Contour. Jaargang 1

[p. 96]

Tribune Tribunaal

In de donkere maand november van het vorige jaar is in alle stilte en onbetreurd gard sivik van ons heengegaan. Vrijwillig heeft het zich opgeheven en wij zijn in diepe verslagenheid achtergebleven. Want vele kundige recensenten hebben gezegd dat contour alleen maar wordt uitgegeven om de hetze tegen dat arme gard sivik. Wie dan denkt aan de geldende moraal ‘van de doden niets dan goeds’ ziet onze positie in al zijn rampzaligheid voor zich! Waar moeten we nu nog over schrijven? Hadden wij maar de moed kunnen opbrengen ook de brandstapel te beklimmen - Maar nee, wij hebben het niet gedurfd en moeten nu voortbestaan, zinloos, uitzichtloos...
redaktie

Studentenpers I: Kaatseballen met de fluimen

Studentenpers is er nauwelijks in Nederland. Studentendruk komt meer voor. Studentenkak 't meest. Een nogal anaal begin voor een generaliserend babbeltje met de vermoeide grote jongens uit de intelligentiabranche. Maar waarom zou ik niet dezelfde methode van schrijven (opschrijven) volgen als de vullers s.s.t.t. van pc, Pharetra en het lub? Een andere stijl wil wel eens verwarring brengen in de gelederen van deze code-kritici. Is lezen niet herkennen van geleende waar? Vandaar dus zus en niet zo. O.a. in de boven vermelde periodieken heeft men ons verblijd met cursiefjes over contour. Waarlijke kronkels, door verbitterde grijsaards cynisch op het weerloze papier geschetst. Onze i.q.-ouderdom bleek erg teleurgesteld, zonder die gemoedsstemming overigens nader toe te lichten aan de hand van feiten, over onze slordige essays, over het zoveelste blaadje dat wij nu zijn geworden, over onze behoudendheid en arrogantie en over onze vermoeiende verhandelingen. Nu zijn dit natuurlijk bekende termen voor de medewerkers van studentenbladen. Er wordt onderling zo veel mee geschermd, dat ze als clichés een stand hebben op te houden. Mij dunkt dat het schijngevecht dat de Nederlandse studenten-

[p. 97]

pers konstant tegen het calvinisme voert, beter naar een hygiënische konfrontatie met de eigen fluimigheid kan worden omgebogen. Als men voor 't moment niets te zeggen heeft, is het verstandiger te wachten op de gedachten die wellicht ooit nog eens komen zullen. Ook al staat men buiten de maatschappij, daarom hoeft men nog niet dadelijk de moed op te geven en universitair journalist te spelen. ‘Voor 't moment’ duurt zelden langer dan tien jaar.

j.w.o.

Studentenpers II: De gelukzalige polemist

Er zijn van die gelukzalige polemisten die overal wel een hatelijk stukje over kunnen schrijven omdat ze in de eenvoud van hun geest menen dat het niet nodig is je daarbij te verdiepen in wat je slachtoffer bedoelt en wat hij precies zegt. Zo iemend bleek Hu. in Propria Cures van 7 november 1964 te zijn. Hij werd boos omdat w.a.e. in p.c. van 14 dagen daarvoor een vriendelijke opmerking over contour had gemaakt. Speciaal de bijdrage van ‘een of andere Jan van der Vegt’ moest 't ontgelden, en daarom ga ik toch nog maar wat rechtzetten.

De bedoeling van mijn artikel bleek uit de ondertitel ‘een polemische verkenning’. De polemiek was gericht tegen poëzie-opvattingen van Rodenko en Calis en d.m.v. de twijfel daaraan wilde ik de aard van het gedicht verkennen, uiteraard niet om voor eens en altijd een antwoord te vinden op li terair-theoretische vragen; dat is nooit de bedoeling van een verkenning. Uitgaande van een omschrijving van taal probeerde ik via het afbakenen van het verschil tussen ‘gewoon’ en ‘bijzonder’ taalgebruik te komen tot een omschrijving van wat dichten is en in tweede instantie van de aard van het gedicht. Daarbij ging het mij erom, dat het gedicht een abstractum is. Ik besloot het artikel met de behandeling van de vormen van verzet tegen dit abstrakte karakter van het taalkunstwerk.

Wat doet Hu. nu? Polemisten als hij hebben een beproefde methode: iets voor de helft citeren en dan zeggen dat het niet klopt. Mijn omschrijving van taal b.v. Hu. weet natuurlijk best, dat het vrijwel onmogelijk is een sluitende definitie voor taal te vinden. Hij neemt de mijne (gebaseerd op Sapir), laat de toevoeging dat het taalsysteem een sociale funktie heeft weg en vindt dan dat het een mooie definitie voor muziekschrift is. De slimmerd! Wat ik schreef over de bijzondere situatie van waaruit gedicht wordt, rukt hij verder fijn uit het verband los en dan is het een prachtige aanleiding tot gedaas als: ‘Persoonlijk schrijf ik altijd poëzie als ik zware Van Nelle naast me heb liggen, mijn linkerbroekspijp iets langer is dan mijn rechter enz.’ Waarom ik het gedicht van Vaandrager aanhaalde, is Hu. alweer ontgaan. Hij leest alleen losse alinea's. Of is het soms niet waar dat elk gedicht als gedicht herkenbaar moet zijn ook zonder dat er een auteursnaam bij staat? Wat dan wel een gedicht is, zal Hu. meteen

[p. 98]

geërgerd vragen, omdat hij niet door had dat dáár nu juist het hele stuk over handelde.

Een zin over de magische nevenfunktie van de taal wordt onbegrijpelijk verklaard door Hu., omdat hij geen tijd had verder te lezen en haastig op zoek moest naar het volgende detail. Dat de typografische variant van het vet of groot drukken van woorden bij Van Ostayen een variant is op het gewoon drukken, was voor Hu. te moeilijk.

Maar dan komt de klap op de vuurpijl! Ik noemde die variant, als konsekwentie van mijn omschrijving van het gedicht, een in wezen nietpoëtisch middel. Hu. komt dan aandragen met het onderscheid van T.S. Eliot (met één 1, Hu.) tussen lees- en deklameerpoëzie, daarmee bewijzend alles wat na die variantkwestie kwam niet gelezen te hebben. Ik bestreed dat onderscheid nl. zelf, wat dichter bij huis, bij J.B. Charles.

Tenslotte, met je eigen woorden aan w.a.e., ‘nu alles nog eens rustig overlezen, Hu., vooral rustig, niet te snel oordelen, je geen oordeel aanmatigen over dingen waarvan je geen kennis hebt genomen -’

j.v.d.v.

Kentering of entering?

Hierboven hebt u kunnen lezen over het droevig verscheiden van gs. Wellicht wist u dat Nijgh en Van Ditmar het uitgaf. Deze nimmer dralende uitgeverij is onmiddellijk na de teraardebestelling van de aan een breuk overleden literatuur-Telegraaf begonnen met de uitgave van het tweemaandelijks tijdschrift Kentering. Een voortzetting van gs? Neen, integendeel, het z.g. tussennummer van Kentering (juli 1964) liet daarover weinig twijfel bestaan, want het stond vol met driftig gekef tegen gs.

Over zo'n wisseling behoeft u niet verbaasd te zijn, want in de letterlusthof gaat het er om dat de Bijen bezig zijn en dat de Ditmars sierlijk nijghen in de wind.

Er is echter wel iets anders dat opvallend mag heten. Een buitengewoon triest aspect aan het sterfgeval gs is n.l., dat het midden in een jaargang gebeurde, zodat de uitgeverij geconfronteerd werd met het delicate probleem: wat te doen met de te veel betaalde abonnementsgelden? Restitueren? Weineen, men bedacht een veel subtieler oplossing: men kocht er zaad voor om gras te laten groeien over gs. De elegantie waarmee dit aan de ex- gs-abonnees werd duidelijk gemaakt, typeert de ware Hagenaar. Deze abonnees ontvingen een brief, waarin hen werd voorgesteld zich voor de rest van de jaargang stilzwijgend te abonneren op Kentering.

Veronderstel, dat u als lezer van b.v. De Groene, of Trouw, of voor mijn part Panorama, van de uitgever het bericht kreeg dat u om soortgelijke redenen voor het overige van de lopende jaargang zou ontvangen resp. Het Gereformeerd Gezinsblad, De Waarheid en Wijsgerig Perspectief. Wat zou u zeggen? - Neen, zegt u het maar niet.

[p. 99]

Bij Nijgh en Van Ditmar kan zoiets. Heel rustig. Maar wèl slordig van de uitgever om die eerste letter van Kentering over het hoofd te zien.

Of zou die gereserveerd zijn voor Komma?

ger van wijck

Kentering

Het tijdschrift Kentering heeft zich al eerder, met name in het zgn. tussentijdse nummer van vorige zomer, verweerd tegen avant-gardistische stromingen in onze literatuur. De vernieuwde, zesde jaargang, waarvan nu twee nummers verschenen zijn, zet o.a. in de door Peter Berger opgestelde redaktionele inleiding deze strijd voort, vanuit een aanvalspositie die wel zo sterk is, dat men er de zwakke kanten van beide nummers door vergeet.

Berger gaat uit van het steeds groter wordende schrijversportret dat tegenwoordig boek- en tijdschriftomslagen siert, en hij signaleert daarin de hypertrofie van het artistieke, de verbijzondering van het schrijversleven. De moderne schrijver zorgt ervoor in het middelpunt van de publieke belangstelling te blijven, waarvoor hij gretig gebruik maakt van de moderne massacommunicatiemiddelen, waartoe Berger ook de bestseller-roman rekent. Aan de andere kant verheft diezelfde schrijver zich in zelfvergoddelijking huizenhoog boven de gewone mens. Als hij zijn roman vult met autobiografische details, doet hij dit niet uit zin voor realiteit, maar omdat al die details - vooral als ze in de sfeer van het schandaal liggen - de bijzonderheid van zijn schrijversschap illustreren. Daardoor blijft de roman, evenals de avant-gardistische poëzie, onpersoonlijk en leeg. Essay en polemiek worden door deze stroming meegezogen, door als sierpolemiek een doel in zichzelf te worden, en als microscopisch, gespecialiseerdwetenschappelijk onderzoek wel het kunstwerk te inventariseren, maar het niet te beoordelen in verband met de existentiële achtergronden. ‘De levensbeschouwelijke, ongespecialiseerde en het artistieke denken corrigerende essayistiek is totaal van het toneel verdwenen.’ (nr. 1, p. 7)

Kentering geeft bij het bestrijden van deze literaire inflatie een voorname plaats aan de kritiek. In het redaktionele stuk van het tweede nummer wordt daar iets meer over gezegd. Kentering wil een ontspecialisering van de literatuurbeschouwing, dat is na het bovenstaande wel duidelijk; het wil bovendien ‘een meer gespreide aandacht voor het literaire werk als de neerslag van een zeer speciaal gedrag dat toch niet van de samenleving geabstraheerd kan worden.’ (nr. 2, p. 5)

Het zal duidelijk zijn geworden, dat de grote lijnen van deze beginselverklaring parallel lopen met bepaalde lijnen in de stellingname van contour. Daardoor zullen er in de toekomst zeker overeenkomstige uitspraken komen, zoals die nu al zijn gedaan. Toch zullen vooral de punten van onderscheid belangrijk blijken omdat zich daarin de eigen aard van van beide tijdschriften kan manifesteren. Als ik hier over deze verschilpunten nog een opmerking maak, doe ik nauwelijks recht aan het belang

[p. 100]

van wat in Kentering gezegd is. Ik doe het alleen om de richting aan te geven waarin deze verschillen zich ontwikkelen. Naderhand zullen we er op terugkomen.

Het lijkt mij, dat Berger in zijn inleiding wel gelijk heeft als hij inflatie konstateert, maar dat hij zijn beschouwingen tezeer beperkt tot wat derderangs halfgoden als Vinkenoog, Vaandrager, Vanvugt, Cremer, e.a., ondanks dat hij er ook belangrijke schrijvers als Mulisch en Van het Reve in betrekt. Maar ook die beiden maken niet meer het hedendaagse proza uit. Er zijn anderen. Ik noem hier geen namen omdat elke naam een vraagteken op kan roepen. Maar de jongere prozaïsten die niet of niet in die sterke mate door de overschatting van het kunstenaarschap zijn meegesleept, zullen de halfgodjes die ik noemde al gauw op de achtergrond doen raken. In Bergers uitvoerige betoog worden ze te belangrijk.

Ook inzake de aard van de kritiek zullen de verschillen zich gaan aftekenen. Het is te verwachten, dat in de literatuurbeschouwing van Kentering de verhouding tussen literair werk en extra-tekstuele gegevens een belangrijk punt zal zijn. Bergers stuk over Achterberg wijst daar al op.

Ik herinner me, dat Calis eens geschreven heeft dat de polemiek in Nederland zou opvlammen. Het is er niet van gekomen tot nu toe, maar misschien gaat hij, voor deze ene keer, gelijk krijgen.

j.v.d.v.