele maal in zijn leven vaart de duivel den mensch op de tong.

[p. 101]

Men zou ernaar moeten zoeken in oude kranten, in Groene Amsterdammer en Gulden Winckel e.d., er zou een zeer merkwaardige verzameling Nederlandsch satyrisch proza bijeen te brengen zijn, koude, staalharde en vlijmscherpe satyren, boosaardige boutaden en brillante nonsens. Er zou werk in thuis hooren van Cornelis Veth, Erich Wichmann, Plasschaert, Coster, Ter Braak, Barbarossa, Tersteeg, Greshoff, Van Deyssel, Van Eeden, waarschijnlijk ook Van Ostayen, Kelk, Coenen, Nijhoff, Gossaert, Pijper, Elschot, ik vergeet er denkelijk verscheidene en van de beste, ook werk van onbekenden, waar de grootste verrassingen onder kunnen schuilen.

Voor aanwijzingen en inzendingen, die het tot stand komen van een dergelijken bundel onbekend Nederlandsch satyrisch proza bevorderen kunnen, houd ik mij ten zeerste aanbevolen.

Ook studententijdschriften en -almanakken zullen van die gevonden voorwerpen kunnen opleveren. Zelfs zou er een merkwaardige bundel studentenlitteratuur bijeen te brengen zijn. Maar dan niet op de wijze van de hier besproken bloemlezing; deze draagt veel te veel het karakter eener gelegenheidsuitgave, waarbij men er meer aan gedacht heeft die gelegenheid te vieren dan iets van werkelijke waarde bijeen te brengen. Uit enkel Amsterdamsche studentenalmanakken is natuurlijk nooit een boek samen te stellen, dat waarde heeft als een bijdrage tot onze litteratuur. Zoo raakte dit boekje vol met de bekende schetsjes, stemmingsstukjes, meer of minder uitgerekte of geslaagde aardigheden en groteske avonturen. Maar zeer, zeer enkele ook bij strengeren maatstaf goede, bruikbare stukken zijn erbij. Het boek bleef dus een aardige bundel voor reünisten om in te bladeren, een bundel stalen van studentenschrijverij maar geen verzameling studentenlitteratuur.

Een typische studentenlitteratuur als in de dagen van Klikspaan, Hildebrand en Paaltjes hebben wij al lang niet meer. Ook de roman over en uit het studentenleven laat op zich wachten; onder zooveel oud-studenten, waarbij dan nog verscheidene die schrijver werden, heeft niemand het tot nu toe gewaagd bijv. de schilderachtige Leidsche studentenwereld voorgoed in beeld te brengen.

Wel is er een genre van studentenschrijverij, dat zich jaar in jaar uit gehandhaafd heeft en dat blijven zal, zoolang er studenten zullen zijn: het genre der vernuftige en geestige nonsens, dat zich zelfs een enkele maal tot het peil der litteratuur verheft. (In dit boek is de Sarahcyclus er een aardig voorbeeld van en in Belcampo's, De Driesprong' vindt men werkelijk die voor niets terugdeinzende studentenfantasie.)

De onbekommerde dwaasheid, de cultus van de moedwillige onge-

[p. 102]

rijmdheid is het meest typische en in den regel het beste der studentenschrijverij, omdat het, afgezien van studie en filosofische uitspattingen, ook eigenlijk het karakteristiekste is van den studententijd. De fantasie van den student is baldadig en aan deze mentaliteit is het weggelegd, echter slechts zelden met talent, het wereldbeeld een weinig uit zijn voegen te trekken. Later heeft men er de brutaliteit niet meer zoo toe, de geest is niet meer zoo lenig, werd logger, werd langzamer, werd serieuser vooral of piëteitvoller, men ontziet het leven eerder of men heeft afgeleerd om het leven als verschijnsel te lachen. Het spel wordt doodelijke of bittere of... belachelijk-gewichtige ernst. Voor de ongebreidelde scherts is er dan geen plaats meer.

Het zou mogelijk zijn een kleine, merkwaardige verzameling studentenlitteratuur - en natuurlijk niet enkel in het genoemde genre - bijeen te brengen. Maar dan moest men, om een werkelijk waardevolle en critisch geschifte bundel samen te stellen, het beste bijeen zoeken uit alle studentenalmanakken der verschillende corpora, benevens de algemeene studententijdschriften als Propria Cures en het vroegere Minerva. De verschillende redacties zouden een dergelijk plan moeten organiseeren en er ware aldus stellig iets, dat ten onrechte verloren zou gaan, voor onze litteratuur te redden.

Anthonie Donker