Columbus. Jaargang 1

[p. 127]

Het onvergankelijke in de muzikale Romantiek

Na vele jaren (wij spreken hier al van lang voor den oorlog) waarin ons concertleven de Fransche muziek wel niet verwaarloosd, maar toch veel meer dan wenschelijk en noodig was op het tweede plan schoof om de kunst uit Duitschland en Oostenrijk een eereplaats te gunnen, is thans te dien opzichte een kentering ingetreden. Maar daar is dan ook een oorlog voor noodig geweest. De revolutie in de muzikale oriënteering is zonder luidruchtigheid en snel verloopen. Reeds is te Amsterdam sedert de bevrijding menige eerste uitvoering gegeven; de activiteit, waarmee men naar vernieuwing van het répertoire streeft, is waarlijk niet gering en nu krijgt ook de Fransche muziek het haar toekomende deel. Gevoegelijk kunnen we na zoovele jaren van Schumann, Wagner, Strauss e.a. het muzikale midden-Europa eens wat minder cultureele eer bewijzen. En dan zal het er, na een zoo lange periode van oppermachtigheid en absorbeering van een groot deel der muzikale belangstelling, nog niet eens slecht afkomen. Zoowel in Frankrijk als in Engeland, om ons tot de naburige landen te beperken, zijn alleen al in den lateren tijd zooveel interessante verschijningen opgetreden - wier muziek ons niet mag worden onthouden, willen wij niet op een muzikaal lager niveau komen te staan - dat wij er werkelijk niet te vroeg bij zijn als ze nog in dit seizoen worden geïntroduceerd. En het ziet er naar uit dat onze verwachtingen niet teleurgesteld zullen worden.

Houdt de nieuwe oriënteering, die reeds is ingetreden en waarvan men mag verwachten, dat zij zich in nog sterkere mate zal laten gelden, tevens in, dat wij zullen loskomen van de bij ons op muzikaal gebied nog zoo diep wortelende romantiek? Want wat anders hebben Schumann, Weber, Mendelssohn, Bruckner, Wagner, Schubert, Mahler en Strauss ons gebracht? De klassieken van wie vooral Beethoven de overgroote meerderheid van het publiek imponeert, zijn, hoewel ze een andere stijlrichting vertegenwoordigen, in vele hunner werken aan de romantiek verwant of sterker nog, ze blijken daarin ten deele te zijn opgegaan. Men is zich dit zoo bewust, dat menigeen in Beethoven eer den romanticus dan een klassieke figuur ziet. Zijn symphonieën worden ten deele als klassiek, ten deele als romantisch door het oor opgenomen. Met Haydn en Mozart is het, zij het in mindere mate, niet anders. In symphonie en oratorium vindt men bij Haydn romantisch getinte fragmenten en een universeel kunstenaar als Mozart kon niet anders dan ook iets van het romantische, dat misschien even eeuwig is als het Weibliche, in zich hebben. Hiermee zou de vraag, of de banden, die ons aan de romantiek binden, gaandeweg losser zullen worden, eigenlijk al zijn beantwoord. Iets van het onvergankelijke draagt de romantiek zeker in zich mee.

Onder de verschillende kunstuitingen is er wellicht geen enkele, die op zoo goeden voet staat met de romantiek als de muziek. Men zou haar

[p. 128]

met eenig recht romantisch van huis uit mogen noemen. En toen de romantiek als stijlrichting aan de orde was in de 19de eeuw heeft de muziek een enorme vlucht genomen, zoowel in technisch als in artistiek opzicht. Wij kunnen ons, oververzadigd als wij zijn van de Duitsche muzikale romantiek, afwenden van hetgeen zij ons heeft gebracht; en dat was onnoemlijk veel schoons. Maar er leven in ons nog andere behoeften en de romantiek die Duitsch is, is om die reden dubbel romantisch en daardoor op den duur dikwijls onaanvaardbaar. In deze sfeer krijgt men van het goede al gauw te veel. En dat wij te veel hebben gehad zal niemand durven ontkennen. Wij kunnen ons zeker (ten deele) loswerken van de Duitsche romantici, maar loskomen van de romantiek zullen wij even zeker nooit. Dat is waarschijnlijk een geluk, zoowel voor ons als voor de kunst. Het lijkt niet goed mogelijk, dat wij het zonder die geestesgesteldheid, die een uitvloeisel is van het treden uit de werkelijkheid en het zoeken van de hoogtepunten uit eigen of anderer nationaal verleden, het zich laten verzinken in de historie, gepaard aan den drang tot ontsnapping aan de realiteit en veridealiseering van het leven, zullen kunnen stellen. De muziek is een goede gids in het land van verbeelding en romantische vlucht. Het is een land, dat men niet zonder instrument betreedt.

Een strooming, die zoo'n allesbeheerschenden invloed oefent als de Romantiek, moest wel reactie te voorschijn roepen. Niet te verwonderen, als men na een periode van dictatuur eener bepaalde kunstrichting den daardoor ontstanen dwang wil weren. Zoo is het ook te begrijpen, dat men een stijl trachtte uit te schakelen, die door zijn aard en machtige beteekenis niet uit te schakelen is, nl. die der romantiek. De reactie kwam na den oorlog van 1914-18. De nieuwe kunst, die aanvankelijk in enkele werken van Schönberg, Bartok, Pijper e.a. nauw bij de romantiek aansloot, moest het tegendeel zijn van wat geweest was. Het realisme had afgedaan. Ook daarin lag het ‘kwaad’ der romantiek vervat. Het impressionisme, een laatste uitvloeisel van den grooten stijl der 19de eeuw en zelf nog van imponeerende allure, was eveneens voorbij. En nu zou, met de verdwijning daarvan, de romantiek wel hebben afgedaan. Tot op zekere hoogte was dat ook het geval. Maar zijns ondanks bleef men met haar bezig. Haar invloed was voortaan wel negatief. Doch in het voortdurend uitdrukkelijk negeeren van dien invloed en in het parodieeren van romantische effecten bleek men toch sterker onder de suggestie te staan van hetgeen men wilde bestrijden dan men wilde toegeven. Wat men loochent zwijgt men dood. Zwijgen was het echter allerminst, wat men deed.

Met eerlijke overtuiging beleed men de nieuwe richting in de kunst. Er bestond geen greintje belangstelling of waardeering meer voor de kunst der romantici. Alleen: die kunst, of liever, dat wat die kunst haar kracht verleende, bleek sterker dan al het verzet tegen het artistieke verleden. Het nieuwe behaalde de overhand, vernieuwing komt en is niet

[p. 129]

tegen te houden. Maar steeds weer kon worden vastgesteld, dat ook hier de diepste aard zich niet verloochent. Een verzet, dat zich kant tegen een der wezenlijkste elementen van de kunst die men beoefent, is onvruchtbaar. Het expressionisme heeft, al is de schijn van het tegendeel aanwezig, het imperatieve van de romantische kern der toonkunst nooit kunnen uitbannen. Zelden heeft de romantische onderstroom zoo'n kwade kans gehad als na den vorigen oorlog. Nieuwe radicale leuzen, nieuwe idealen, een onsentimenteele muziek en een minimum aan romantiek: dat was het beeld der avant-garde verschijnselen der 20ste eeuw. Langzamerhand is dit afgeëbd en daarmee keerde ook het getij, zoo niet voor de romantiek, dan toch voor een mentaliteit, die daar niet afwijzend tegenover stond.

De romantiek uit onzen tijd zal natuurlijk anders zijn dan die van vroegere eeuwen. Men moet ook niet met alle geweld aan de 19de eeuw vasthouden, als men over haar spreekt. Ze is er altijd geweest, heeft zich in de 19de eeuw op zeer speciale en vooral zeer Duitsche wijze gemanifesteerd, maar heeft in die laatste gedaante toch niet haar definitieven en alleen mogelijken vorm gekregen. Bij Bach vindt men romantiek zoo goed als bij Händel, er is een romantiek van de Renaissance, een van de Barok en er is er een van de middeleeuwen. Zoo is ze ook van onzen tijd en die richt zich bij voorkeur niet tot de overdaad van de haar verwante strooming uit het 19de eeuwsche Duitschland.

In de kunst van Verdi en Rossini, van Berlioz en Auber, Bizet en Debussy ervaren we iets van die andere romantiek, die - latijnsch van inslag - geheel andere gewaarwordingen te voorschijn roept. Wij geven ons over aan hare hartstochtelijkheid, doch tevens dringt zich het bewustzijn aan ons op van het gevoel voor maat en juiste verhouding, van de doorzichtigheid en preciese fijnheid dezer romaansche romantiek.

Geheel apart staat Debussy als schepper en volmaker van het muzikale impressionisme, dat nog zoo sterk met romantiek is doortrokken, met zijn subtiele nuanceeringen, zijn bijzonder ontwikkeld gevoel voor sfeer en kleur. Zijn muziek is, zonder dat men haar romantisch kan noemen, toch van haar geest vervuld. Helder, klaar en tevens onwezenlijk, vervloeiend, gepassioneerd en subtiel van lijn drukt zij het onzegbare in duizend-en-een schakeeringen uit. Zij onthult en verbergt tegelijkertijd, zij maakt zich van ons meester en is toch bescheiden, zij overrompelt en bewaart tevens haar ingetogenheid. Debussy ontvoert zijn luisteraars en schildert de door zijn fantasie betreden gebieden met weergalooze beeldingskracht. In hem leven de beste eigenschappen der romantiek voort. En zoo wij ons van de al te Duitsche romantiek voelen vervreemden, deze ingezonde, universeele stijl in het algemeen heeft aan levenskracht niets ingeboet en ook de Fransche muziek heeft in de taal der romantiek verheven klanken laten hooren. Steeds opnieuw is gebleken hoe ontvankelijk men hier voor haar uitingen is. Een nieuwe beleving van de waarden der Fransche muzikale kunst en een oriëntee-

[p. 130]

ring naar het zuiden openen nieuwe mogelijkheden voor ons met Fransche muziek waarlijk niet overdadig verwend concertleven. Ook hier zal cultureele uitwisseling groote resultaten kunnen afwerpen. Van de grootsche kunst van Frankrijk zal een invloed, rijk aan beteekenis, op ons land kunnen uitgaan. En het eigene en onvervangbare in onze Nederlandsche kunst zal daarmee op doeltreffende wijze gediend zijn, indien de Nederlandsche kunstenaar zijn taak verstaat en zichzelf trouw blijft. De verbinding Fransch-Nederlandsch heeft op cultureel gebied al meer dan eens bewezen niet ongelukkig te zijn.

E. BEKIUS